وجه تمایز حوزه مشهد و قم در کارهای پژوهشی گروهی

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام و المسلمین سیدمحمدکاظم سیدطباطبایی، رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث مؤسسه دارالحدیث، 23 بهمن، در نشست نقد و بررسی «فرآیندها و مدل‌های تربیت، ارتقا و ارزشیابی محققان اسلامی (مدل تربیت محقق علوم اسلامی پژوهشکده علوم و معارف حدیث)» گفت: یکی از بایسته‌های مورد نیاز برای محقق علوم قرآن و حدیث، داشتن روحیه نقادی و کار گروهی است؛ فرد علاقه‌مند به مباحث قرآنی حدیثی که روحیه پژوهشگری و تلاش و تعالی‌بخشی دارد و فرد کاهل و سستی هم نیست باید شناسایی شود، براین اساس فردی که روحیه پژوهشگری دارد، ولی اهل کاهلی و سستی در اراده است به درد کار پژوهش نمی‌خورد.

وی افزود: ممکن است فردی با استعداد و خوب هم باشد ولی روحیه بسیط دارد و مطیع و مقلد است و روحیه نقادی هم ندارد، این فرد آثار و مقالاتی هم دارد، در اینجا باید با استادان متخصص او را  به چالش بکشیم که آیا برای پژوهش مفید است یا خیر. اگر فرد دگم و متصلبی بود طبیعتاً مفید نیست ولی اگر درصدد یافتن راه حل برای پاسخ مناسب باشد این امتیاز او از همه کتب و مقالات وی ارزشمندتر است. 

رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث مؤسسه دارالحدیث، با بیان اینکه پژوهش باید از سال نخست ورود طلاب به حوزه به آنها سپرده شود، گفت: البته ما امروز ذخیره حوزوی بسیار خوبی در عرصه پژوهش داریم و دستمان بسته نیست و می‌توانیم از بین محققان چند نفر محدود را گلچین کنیم؛ کاری که سازمان حج، برای انتخاب عاملان فرهنگی و تبلیغی خود انجام داده و از افراد مختلف آزمون می‌گیرد و افراد را منتخب می‌کند و ما هم باید در شناسایی اولیه ببینیم آیا فرد می‌تواند پژوهشگر قابلی باشد یا خیر؟

طباطبایی با برشمردن برخی مراحل استعدادیابی، بیان کرد: گاهی یکنفر علاقه تراثی دارد ولی اگر وارد مباحث کلامی شود جواب نمی‌دهد، استعدادیابی ما در مراحل اولیه داشتن روحیه پژوهش و عدم کاهلی در این زمینه است و بعد از آن وارد تخصص فرد می‌شویم.

تمایز پژوهشکده حدیث با برخی پژوهشگاه‌ها

رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث مؤسسه دارالحدیث تصریح کرد: استعدادیابی پژوهش گروهی در دارالحدیث هم با مثلاً جایی مانند؛ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی فرق دارد؛ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تعدادی از پژوهشگران را جمع کرده و از هر کدام از آنها، در طول سال تعداد معینی مقاله دریافت می‌کند و گاهی افراد تعدادی اثر برای سال آینده خود هم می‌نویسند.

وی اضافه کرد: ولی ما در پژوهشگاه قرآن و حدیث گروه‌های مختلفی داریم که بین 8 تا 17 مرحله کار دارند؛ یعنی مثلا گروه احیاء، قبل از چاپ، هشت مرحله کار دارد یا کسی که می‌خواهد مقابله نسخ را داشته باشد باید نسخه‌خوان خوبی باشد.

طباطبایی اظهار کرد: ما در آموزش، مباحث کلی پژوهشگری سپس آموزش‌های تخصصی را آموزش می‌دهیم و مرحله پرورش در حقیقت، عمق‌بخشی به مراحل قبلی است، مثلاً عنوانی به نام نمایه‌زنی در مباحث قرآنی و حدیثی داریم و به عنوان نمونه یک محقق، برای واژه تقوا نمایه‌های اصلی و فرعی می‌گذارد، ما آموزش کلی نمایه‌زنی را یاد می‌دهیم ولی اصل این کار، تخصصی است و فرد به مرور متخصص این فن می‌شود.

رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث مؤسسه دارالحدیث اضافه کرد: کار آموزش حداکثر شش ماه طول می‌کشد، ولی در مرحله عمق‌بخشی، یک محقق شاید نیازمند چند سال کار کردن باشد و این روند با توجه به امکانات در اختیار ما، منطقی است.

تمایز حوزه قم با مشهد

طباطبایی بیان کرد: نکته دیگر تمایز بین حوزه علمیه قم و مشهد و برخی حوزه‌های دیگر است؛ مثلا در مشهد شاید نمی‌توان یک پژوهشگر موافق تفکیک را با پژوهشگر مخالف آن در یکجا جمع کرد ولی در قم داریم کسانی که با وجود مخالفت در دیدگاه با هم کار می‌کنند. حتی افرادی از جناح راست و چپ داریم که با هم دوست هستند و کار تحقیقی می‌کنند؛ نگاه فراسیاسی و فراجناحی کاملاً وجود دارد البته اصول همه ثابت است. 

استاد حوزه علمیه اظهار کرد: اتفاقاً چون اینها مخالف همدیگر هستند، کارهای عمیق‌تر و دقیق‌تر هم ارائه می‌دهند و نیازی نیست که مثلا همایشی بگیریم تا بحث و تبادل نظر صورت بگیرد. البته ما در چند سال اخیر به دلیل مشکلات مالی حدود 60 درصد نیروها را تعدیل کردیم ولی میزان بهره‌وری و خروجی ما حدود 35 درصد کاهش یافت. 

طباطبایی اظهار کرد: یکی از اشکالات کار ما در پژوهشکده، ناهماهنگی بین روند پژوهشی و روند نظارتی است، از این رو به افراد گفته‌ایم که باید مقاله علمی، پایان‌نامه و ... داشته باشند ولی این کارها نباید مزاحم کار پژوهشگاه شود؛ البته می‌توانند در فرایند مقاله‌نویسی و پایان‌نامه‌نویسی از فعالیت‌های پژوهشی در پژوهشکده بهره ببرند. 

معیارهای نقادی و کار گروهی تدوین شود

در ادامه، سیدمصطفی احمدزاده، عضو هیئت علمی پژوهشکده اسلام تمدنی گفت: شاخص‌هایی برای پژوهشگر تراز مطرح شد که کلی هستند و قابل سنجش نیست؛ مثلا فرمودند که پژوهشگر باید روحیه نقادی داشته باشد ولی ما بر چه اساس و معیاری می‌توانیم بسنجیم که نمره فلان فرد در نقادی، 80 یا 60 و یا بیشتر و کمتر است. اگر شاخص‌هایی تدوین شده باید مشخص باشد و تبیین شود و اگر نشده کاملا سلیقه‌ای خواهد بود. 

وی افزود: یا توان کار گروهی به عنوان شاخص دیگر مطرح  شده که باز هم کلی است؛ یعنی آیا اگر فرد در یک تولید اثر با دیگر مشارکت کند کار گروهی است یا مباحثه علمی دو نفر کار گروهی محسوب می‌شود؟ باید چندین شاخص روشن و کمی و شفاف در این مسئله داشته باشیم.

احمدزاده بیان کرد: درباره مراحل تربیت محقق بحث استعدادسنجی را مطرح کردند، استعدادسنجی مرحله دوم و آموزش مرحله سوم بیان شده است؛ برای بررسی استعداد افراد، روش‌هایی وجود دارد از جمله اینکه قبل از آموزش، آزمون‌ها و سؤالات و تست‌هایی انجام شود ولی یکی از مهم‌ترین مراحل استعدادسنجی در آموزش خودش را نشان خواهد داد. یعنی مرحله دوم باید آموزش باشد نه مرحله دوم. استعدادسنجی سه مرحله دارد، اول استعدادهای ذهنی و روحی و هوش فرد، مرحله دوم؛ استعدادهایی که در آموزش خود را نشان می‌دهد و مرحله سوم در پژوهش است که استعداد افراد نشان داده می‌شود.

وی افزود: ایشان اشاره کرده‌اند که ما در تربیت محقق براساس ملاکات آموزش عالی پیش می‌رویم ولی این ملاک‌ها دست و پا گیر است، در وزارت علوم گفته می‌شود شما باید در یکسال مثلا ده تا خروجی داشته باشید و آیا این امکان‌پذیر است؟

این پژوهشگر گفت: اشاره شد خروجی‌های ما و تربیت محقق در حوزه پاسخگویی به نیازهای روز است، پژوهشکده آثار بسیار خوبی را در زمینه حدیثی تولید کرده است، ولی در پاسخگویی به سؤالات روز چشم انتظار هستیم که با برپایی نشست، میزگرد، کرسی آزاداندیشی و نظریه‌پردازی و ... این موضوع اتفاق بیفتد تا به خروجی‌هایی که مدنظر است دست یابیم.

پژوهش نیازمند داشتن مدرک سطح خارج نیست

احمدزاده بیان کرد: فرمودند محقق باید درس خارج را تا حدودی طی کرده باشد تا وارد پژوهش شود ولی به نظر بنده این درست نیست زیرا پژوهش از درجات بسیار ضعیفی شروع می‌شود و به مرور زمان تقویت می‌شود؛ اگر از فردی که در سال اول حوزه هست تحقیقات بسیار ساده بخواهیم مثلا یک فصل کتاب را بخوان، چکیده آن را استخراج و دو خط هم نقد کنند، یا یک کتاب را بخواند و اقوال و نظریات آن را دسته‌بندی و در حد اندک نقد بر آن بنویسد. خود این موضوع هم تحقیق و پژوهش است. 

احمدزاده تصریح کرد: یکی از مسائل مهم در حوزه این است که شاگردان درجه یک به دنبال استادان درجه یک می‌روند. علامه طباطبایی و امام(ره) در مباحث فلسفه و قرآن جزء افراد طراز اول بودند و طبیعتاً طلاب درجه یک جذب ایشان شدند و امروز هم استادان درجه یک حوزه از شاگردان این دو بزرگوار هستند.