اجتهاد در اندیشه امام خمینی(ره)؛ چگونه و با چه شرایطی؟

نیمه خرداد یادآور فراق مردی است که تحولی در جامعه ایرانی پدید آورد. گرچه امام خمینی(ره) در خرداد تلخ سال 68 دیار خاکی را ترک کرده است اما اندیشه‌های او همچنان باقی‌ست.

خبرنگار ایکنا در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین علی کمساری، سرپرست مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) به وظایف این موسسه در حفظ میراث مکتوب امام(ره) پرداخته و چگونگی اجتهاد در نظرات آن بزرگمرد را بررسی کرده است.

کمساری با اشاره به وظایف موسسه تنظیم و نشر آثار امام(ره) گفت: یک وظیفه ذاتی موسسه رصد محتوا و در واقع پایش هر آن چیزی است که درباره حضرت امام(ره) و فرمایشات ایشان منتشر می‌شود، به صورت طبیعی آنچه اولویت دارد و به نوعی در قوانین و مقررات تصریح شده جلوگیری از تحریف فرمایشات امام(ره) در بُعد لفظی است؛ یعنی مراقبت از اینکه کم یا کاستی یا افزودنی نادرستی در فرمایشات حضرت امام(ره) به وجود نیاید، صحبتی از امام(ره) به اشتباه نقل نشود، بخشی از آن حذف نشود یا نسبت نادرستی داده نشود. این قاعدتاً وظیفه اولیه و اصلی موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام(ره) است و البته وظیفه مهمی هم هست یعنی به خصوص در طول زمان اهمیت این وظیفه بیشتر موضوعیت پیدا می‌کند. شما تصور کنید که اگر این مراقبت‌ها نباشد ممکن است در گذر زمان تحریف‌های لفظی به‌وجود بیاید و در واقع اندیشه امام(ره) صورت مغشوش و تحریف‌شده ارائه بشود.

جلوگیری از تحریف معنوی

وی در پاسخ به این سوال گاهی کسی بنا بر اندیشه خودش می‌آید و اندیشه امام(ره) را از دریچه ذهن و سلیقه خود مطرح می‌کند، وظیفه موسسه در این موارد چیست، گفت: در بُعد تحریف معنوی جلوگیری از تحریف معنوی علی‌القاعده همه دستگاه‌های نظام وظیفه دارند. وظیفه این است که همه بر مدار فرمایشات امام(ره) حرکت کنند، در جهت‌گیری‌ها، در سیاست‌گذاری‌ها، در اجرا، تلاش کنند و همت خود را مصروف این بکنند که در مسیر ترسیم شده از جانب حضرت امام(ره) که مسیر نورانی است گام بردارند. قاعدتاً موسسه هم یکی از آن مراکزی است که در این حوزه وظیفه و ماموریت دارد و هرجا هم که تا الان احساس شده که باید تذکری، هشداری، توجهی داده بشود این کار را کرده است.

اجتهاد در نظرات امام

کمساری درباره لزوم اجتهاد در اندیشه و نظرات حضرت امام خمینی(ره) که قبلا توسط حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسن خمینی مطرح شده بود، گفت: در حوزه‌های علمیه مرسوم است که پیرامون اندیشه‌ و نظرات افراد مختلف گفت‌وگو می‌کنند. نظریه را نقد می‌کنند، نقاط قوت آن را برجسته می‌کنند، احیاناً اگر نقطه‌ ضعفی دارد آن را بیان می‌کنند به این فعل و انفعال و این عملکرد به لحاظ علمی عملکرد اجتهاد می‌گویند یعنی در واقع به جد و جهد کردن و تلاش علمی کردن پیرامون یک نظریه.  آنچه یادگار حضرت امام به آن اشاره کردند به همین معناست. به هر حال امام(ره) هم در بُعد علمی به عنوان یک فقیه، یک فیلسوف، یک عارف، یک مفسر، یک اصولی، یک عالم همه جانبه و ذو ابعاد حوزوی، نکات و فرمایشاتی دارند الان در حوزه مرسوم است که بعضی از علما پیرامون اندیشه‌های فقهی یا اصولی امام کار علمی می‌کنند، نظریات ایشان را تحریر و نقد می‌کنند و در واقع طلاب و روحانیون را با مبانی این نظرات و جهت‌گیری امام آشنا می‌کنند.

نقد و اجتهاد عالمانه

سرپرست مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی در ادامه افزود: در حوزه سیاسی هم همین است، باب گفت‌وگو پیرامون اندیشه حضرت امام(ره) بسته نیست. به هر حال شما به سیره خود امام(ره) اگر نگاه کنید سیره ایشان در زمان خودشان هم این بود که به من خدمتگزار بگویید بهتر است تا رهبر بگویید. ما در بعضی اسناد داریم که در زمان خود امام(ره) یک شهروند خوزستانی به دلیل بمبارانی که در جنگ شده بود در دادگاه شکایت کرده بود که من بنا بر عمل به توصیه شما ماندم اما خانه‌ام بمباران شده، همه زندگی‌ام رفته و از شما شاکی هستم، شما خسارت من را بدهید. قاضی احضاریه‌ای به دفتر امام می‌فرستد و رضایت آن فرد را به توصیه امام جلب می‌کنند. همان چیزی که در سیره امیر المومنین(ع) هست، همان چیزی که در در فراز‌های مختلف نهج‌البلاغه ما شاهد هستیم. البته به این معنا نیست که فرصت برای عقده گشایی‌ها، برای کینه‌ورزی‌ها، برای تخریب‌ها فراهم بشود؛ نه. طبیعتاً نقد و اجتهاد یعنی یک نقد عالمانه از موضع انصاف، از موضع دلسوزی و از موضع خردورزی، خوب این بابش باز است و به نظر می‌رسد مطلب قابل تاملی است.