مشهدالرضا(ع)؛ ظرفیتی برای حاکمیت توحید و گفت‌وگو بین ادیان

امروز، یازدهم ذی‌القعده مصادف با 21 خردادماه روز میلاد امام رضا(ع) است. تولد امام رضا(ع) را برخی از معصومان پيش از وی، پيش‌گويی كرده و به آن بشارت داده بودند. از امام صادق(ع) در اين باره احاديث چندی وارد شده است. از جمله عبدالله بن فضل هاشمی روايت كرد که مردی از اهالی طوس در محضر امام جعفرصادق(ع) نشسته بود و آن حضرت به وی فرمود که به زودی از صلب فرزندم موسی، مردی به دنيا می‌آيد كه مورد خشنودی خداوند سبحان در آسمان و خرسندی بندگانش در زمين خواهد بود. در سرزمين شما از روی ستم و دشمنی مسموم و كشته می‌شود و در همان جا غريبانه به خاک سپرده می‌شود.

مشهد مقدس از سالیان دور مورد توجه و عنایت شیعیان جهان قرار داشته و هر ساله میزبان میلیون‌ها گردشگر داخلی و خارجی بوده است. شهر مشهد به عنوان دومين شهر بزرگ كشور و دومين كلان‌شهر مذهبی جهان اسلام از بركت وجود پاک امام هشتم شيعيان امام رضا(ع) در مركز و هسته اصلی آن هر ساله شاهد ورود خيل زیادی از مشتاقان زيارت مرقد آن امام همام از اقصی نقاط كشور و جهان اسلام است؛ به طوری كه ميزان مسافران داخلی و خارجی وارد شده به اين شهر براساس آمار غيررسمی تا 20 ميليون نفر در سال گزارش شده است و اين امر منجر به توسعه صنعت گردشگری و تأسيسات مربوط به آن، رونق و توسعه شهری، كسب منافع اقتصادی و ... شده است. شهر مشهد علاوه بر جاذبه‌های مذهبی، توان‌های گردشگری ديگری از جمله تاريخی و فرهنگی، طبيعی، تفريحی، تجاری، آموزشی و درمانی را داراست كه خود باعث رونق گردشگری و طول مدت بيشتر اقامت گردشگران در اين شهر شده است.

در حقیقت، اصلی‌ترين توان شهری در مشهد، گردشگری با تأكيد بر گردشگری مذهبی است كه تمامی زوايای شهر را تحت سلطه خود دارد كه با توجه به اصول پايداری و رعايت استانداردهای آن می‌تواند پويایی و توسعه شهر را در طولانی مدت به همراه داشته باشد و به عنوان يک ضرورت ماندگار در حيات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و زيست محيطی اين شهر ايفای نقش كند.

این نوع از صنعت گردشگری بر مبنای تعاریف سازمان جهانی گردشگری یکی از شاخه‌های اصلی گردشگری دنیاست. گردشگری مذهبی یکی از مزیت‌های رقابتی در صنعت توریسم برای شهرهایی است که دارای جاذبه‌های زیارتی و مذهبی هستند. این شهرها همواره در کنار جاذبه‌های مذهبی مراکزی برای سیاحت فراهم می‌کنند تا ضریب ماندگاری زائر را در شهر خود افزایش دهند.

به این ترتیب، شهر مشهد می‌تواند در حوزه گردشگری مذهبی حرفی برای گفتن داشته باشد و استفاده از این ظرفیت جهانی می‌تواند مشهد را در زمینه نشر فرهنگ رضوی و تقویت اقتصاد شهری کمک کند. شهر مشهد تنها کلان‌شهر موجود در شرق کشور و دومین کلان‌شهر مذهبی جهان بعد از شهر مکه و محسوب می‌شود. این شهر اکنون به عنوان شهری مذهبی با بالاترین درصد زائران و گردشگران مطرح است و به عنوان مرکز استان خراسان رضوی شناخته می‌شود. پژوهش‌های انجام شده در کلان‌شهر مشهد نشان می‌دهند که نقش اقتصاد گردشگری شهر مشهد در ساختار اقتصادی، نقش پررنگ و حائز اهمیتی است.

امیر سلمانی رحیمی، پژوهشگر حوزه فرهنگ و سیره رضوی در گفت‌‌وگو با ایکنا، در رابطه با ظرفیت گردشگری مشهد مقدس و خلأهای موجود در این زمینه اظهار کرد: به نظر می‌رسد که در نگاه به مشهد و آستان ملکوتی حضرت امام رأفت و معرفت از منظر گردشگری، به گونه‌ای اجحاف شده است. در فرهنگ اسلامی، زیارت با همه بار فرهنگی و معنوی آن، تعبیری گویاتر و برخاسته از اندیشه دینی و صد البته، پرمعناتر نسبت به واژه یا اصطلاح گردشگری است.

وی افزود: اسلام به عنوان دینی الهی و آخرینی و کامل، بر زیارت واجب و مستحب اصرار داشته است. زیارت واجب، همان زیارت بیت‌الله الحرام و زیارت مستحب، زیارت انبیاء و اولیا و اوصیای ایشان است. بی تردید، ترغیب به سفر نیز در قرآن کریم و روایات مورد توجه بوده و درباره آن سخن بسیار است. شهر مقدس مشهدالرضا به عنوان مقصد زیارتی و گردشگری حلال از ظرفیت‌هایی بسیاری بهره‌مند است، ولی بیشتر بر تبلیغ و ترویج فرهنگ زیارت و بار فرهنگی و اجتماعی آن تأکید می‌شود.

این پژوهشگر حوزه فرهنگ و سیره رضوی در مورد سهم ایرانیان از ظرفیت بارگاه ملکوتی ثامن‌الائمه(ع) گفت: اگر نگاهی درست به مفهوم زیارت و گردشگری داشته باشیم، باید اذعان کرد که مشهدالرضا، ظرفیتی چشمگیر و قابل استفاده برای اندیشه دینی و حاکمیت توحید و گفت‌وگوی ادیان است. این‌ها درس‌هایی است که از سخن و سیره امام هشتم(ع) فرامی‌گیریم. با توجه به نقش بی‎بدیل امام(ع) در احیای سنت گفت‌وگو و مناظره، بسیار بایسته و شایسته است که بکوشیم مشهد را به کانون اندیشه دینی و مرکز گفت‌وگوی ادیان تبدیل کنیم.

وی ادامه داد: از این رهگذر خواهیم توانست میزبان و پذیرای عالمان و باورمندان به دو مفهوم دین و گفت‌وگو باشیم و بکوشیم با ایجاد بسترهای لازم، شاهد حضور گسترده مردم و ملت‌هایی با اندیشه‌ها و دغدغه‌های انسانی باشیم که البته همان‌گونه که ملاحظه می‌شود، توفیق چندانی نداشته‌ایم.

رحیمی در ادامه سخنان خود در این زمینه تصریح کرد: مشهد مقدس می‌تواند با تبلیغاتی شایسته و هدفمند به عنوان جایگاه پارلمان شیعیان جهان و نیز مرکز گفت‌وگوی ادیان در دنیا معرفی شود. این مسئله باعث ایجاد اتحاد و همدلی بین مذاهب مختلف شده و امکان گفت‌وگو و مصاحبت بین سلیقه‌های مختلف را فراهم می‌کند.

این پژوهشگر حوزه فرهنگ و سیره رضوی در رابطه با نحوه بهره‌مندی از ظرفیت بارگاه ملکوتی امام هشتم‌(ع) برای جلوگیری از نفوذ فرهنگی و مبارزه با تأثیر رسانه‌های معاند اظهار کرد: دو اصل حضور فیزیکی در حریم منور رضوی و ترویج اندیشه، سنت و فرهنگ رضوی در فضای سایبر و تأکید بر معرفی ارزش‌های مورد توجه آن امام همام در کنار معرفی شئون هنری و تاریخی حرم مطهر رضوی، دو اقدامی است که می‌تواند مشهد را به جایگاه واقعی و مورد انتظار خود در سطح جهان و با رویکردی خردپسند و الهی برساند.

وی تصریح کرد: بدیهی است توجه به محتوای این پیام‌ها و نیز انتقال آن به زبان‌های مختلف و پرگویش کاری سترگ و فاخر است که اگر اتفاق بیفتد، آثار آن در کوتاه‌مدت نیز قابل مشاهده است. مشهدالرضا، جهانشهری فرهنگی است که با تأکید بر گفت‌وگو، آن را به عنوان کانون صلح و همگرایی (گمشده عصر حاضر) معرفی خواهد کرد. البته سخن در راهکارهای آن بسیار است که در صورت توجه به این اندیشه و ایده، قابلیت طرح خواهد یافت.

رحیمی اظهار کرد: به برکت مضجع ملک پاسبان امام رضا(ع)، مشهد یکی از ارزانترین مقاصد سفر در مقایسه با مقاصد گردشگری و زیارتی در داخل و خارج کشور است. هزینه اقامت و اسکان و نیز تغذیه به اعتراف زائران و مسافران از همه دیگر شهرها به جهت تنوع و فراوانی مراکز اقامتی کمتر است و این کمترین آن را در سفر به نقاط مختلف در داخل و خارج کشور تجربه کرده است.

این پژوهشگر حوزه فرهنگ و سیره رضوی بیان کرد: با این حال به نظر می‌رسد، کمک به فعال‌سازی مراکز اقامتی ویژه هر استان که چند سالی از کلنگ‌زنی آن‌ها می‌گذرد، تغییر مدل سفر از انفرادی به گروهی، انتخاب قطار به عنوان وسیله سفر و مهمتر از همه، مدیریت زمان در سفر به مشهد با تأکید به سفر در غیر ایام نوروز و تابستان، می‌تواند در کاهش هزینه‌های زائران مؤثر باشد.