اجازه ندهیم مفاخر ما را مصادره کنند

به گزارش ایکنا، به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، افتتاحیه همایش ملی «بزرگداشت حکیم نظامی شاعر بزرگ ایرانی» شب گذشته؛ شنبه ۲۱ اسفند، در محل تالار شهید مطهری انجمن با حضور جمع محدودی از شرکت‌کنندگان برگزار شد.

در این مراسم محمود شالویی، مشاور وزیر و مدیرکل حوزه وزارتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سید محمد حسینی معاون امور مجلس رئیس جمهور، حسن بلخاری‌قهی، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، سید محمود دعائی، مدیرمسئول روزنامه اطلاعات، اصغر دادبه، استاد دانشگاه علامه طباطبایی، مهدی ماحوزی، پژوهشگر ادبی و استاد دانشگاه، سید علی‌اصغر میرباقری‌فرد، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان و رئیس انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، احمد تمیم‌داری، استاد دانشگاه علامه طباطبایی، احمد خاتمی، استاد ادبیات دانشگاه شهید بهشتی و جعفر دهقی، عضو هیأت‌علمی دانشگاه تهران و رئیس انجمن ایرانشناسی سخنرانی کردند.

حکیم نظامی مصادره نشود

سید محمد حسینی، معاون پارلمانی رئیس جمهوری در این همایش طی سخنانی گفت: در سال 1390 در جمهوری آذربایجان یک هفته فرهنگی داشتیم و بنده که مسئولیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را داشتم، اصرار کردم به گنجه برویم و از نزدیک در آرامگاه نظامی حضور پیداکنیم. 14 مهر 1390، به آرامگاه نظامی رفتیم و اشعاری را در دیوارهای آن مقبره به زبان فارسی دیدیم. همچنین به جمع استادان دانشگاه رفتیم و درباره اندیشه والای نظامی نکاتی را یادآوری کردیم. در پایان سخن، من گفتم خیلی‌ها بر این باورند که شعر قابل ترجمه نیست و گفتم اگر شما دوستدار نظامی هستید، چاره‌ای ندارید جز اینکه زبان فارسی یاد بگیرید.

حسینی ادامه داد: متأسفانه بعدها مدیران مرکز «نظامی گنجوی» در آذربایجان، کتیبه‌های فارسی را از بین بردند و در توضیح این کار گفتند می‌خواهیم تأکید کنیم که نظامی گنجوی نماینده ادبیات جمهوری آذربایجان است. گاهی بازدیدکنندگان وقتی اشعار فارسی را در آرامگاه می‌بینند، فکر می‌کنند که نظامی شاعر فارسی‌زبان بوده و ما می‌خواهیم این تصور در آنها ایجاد نشود.

معاون ‌پارلمانی رئیس جمهوری همچنین عنوان کرد: آنها می‌خواهند واقعیت را کتمان کنند. آیا این همه نسخ خطی که در همه جای عالم وجود دارد را می‌خواهید نفی کنید؟ این شدنی نیست و همه می‌دانند که نظامی چه علاقه‌ای به ایران و زبان فارسی داشته و این علاقه و وابستگی را در اشعار خودش هم بیان کرده‌است.

حسینی گفت: واژه فارسی، هم به معنای زبان فارسی است هم به معنای ایرانی بودن؛ لذا نظامی این واژه را در هر دو معنا در اشعار خود به‌کار گرفته‌است.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت نهم در پایان تأکید کرد: رسالت و مسئولیت اهل ادب این است که در این زمینه کار کنند و نباید اجازه دهیم مفاخر و مشاهیر و بزرگانمان را دیگران به نام خودشان مصادره کنند. الان جنگ روایت‌ها در جریان است و دولت‌ها سعی می‌‌کنند درباره برخی از مسائل فرهنگی و تاریخی، آنگونه که به نفع آن‌ها است، روایت کنند.

پرداختن به مفاخر ایرانی موجب تقویت هویت و ایرانیات ما است

محمود شالویی، مشاور وزیر و مدیرکل حوزه وزارتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این مراسم با اشاره به اینکه یکی از مشکلات اساسی دوره ما، تهاجم فرهنگی است و از سوی برخی از مردم اصالت‌های علمی و فرهنگی فراموش شده‌اند، عنوان کرد: متأسفانه برخی از جوانان هم از بزرگان ما اطلاعات فراوان ندارند و حکایت‌ها و قصه‌های آن‌ها را نمی‌خوانند و آشنایی محدودی با این مفاخر دارند.

شالویی در ادامه نظامی را یکی از مفاخربزرگ ادبی و فرهنگی کشور خواند و گفت: حکیم نظامی نه تنها دارای پنج گنج، که دارای گنج‌های بسیاری است. ما بسیاری از آثار و نسخ خطی باقی مانده از خمسه نظامی را می‌شناسیم، اما نکته مهم این است که هر یک از پنج گنج، حاوی حکمت‌ها و گوهر‌های مختلفی است که باید از میان انبوهی از دانش‌های این حکیم استخراج شود، تا برای امروز و فردای ما مورد استفاده قرار بگیرد و بر اساس آن بتوانیم حیاتی مجدد پیدا کنیم.

وی با تاکید بر اینکه نظامی جامعیت علمی و حکمی فراوانی دارد، اضافه کرد: او می‌خواهد حکمت خویش را در قالب نظمی بیان کند که برای ما و آیندگان شیرین باشد.

 مدیرکل حوزه وزارتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به نامگذاری روزهای ۲۱ و ۲۲ اسفندماه هر سال به نام حکیم نظامی، اظهار کرد: در این ایام که مصادف با بزرگداشت نظامی است و برنامه‌های مختلفی در پایتخت و مراکز استان‌ها برقرار شده، در شهرهای کوچک و بزرگ یا در روستاها و کتابخانه‌های محلی هم برای پاسداشت این حکیم برنامه‌های قابل‌توجهی برگزار شده است.

شالویی ادامه داد: این اقدامات، مجالی است برای ما که علاقه‌مند هستیم فرزانگان و مفاخرمان دوباره در کل کشور مطرح شوند و تمرکز در پاسداشت و پرداختن به اندیشه و شخصیت آنها از پایتخت خارج شده، به همه‌جا تسری پیدا کند.

مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پایان گفت: به بهانه این روز و به همت نمایندگی‌های فرهنگی ایران در ۸۰ کشور هم برنامه‌های متنوعی برگزار شده است. امیدواریم این اقدام عاملی باشد برای پرداختن بیشتر به حکما، بزرگان و مفاخر ایران و اینکه حتی یک روز هم در تقویم ملی ما بدون بزرگداشت این مفاخر نباشد، زیرا اطمینان داریم پرداختن به مفاخر و توجه‌دادن مردم و نسل جوان به آنها امری ضروری است تا موجبات تقویت هویت و ایرانیت ما را به‌دنبال آورد.

800 سال قبل 

 حسن بلخاری، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در ابتدای این برنامه با بیان اینکه نفی و تحریف تاریخ در محضر حضرت عقل محکوم است، عنوان کرد: امیدوارم شاهد حرکات غیرعقلانی به‌ خصوص در حوزه بین‌المللی درباره حکیم نظامی نباشیم. این حکیم و شاعر پارسی بیش از 800 سال پیش از ایرانیت سخن گفته است و اگر کسی به این نکته مهم توجه نکند، به جنگ معنا می‌رود و از پیش رسوا شده است.

بلخاری حکمت، ابداع و محبوبیت را سه ویژگی بسیار مهم در اندیشه حکیم نظامی برشمرد و گفت: باید توجه داشت که جنبه حکمی نظامی بر شاعری او ارجحیت دارد و همان‌طور که ما بدون تعارف و اغراق، فردوسی را حکیم می‌نامیم، نظامی را نیز باید حکیم بدانیم.

وی افزود: نظامی با صراحت بیان می‌کند که علوم مختلفی را فراگرفته، پس عارف به علوم مختلف است و البته اهل اغراق کردن هم نیست، بنابراین وقتی پنج گنج او را می‌خوانیم، به جامعیت علمی‌اش پی می‌بریم.

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در بخش دیگری از سخنان خود عنوان کرد: هگل فیلسوف شهیر آلمانی در رساله استتیک خود حضور روح مجرد را در دین، فلسفه و هنر بررسی می‌کند و در ایران نیز بیشتر تمرکز خود را بر نظامی، سعدی، مولانا و فردوسی قرار می‌دهد. در این میان او بین شاهنامه فردوسی و پنج گنج نظامی نگاهی تطبیقی داشته و فردوسی را قهرمان حماسه پهلوانی و نظامی را قهرمان حماسه عاشقانه می‌داند؛ اینجاست که با طرح حماسه عاشقانه به وجه ابداعی حکیم نظامی پی‌ می‌بریم.

بلخاری سومین وجه مهم در نظامی، محبوبیت او خواند و افزود: نظامی نه تنها در میان عموم ملت‌ها محبوب است که در میان هنرمندان هم جایگاه خاصی دارد. از این رو پس از شاهنامه مصور (شاه طهماسبی)، تصویرگری خمسه نظامی (شاه طهماسبی) در مرحله دوم قرار دارد.

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در پایان با اشاره به اینکه درمکاتب نگارگری ایرانی سه موضوع مهم وجود دارد، اضافه کرد: اولین موضوع مذهب است که همان معراج‌نامه‌ها است و عالی‌ترین تصویر معراج، در خمسه نظامی است. دومین موضوع حماسه است که شامل شاهنامه فردوسی و خمسه نظامی می‌شود و  سوم عشق و عرفان است. حکیم نظامی هر سه این موارد را در خمسه خود دارد و به همین علت است که او از محبوبیت والایی میان مردم و هنرمندان برخوردار است.

«پنج گنجِ» نظامی از گنجینه‌های شعر فارسی است

سید محمود دعائی، مدیرمسئول روزنامه اطلاعات دیگر سخنران این برنامه، گفت: قبل از اسلام، ايران در کنار امپراتوری روم، سده‌ها داعيه ابرقدرتی داشت؛ اما به دلايلی، پس از اسلام، اين جايگاه را از دست داد و گرچه خلافت عباسی از جهاتی ادامۀ رسم و راه عصر ساسانی بود، ولی ايرانيان که پيامبر اکرم(ص) بشارت داده بودند: «لو کان العلمَ فی الثّريا، لنالَهُ رجالٌ من فارس» و «لو کان الايمان فی الثريا، لنالهُ رجال من فارس»: اگر علم و دين در ستاره پروين باشد، مردانی از ايران‌ بدان دست می‌يابند، به جای سيادت سياسی و اقتدار نظامی، استعداد خود را در علم و ادب و عرفان و هنر بروز دادند و کهکشانی از دانشمندان و عارفان و فيلسوفان به جهان تقديم داشتند، که به‌راستی فرمايش نبوی را تحقق بخشيد.

دعایی تأکید کرد: ايرانيان عصاره همه آنچه که بیان شد را با «شعر» ظاهر ساختند و گنجينه‌هايی پروردند که «پنج گنجِ» حکيم نظامی يکی از آنها است.

نظامی جامع دینداری و میهن‌پرستی است

اصغر دادبه، عضو هیأت مدیره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی هم در این همایش ضمن بیان اینکه نظامی جامع دینداری و میهن‌پرستی است، گفت: ارزش‌های دینی ما مظروف و ظرف آن وطن و میهن ما است. نظامی می‌گوید؛ «همه عالم تن است و ایران دل…» و این اندیشه در سراسر آثارش حضور دارد. در این تردیدی نیست که نظامی بسیار متشرع بوده است و حتی در مجلس شاهان که همراه با لهو و لعب، بوده است با حضور نظامی، بساط این امور خلاف شرع را جمع می‌کرده‌اند.

وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: دو نقطه مرکزی در اندیشه نظامی مهم است: «مخزن‌الاسرار» که عرفانی و اخلاقی و سیر از زهد به سوی عشق است. تمام هستی زاهدانه نظامی که مقدمه سیر و سلوک اوست، در مخزن الاسرار است. او زاهدی نیست که گوشه‌نشین باشد و به جامعه ربطی نداشته باشد. نکته دوم این است که در خسرو و شیرین همه مرزهای عاشقی را درنوردیده است. حتی حضور «فرهاد» به  عنوان عاشق دوم معنادار است که هوسرانی شکست می‌خورد.

دادبه تأکیدکرد: اشاره شد که نظامی میهن‌پرست است او حتی در بیان خود آنچه را که ممکن است درباره وطن شکوه نداشته باشد، شکوهمند می‌کند و حاضر نیست کوچکترین خفتی را بپذیرد. بنابراین دینداری، میهن‌پرستی و عشق در اندیشه و کلام نظامی بسیار اهمیت دارد.

عضو هیأت مدیره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در پایان گفت: فرزندان ما به‌درستی نمی‌دانند که نظامی کیست! لازم است که در کودکی فرزندان ما درباره او و امثال او بیاموزند و با بزرگان ما از همین سنین انس پیدا کنند تا در سنین بالاتر، بیشتر و بهتر با آنها آشنا شوند. امیدوارم مسئولان کتب درسی در این باره فکری کنند و از بنیاد کاری انجام دهند تا همه بزرگان در حافظه جوانان و نوجوانان ما نقش ببندند.

نظامی در عرصه ادب غنایی و عرفانی آفریننده است

مهدی ماحوزی دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی رودهن هم در سخنانی عنوان کرد: نظامی در عرصه ادب غنایی و عرفانی آفریننده است، توانگری این حکیم، از حیث استواری سبک در جایگاهی بلند و در پایگاهی بی‌مانند است و به راستی در هنر صورتگری و خیال‌آفرینی، ابداع در تعبیر، هنرمندی در به کارگیری استعاره و تشبیه و انواع کنایه و مجاز و استشهاد دقیق و زیبا به آیات و روایات و اصطلاحات علمی و نجومی و موازین شریعت اسلامی اعجاز کرده است.

ماحوزی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: از پنج گنج  نظامی، چهار گنج نخستین در قلمرو ادب غنایی، در اوج زیبایی و دلبری است. «گنج پنجم» یعنی اسکندرنامه که دربرگیرنده دو منظومه شرفنامه و اقبالنامه است، آخرین اثر نظامی و محصول دوران پیری و درماندگی او است- چندان سنخیتی با چهار گنج نخستین ندارد، هرچند از نظر «لفظ» همچنان در اوج است، لیکن از حیث «مفهوم و محتوا» به عقیده صاحب نظرانِ معاصر همسنگ آن چهار منظومه متعالی نیست.

ضرورت تقویت نظامی پژوهی در نظام علمی کشور

سید علی‌اصغر میرباقری‌فرد، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان و رئیس انجمن ترویج زبان و ادب فارسی هم سخنان خود را با یک پرسش آغاز کرد و گفت: مایلم یک سوال مهم را مطرح کنم و آن این است که اگر از سوی عده‌ای در خارج از مرزهای کشور، ادعاهای نامبارک و توطئه‌آفرین مطرح نمی‌شد، امروز می آمدیم و درباره نظامی جلساتی را برگزار کنیم؟! بی تردید اگر این اتفاق رخ نمی‌داد، همانند سال‌های گذشته، جایگاه نظامی مغفول می‌ماند و حالا هم همین شرایط حاکم بود.

میرباقری‌فرد تصریح کرد: ما گرفتار رویکرد انفعالی شده‌ایم، ولی هرگاه جلوی ضرر گرفته شود، نفع است! اما وقتی می‌توانیم در عرصه فرهنگ درست فعالیت کنیم تا رویکرد فعال داشته باشیم. باید سرمایه‌های بزرگ خودمان را به درستی معرفی کنیم تا مردم ما، به‌خصوص نسل جوان با شخصیت ممتازی چون حکیم نظامی بیشتر و بهتر آشنا شوند.

رئیس انجمن ترویج زبان و ادب فارسی افزود: ما میراث پرمایه و کم‌نظیری به نام زبان و ادبیات فارسی را در اختیار داریم، که پُر است از  گوهرهای درخشان و ارزشمند و حکیم نظامی یکی از این گوهرهای برگزیده است. ما ده‌ها شخصیت ادبی داریم که چنین ساحت بلندی در فرهنگ ما دارند؛ اما به‌شیوه علمی باید سرمایه‌ها را شناسایی کنیم سپس در داخل و خارج آنها را به دیگران معرفی کنیم.

میرباقری درپایان سخنان خود تأکید کرد: رویکرد انفعالی نباید ما را احساسی کند و باعث شود به عمق مسائل توجه نکنیم. لذا باید نظامی‌پژوهی با برنامه‌ریزی دقیق در حوزه نظام پژوهشی و برنامه‌ریزی ما عملی گردد و از ظرفیت‌های حکیم نظامی برای اهداف بلند فرهنگی بهره گرفته شود.

پژوهشگران راه تحریف و مصادره  نظامی در عرصه جهانی را ببندند

احمد تمیم‌داری، استاد ادبیات دانشگاه علامه طباطبائی هم با اشاره به اینکه معمولا مستشرقین توجه ویژه‌ای به مفاخر ما داشته و دارند، عنوان کرد: این ضروری است که استادان و پژوهشگران ما با دانستن زبان‌های خارجی و ارائه مقالات و پژوهش های خود به دیگر زبان ها در جهت معرفی بزرگان و مفاخر ایرانی اقدام کنند.

تمیم‌داری ادامه داد: درباره حکیم نظامی آثار مختلفی به زبان‌های دیگر از سوی استادان خارجی به رشته تحریردرآمده، اما برای معرفی چهره واقعی این حکیم و شاعر ایرانی باید پژوهشگران ایرانی با ترجمه آثار نظامی به زبان‌های انگلیسی و عربی ضمن معرفی چهره واقعی این حکیم راه را برای تحریف و مصادره او در عرصه جهانی ببندند.

استاد دانشگاه علامه طباطبائی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: «عشق» در شعر نظامی جایگاه ویژه‌ای دارد و از نظر او در دنیا موضوعی با اهمیت‌تر از «عشق» نیست و اگر پژوهشگران ما به زبان خارجی تسلط بالایی داشته باشند، می‌توانند این اندیشه زیبای نظامی را در عرصه جهانی مطرح کنند.

تمیم‌داری تصریح کرد: ما باید دقت داشته باشیم که شعر و اندیشه نظامی جایگاه ویژه‌ای در عرصه جهانی دارد و ما به‌عنوان کشوری که در تاریخ خود شاهد حضور جمع فراوانی از شاعران پارسی‌گو در میهنمان هستیم، وظیفه سنگینی در معرفی صحیح افکار، اندیشه ها و آراء این بزرگان به جامعه علمی جهانی داریم.

نظامی و بیان فرهنگ مردم

احمد خاتمی استاد ادبیات دانشگاه شهید بهشتی هم در این همایش به ایراد سخن پرداخت و گفت: آنچه تعیین کننده روش زندگی یک قوم است نه مذهب است، نه اخلاق، و نه آداب و سنن، بلکه فرهنگ است که از هر یک نصیبی دارد. از این رو شناخت باورهای اقوام و قبایل و ملل مختلف منوط به شناخت فرهنگ مردم است که یکی از مآخد اصلی آن، شعر در ادوار مختلف است.

وی اضافه کرد: از میان شاعرانی که کم‌و‌بیش به فرهنگ مردم پرداخته‌اند و احیانا قصدشان ثبت فرهنگ عامه یا نقد آن بوده است. باید از حکیم نظامی، شاعر زبردست ادوار شعر فارسی یاد کرد؛ او در پنج گنج به اشکال گوناگون به بازتاب فرهنگ مردم پرداخته است.

استاد دانشگاه شهید بهشتی در ادامه گفت: در خسرو و شیرین، شیرین‌ترین حکایت عاشقانه رایج در میان مردم را به نحوی مطلوب پرورانده و با وجود این که داستان در اثر جاودان فردوسی هم سابقه دارد، جایگاهی ویژه یافته و دل عاشقان را ربوده است. در لیلی و مجنون، طرحی دیگر انداخته و عشقی توام از عفت و پاکدامنی را که چندان با شرایط محیط و فرهنگ ایرانی سازگار نبوده است، بومی و مردمی کرده و دومین منظومه عاشقانه ادب فارسی را نقش زده است.

او تصریح کرد: هفت پیکر که کمی دشوارتر از آثار پیشین است، بیشتر مبتنی بر ادبیات شفاهی است و باورهایی از جمله «دیو و پری» فضای آن را گرفته است. در اسکندرنامه، پیوند فرهنگ های انسانی و تأثیر و تأثر فرهنگ ها را به نمایش گذاشته و البته که از نقل داستان های قرآنی و بیان عجایب دریاها و جزایر و بتخانه ها که پیشینه آنها به گرشاسبنامه می رسد و نظامی قطعا تحت تأثیر آن است، اشاره می‌کند.

شعر غنایی و سروده‌های عاشقانه نظامی از شاهکارهای ادبی جهان است

جعفر دهقی، عضو هیأت‌ علمی دانشگاه تهران و رئیس انجمن ایرانشناسی ضمن اشاره به زندگی‌نامه حکیم نظامی گفت: نظامی شیوه‌های داستان‌سرایی را به اوج اعتلای خود رسانید. او صاحب سبک است. شعر غنایی و سروده‌های عاشقانه او از شاهکارهای ادبی جهان به‌شمار می‌رود. تشبیهات و استعاره‌هایی که در سروده‌هایش به کار برده، بسیار بدیع و هنرمندانه است. به‌طوری که تصویرسازی‌ها و خیال‌پردازی‌های او در توصیف طبیعت و شخصیت‌پردازی‌های او الگوی شاعران دوره های پس از او شد.

وی افزود: اصطلاحات علمی به‌کار رفته در اشعار او نشان‌دهنده تسلط و استادی او در علوم و دانش‌های گوناگون از فلسفه، ریاضی، موسیقی، نجوم و علوم دینی است و اندیشه‌های عرفانی و فلسفی او از پس سروده‌هایش هویدا است.

دهقی تصریح کرد: پس از نظامی خمسه‌سرایی در میان شاعران ایرانی رواج یافت و بسیاری ازجمله امیرخسرو دهلوی، و عبدالرحمن جامی به این شیوه روی آوردند. اگرچه هیچ یک نتوانستند همسنگ اشعار نظامی بسرایند.