زمامدار باحیا در خانواده‌ با فرهنگ رشد می‌کند

به گزارش ایکنا، حشمت‌الله قنبری، پژوهشگر تاریخ اسلام، شب گذشته، 9 مهر، در برنامه تلویزیونی «هدی»، که از شبکه قرآن و معارف سیما پخش شد، به شرح بخش‌هایی دیگر از نهج‌البلاغه پرداخت.

حضرت امیر(ع) چند شاخص اساسی را برای گزینش مقامات و مدیران نظام اسلامی پیش‌ روی مالک اشتر قرار دادند. دو جلسه گذشته درباره این موضوع بود که امام(ع) فرمود مناصب دولتی‌ را که سعادت و معیشت مردم به آنها گره خورده است در اختیار افراد باتجربه و باحیا قرار بده. سپس فرمودند افرادی را که در خانه و خانواده‌ شایسته‌ای رشد کرده‌اند و در پاسداری از ارزش‌های اسلامی از حسن سابقه برخوردارند و از متقدمین هستند مد نظر قرار بده. در منطق قرآن و اهل بیت(ع) خانه و خانواده از اهمیت بنیادینی برخوردار است. زیربنای سعادت جامعه خانواده است و هر خانواده‌ای باید از مجموعه‌ای از شایستگی‌ها و صلاحیت‌ها برخوردار باشد. آنچه باعث می‌شود صلاحیت خانه و خانواده از بین برود نوع تربیت حاکم بر خانواده است. در نتیجه فرزندان با روش‌های غلطی رشد می‌کنند و مولد ناهنجاری‌های اجتماعی می‌شوند.

اهمیت نقش والدین در تربیت خانواده

از این ‌رو وظیفه پدران و مادران خیلی مهم و انسان در حوزه‌های مختلف تأثیرپذیر است اما اساساً خانه و خانواده از موثرترین مراکز اثرگذاری بر فرد و اجتماع است. پدر و مادر رکن خانه هستند. وقتی حضرت امیر(ع) بر این موضوع تأکید می‌کند؛ یعنی پدر و مادر مؤمن و مسلمان یکی از اصلی‌ترین وظایفشان این است که نظام خانه را به طرف صلاح حرکت دهند و اعضای درستکاری را در اختیار جامعه قرار دهند.

در محیط مضطرب و ملتهب استعداد انسان‌ها قابلیت بروز ندارد و صلاحیت‌ها از دست می‌رود، اما اگر فضای خانه خوب باشد، امام(ع) می‌فرماید که اهل حیا و تجربه تربیت می‌شوند و پدر و مادر و فرزندان باید باحیا باشند و سپس عصاره تربیتی حیا را در جامعه منتشر می‌کنند و جامعه به طرف سعادت و مهربانی می‌رود و دیگران را هم با خود همسو می‌کند. امام خانواده را خاستگاه حیات می‌داند و انتظاری که دین از پدر و مادر دارد در موارد بسیاری ریشه‌دارتر از مسئولیت‌هایی است که در سایر طبقات مدیریتی وجود دارد. 

خانواده؛ ریشه هنجاری‌ها و ناهنجاری‌ها

این ادعا بی‌ربط نیست که بگوییم ریشه بخش مهمی از هنجارها و ناهنجاری‌های اجتماعی در خانه است. پدر و مادر با خرد هر صحبت درست و نادرستی را با تندی و گستاخی بیان نمی‌کنند. زندگی پر از مشکلات، سلیقه‌ها متنوع و احاطه بر موضوعات هم ناقص است؛ یعنی ابعاد اتفاقات کشور برای بدنه جامعه روشن نیست. گاهی اوقات پدران و مادران همین که سر سفره غذا می‌نشینند هر رطب و یابسی را مطرح می‌کنند و این صحبت‌ها سبب حیرت اهل خانه می‌شود. 

در هر موردی اظهار نظر و نسنجیده صحبت ‌کردن وقاحت است. همچنین پدر و مادر مؤمن از به کار بردن واژگان غیرمؤدبانه اجتناب می‌کنند. فرزندان نیازمند عاطفه والدین هستند و نباید گفته‌های ناشایست را نزد فرزندان مطرح کرد. از این‌ رو امام علی(ع) در ادامه اوامرش به مالک اشتر برخی از ویژگی‌های خانواده اسلامی را بیان کرده و بیان امام(ع) تعیین‌کننده تکلیف هر خانواده‌ای است. حضرت(ع) فرمود که خانواده اسلامی از کرامت اخلاقی برخوردار است و همه باهم مؤدب و سنجیده صحبت می‌کنند. برخی گاهی می‌گویند چهار دیواری اختیاری که بی‌ربط‌ترین حرف عالم است؛ یعنی پدر و مادر اختیار دارند اما حق انجام برخی اعمال را ندارند. ممکن است زمامداران هم اختیار داشته باشند و متاثر از آن اختیار در مقابل دستگاه پرسشگر دلیل هم اقامه کنند، اما از نگاه دین اختیاری ارزشمند است که بر پایه حق استوار باشد.

دومین ویژگی این است که خانواده آبرودار باشد؛ یعنی همه اهل خانه با شخصیت باشند. خصوصیت سوم اینکه خانواده اسلامی سخاوتمند است؛ چون ریشه الفاظ در انسان کریم در قلب او قرار دارد و بیهوده‌گویی نمی‌کند و اگر کسی طمع‌ کند، بنده غیرخدا هم خواهد شد. خصوصیت چهارم اینکه خانواده آینده‌نگر است؛ یعنی وقتی پدر مقابل همسرش قرار می‌گیرد، می‌گوید که مادر اهل خانه است و مانند ناموس است. مادر هم باید شوهر خود را زیربنای خانه بداند و به دلیل کرامت خانه و خانواده مؤدب باشد و در این صورت همه چیز اصلاح می‌شود. وقتی که پدر و مادر رفتار غیراخلاقی دارند، ساختار ذهنی فرزندان را اینگونه می‌سازند و والدین یا جامعه نتایج آن را خواهد دید. مراد امام این است که این ویژگی‌ها برای مدیر و کارگزار باتجربه و باحیایی قابل اندازه‌گیری است که به خوبی تربیت شده باشد.

رفتار وقیحانه یک زمامدار نتیجه تربیت خانوادگی

اگر کسی در مسند حکومت قرار گرفت و رفتار وقیحانه‌ای داشت، نشان‌دهنده رفتار وقیحانه در نظام خانواده اوست. امام(ع) می‌فرماید که خانواده باید این فضائل را در یک نفر متمرکز کند تا وقتی بر جایگاه قدرت نشست، موجب آسایش مردم شود. سپس امام(ع) می‌گویند وقتی که آدم‌های شاخص را انتخاب کردید و خدمت آنها شروع شد، در بسط روزی‌شان اهتمام ورزید. آنچه از این عبارت برداشت می‌شود این است که می‌گویند به مدیران و صاحب‌منصبان به قدری حقوق و مزایا بدهید که نیازی به کسی نداشته باشند و نباید از مفاهیم لطیف آن هم غفلت کرد. اگر ارزاق به مدیران برسد باید اثر وضعی‌اش در سه قالب آشکار شود؛ اول، بسط‌ دادن روزی‌ موجب اصلاح نفس برای خدمت به مردم شود. دوم، آنها را از طمع‌ در امکانات دولت مستغنی کند؛ یعنی وقتی برای مدیر رزق و روزی فراهم می‌شود میل به خیانت کم خواهد شد. سوم، برای مقام مسئول مهم باشد که اگر امانتی ضایع شد برخوردی قاطع کند.