گام به گام از مساجد بسته تا مساجد تمدن‌ساز + فیلم
مدیرعامل مجمع خیرین مسجدساز با تأکید بر اینکه تمدن نوین اسلامی را با سخن نمی‌توان ساخت بلکه باید اندیشه را به کار گرفت؛ مراحل تحول مساجد ایران به سمت مسجد تراز انقلاب اسلامی را تشریح کرد.
امروز 30 مردادماه، سالروز به آتش کشیده شدن مسجدالاقصی توسط صهیونیست‌هاست. روز ۲۱ آگوست سال ۱۹۶۹ (۱۳۴۸هجری) رژیم صهیونیستی آب منطقه مسجدالاقصی را قطع و شهروندان عرب را از نزدیک شدن به این مسجد منع کرد. در همین زمان یک یهودی تندرو استرالیایی به نام مایکل دینس روهان بخش شرقی مسجدالاقصی را آتش زد. این آتش‌سوزی از سلسله اقداماتی بود که اسرائیل از سال ۱۹۴۸ با هدف از بین بردن تمدن اسلامی در شهر قدس انجام می‌داد.
در این آتش‌سوزی بخش‌های مختلفی از جمله منبر تاریخی صلاح‌الدین در آتش سوخت و شعله‌های آتش تا نزدیکی گنبد تاریخی مسجد نیز کشیده شد.
آتش سرانجام با تلاش مسیحیان و مسلمانان علی‌رغم ممانعت نیروهای اسرائیلی مهار شد اما اسرائیل ادعا کرد که علت آتش‌سوزی اتصال برق بود و پس از آنکه مهندسان عرب ثابت کردند که این آتش‌سوزی عمدی بوده، این رژیم اعلام کرد که یک جوان استرالیایی مسئول این خرابکاری بود و او را محاکمه خواهد کرد؛ اما پس از مدت کوتاهی ادعا شد که این جوان دیوانه بوده و او را آزاد کردند.
این رخداد با واکنش جهان اسلام مواجه و منجر به تشکیل سازمان کنفرانس اسلامی شد. در سال ۱۳۸۲ شمسی (۲۰۰۳) نیز به پیشنهاد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ایران و با تصویب وزرای امور خارجه کشورهای اسلامی در اجلاس تهران روز 30 مرداد ماه مصادف با 21 آگوست به عنوان روز جهانی مسجد نام‌گذاری شد.
سیداحمد زرهانی، مدیرعامل مجمع خیرین مسجدساز به مناسبت روز جهانی مسجد در گفت‌وگو با ایکنا به تشریح اقدامات این مجمع، شرایط مساجد ایران و روندی که باید مساجد کشورمان تا رسیدن به مسجد تراز اسلامی طی کنند پرداخت که در ادامه می‌خوانید و می‌بینید.
ایکنا ـ مجمع خیرین مسجدساز چگونه در خصوص ساخت مساجد فعالیت می‌کند؟
یکی از کارهایی که حجت‌الاسلام قرائتی انجام دادند، تأسیس مجمع خیرین مسجدساز بوده است. 10 سال پیش ایشان و جمعی از دوستان به این فکر افتادند که مجمع خیرین مسجدساز را ایجاد کنند. این مجمع یک نهاد غیر تشریفاتی، بدون پرسنل، کارمند و بروکراسی اداری است و پرداخت حقوق و ... ندارد و همه در آن به صورت افتخاری و جهادی کار می‌کنند. البته اکثر فعالان این حوزه افرادی هستند که در سایر حوزه‌ها نیز در ستاد اقامه نماز با حجت‌الاسلام قرائتی همکاری می‌کنند.
این مجمع دو اقدام دارد. اول؛ جمع‌آوری کمکهای مردمی است که به دو صورت انجام می‌شود. کمکهای خیرین یا به حساب‌های مجمع واریز می‌شود و یا ما آنها را راهنمایی می‌کنیم که کجا زمین برای ساخت مسجد وجود دارد و خیرین خودشان هیئت امنا تشکیل داده و اقدام به ساخت مسجد می‌کنند، یعنی پولی به حساب ما واریز نمی‌شود. برای مثال اکنون در شیراز مسجد حضرت خدیجه کبری(س) در یک منطقه پرجمعیت کم مسجد با راهنمایی ما و توسط خیرین در حال ساخت است.
ایکنا ـ وجوه اهدایی مردم چطور به مساجد اهدا می‌شود؟
با یک سازوکار ساده مدیر ما در ستاد اقامه نماز هر استان نیازهای مساجد استان‌ها را مورد بررسی قرار داده و مساجد نیازمند را شناسایی و معرفی می‌کند و میزان کمک بر اساس میزان تمکن ماست که به حساب هیئت امنا واریز می‌شود و پس از اهدای کمک نیز گزارشی از نحوه هزینه‌کرد در ساخت یا بازسازی مساجد تهیه می‌شود.
مجمع خیرین مسجد ساز در تمشیت امور مساجد، تشکیل هیئت امنای مساجد و ... هیچ‌گونه دخالت و نقشی ندارد.
ایکنا ـ آیا مجمع توانسته مناطقی که نیاز به ساخت مسجد دارند را شناسایی و بر اساس تغییرات جامعه معاصر به ساخت مساجدی با امکانات به روزتر و مناسب‌تر برای مردم اقدام کند؟
پاسخ من تاحدودی منفی است؛ ما در این مقام نبوده‌ایم که طرح آمایش سرزمین را با رویکرد تأمین مساجد انجام دهیم.
دولت و مجلس این تکالیف را بر عهده نهادهای دیگری گذاشته‌اند اما ما در این مسیر حرکت می‌کنیم. ما متولی طرح آمایش سرزمین نیستیم تا برای مساجد مکان‌یابی کنیم اما در تمام رویکردهای ما این موضوع مورد تأکید قرار گرفته است و در اجلاس‌هایی که برگزار و دستورالعمل‌هایی که صادر می‌کنیم به این موضوع توجه داریم. یعنی یک نفر و یک نهاد از کاروانی هستیم که باید در این مسیر حرکت کنند.
قرارگاه محرومیت‌زدایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نهادی است که پابه پای ما در احداث مساجد در مناطق محروم برنامه‌ریزی می‌کند. آمار دارد و براساس آمارهای موجود سرانه مساجد در ایران نسبت به کشورهای اسلامی کمتر است و تعداد مساجدی که داریم نسبت به جمعیت 85 میلیون نفری پاسخگو نیست.
البته نحوه توزیع مساجد کشور نیز متناسب و متعادل نیست و اکنون در شهرها و مناطق پرجمعیت شهرکت‌های اقماری ساخته می‌شود. این شهرک‌های اقماری نه تنها مسجد بلکه مدرسه، فضاهای فرهنگی، ورزشی و درمانی هم کم دارند و این مسئله در دیداری که حجت‌الاسلام قرائتی و بنده با وزیر مسکن و شهرسازی داشتیم مطرح و حجت‌الاسلام قرائتی به وزیر راه و شهرسازی توصیه کرد که یک مشاور در امور مساجد برای خودشان انتخاب کنند؛ فرد متعهدی که هم از کار شهرسازی سررشته داشته باشد و هم از مباحث مربوط به مسجد مطلع باشد که وزیر راه از این توصیه استقبال کرد.
ایکنا ـ آمایش سرزمینی برای ساخت مسجد بر عهده چه سازمانی است؟
طرح آمایش سرزمین مسئولیت وزارت شهرسازی است و می‌تواند در مسکن مهر، شهرک‌های جدید و ... جانمایی مساجد را انجام دهد.
ایکنا ـ نقش مساجد در ایجاد تمدن نوین اسلامی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مسجد از دید ما نهاد فرهنگ‌ساز است؛ فرهنگ‌ساز بودن مسجد در دوره ظهور تمدن اسلامی در قرن چهارم، تا قبل از حمله مغول بسیار مطرح بوده است. اکنون مقام معظم رهبری مسئله حرکت به سمت ایجاد تمدن نوین اسلامی را مطرح کرده‌اند که نکته آغاز این حرکت مساجد هستند. تمدن از دل مسجد بیرون می‌آید چون هم سخت‌افزار و هم نرم‌افزار در مسجد به جامعه توحیدی باز می‌گردد.
ایکنا ـ آیا مساجد آماده تمدن‌سازی هستند؟
باید باشند و باید به این سمت حرکت کنیم. تمدن نوین اسلامی را با سخن که نمی‌توان ساخت؛ باید با اندیشه ساخت. اکنون قرارگاه خاتم یک نهاد معماری و سازندگی است. این یکی از حلقه‌های تمدن نوین اسلامی می‌تواند باشد؛ شرکت‌های دانش‌بنیان و حوزه‌های علمیه هم همینطور؛ اینها حلقه‌هایی هستند که اگر در یک فرایند به هم متصل شوند و در طول زمان در ابعاد فناوری، اندیشه و پرورش نیروی انسانی هم‌افزایی داشته باشند، می‌توانند تمدن‌ساز شوند. تمدن اسلامی در قرون اولیه اسلام نیز بر همین مبنا به وجود آمد و این نظامیه‌ها بودند که توانستند نیروی انسانی خلاق تربیت و جامعه را از لحاظ علمی متحول کنند.
اما یک نقشه راه نیاز است. شورای عالی انقلاب فرهنگی باید فراتر از مسائل روزمره وارد مطالعات عمیق شود، نقشه راه ترسیم کند و تحولاتی در جامعه ایجاد کند که نتیجه آن حرکت به سمت ساخت تمدن نوین اسلامی باشد و ما فکر می‌کنیم انقلاب اسلامی در گام دومی که بر می‌دارد باید بسترسازی‌های متنوعی را در همین زمینه انجام دهد.
ایکنا ـ مساجد برای رسیدن به تراز اسلامی باید چه مسیری را بپیمایند؟
مساجد نیاز به یک نگاه علمی آسیب‌شناسانه و تدوین یک راهبرد برای ارتقای کارآمدی دارند. تحقق این مهم مستلزم این است که متولیان متفرقه‌ای که اکنون در مساجد حضور دارند از یک نهاد علمی و یک اتاق فکر کارآمد الهام بگیرند. مساجد مردمی هستند و توسط مردم اداره می‌شوند بنابراین نشان دادن مساجد تراز اسلامی به آنها و اینکه هر مسجد در چه وضعیتی است و برای حرکت از وضع موجود به سمت وضع مطلوب چه باید کرد، باید توسط یک نهاد صورت گیرد. آن نهاد متولی اگر یک راهبرد تدوین کند، اشراف داشته باشد و در یک تعامل دوجانبه باشد در طول زمان می‌توان از حجم آسیب‌ها کاست و بر حجم کارآمدی‌ها افزود.
ایکنا ـ کدام نهاد متولی این امر است؟
متولیان مساجد متعدد و متنوع هستند؛ حدود 17 دستگاه به نوعی در مسئله مسجد دخیل هستند. لابد بزرگانی مثل شورای عالی انقلاب فرهنگی مطالعاتی را دارند و در آینده ارائه طریق‌هایی خواهند کرد. البته خود این تنوع هم برکات زیادی دارد. بسیج منشأ بسیاری از خیرات است و بسیاری از کارها را بسیج در مساجد انجام می‌دهد. مثلاً بسیج در مساجد در زمان کرونا عملکرد درخشانی داشت. هیئت امنا در مساجد نقش خزانه را دارد و بالاخره مسجد یک نهاد اجتماعی و مرتبط با همه جامعه است اما اگر با تدبیر بزرگان یک نهاد هدایتگر ایجاد شود و بتواند امور را ساماندهی کند می‌شود همه 17 نهاد در مسجد حضور داشته باشند اما از یک راهبرد تبعیت کنند و به عنوان سازواره و منظومه هم افزایی داشته باشند.
این امر مهم و میسر است. وقتی اندیشه منظومه‌وار را به رسمیت بشناسیم میتوانیم نوعی هم‌افزایی داشته باشیم.
ایکنا ـ بزرگترین مانع تحقق رسیدن مساجد ایران به مسجد تراز اسلامی چیست؟
شاید فقدان تفکر اصولی؛ هر تحولی با یک اندیشه آغاز می‌شود، همانطور که انقلاب هم از یک تفکر شروع شد.
ایکنا ـ آیا تفکر تحول مساجد آغاز شده است؟
این انتقاد به ما وارد است که گاهی انفعالی برخورد کرده‌ایم. اما من به لحاظ نگاهی که به سیر تحولات انقلاب دارم، نگاهم به امور مثبت است. من معلم قبل از انقلاب هستم. زمانی به دانش‌آموزان القا می‌شد که ما در صنعت به صورت مطلق وابسته به غرب هستیم و هیچ چیز نمی‌توانیم بسازیم اما امروزه شرکت‌های دانش‌بنیان ما با تولید محصولات جدید نیازهای ملی را مرتفع می‌کنند. ما کشور بااستعداد و هوشمندی هستیم و در هر حوزه‌ای که متمرکز شویم موفق می‌شویم. حل و فصل تمشیت امور مساجد هم کار سختی نیست و اتفاق خواهد افتاد.
ایکنا ـ رساندن مساجد ایران به مسجد تراز چه قدر زمان می‌برد؟
در این جهت تأملی نکرده‌ام اما به عنوان یکی از کسانی که دغدغه دارند، خود ستاد اقامه نماز می‌تواند طرح و اندیشه‌هایی را مطرح کند. یعنی اگر از ما تقاضا شود یا خود ما انگیزه پیدا کنیم که در این حوزه ورود کنیم، در نظریه‌پردازی در این زمینه دستمان خالی نیست و میتوانیم کمک کنیم. اما آنطور که من فکر می‌کنم، مطالعاتی در شورای عالی انقلاب فرهنگی در دست انجام است اما اینکه در چه مرحله‌ای قرار دارد و کی به منصه ظهور می‌رسد، علم کافی ندارم.
ایکنا ـ اگه دست شما کاملاً باز بود و توان این را داشتید که تغییری در مساجد کنونی خودمان ایجاد کنید، چه موضوعی را به عنوان مسئله اول که باید اصلاح شود، مطرح می‌کردید؟
یکی از عناوین روزهای «دهه فرهنگی ترویج معارف نماز» مسجد است. مسجد در صدر اسلام کارکردهای متعددی داشته و محل عبادت، آموزش علم و جایگاه رتق و فتق مسائل اجتماعی مردم بوده است. یعنی یک در مسجد به سمت معاد مردم و یک در به سمت معاش مردم گشوده می‌شده و لذا مسجد یک پناهگاه بوده است.
ابن‌بطوطه یکی از متفکران اسلامی است که 500 سال پیش از اندلس حرکت می‌کند و تا ترکستان(نزدیک دیوار چین) می‌رود. ناصر خسرو نیز 400 قبل از وی از شرق جهان اسلام حرکت می‌کند و تا بخش‌هایی از اروپا می‌رود. در هر دو سفرنامه مطرح شده که مساجد هم محل تعلیم و تربیت و هم محل اسکان موقت دانشمندانی است که از گوشه و کنار جهان اسلام سفر می‌کنند و به آنها در مساجد کرسی تدریس داده می‌شد.
در عصر مشروطه و در دوران مبارزات انقلاب کارکرد مساجد متحول و به محل بررسی مسائل سیاسی و اجتماعی تبدیل شد، حتی پس از پیروزی انقلاب که نهادهای اداری نیمه تعطیل بود، در مساجد برای هر نهاد یک میز ایجاد می‌شد تا مسائل مختلف مردم در مساجد حل شود.
امروزه نیز مساجد ما با تحولاتی مواجه هستند و این طور نیست که در این عصر تحولات مساجد متوقف باشد. درست است که برخی از مساجد بازدهی بالا دارند و برخی بازدهی کم، اما مهم این است که مسجد تراز انقلاب اسلامی به گونه‌ای تعریف شود و آن نهاد متولی، نظارت راهگشا و کمکی داشته باشد. مساجد نهاد مردمی هستند و زیر بار سلسله مراتب اداری نمی‌شود آنها را اداره کرد. خودشان منابع مورد نیازشان را تأمین و توسط هیئت امنا اداره می‌شوند و نیاز ندارند یک سازمان اداری برای آنها تعیین شود.
ایکنا ـ راهکار عملی برای حرکت به سمت مسجد تراز اسلامی چیست؟
ابتدا باید آسیب‌‌شناسی و مشکلات مساجدی که فعال نیستند را شناسایی و قدم به قدم اصلاح کرد. اصلاح، تحول و پیشرفت در هر حوزه‌ای میسر است اما راهبرد، طرح و برنامه، نیروی انسانی هوشمند و نظارت بر اجرای برنامهها می‌خواهد.
برای ایجاد تغییر اول باید اندیشه داشته باشیم، بعد هیئت امنا و نیروی انسانی اندیشه را به برنامه تبدیل کنند. برای ایجاد هر تحول باید یک راهبرد وجود داشته باشد، در راهبرد نقاط قوت و ضعف باید شناسایی شود. نقاط قوت و ضعف مربوط به داخل سازمان است و در خارج از سازمان فرصت‌ها و تهدیدها باید شناسایی شود، باید اهداف روشن و برنامهها تعیین شود و وقتی راهبرد دقیق مشخص شد قدم‌ها برای اصلاح برداشته شود. روزمرگی و درجا زدن و متفرقه کار کردن ما را به جایی نمی‌رساند.
برنامه‌های فرهنگی زمان‌بر است؛ اگر ما اکنون شروع کنیم میتوانیم مسجد تراز در آینده داشته باشیم. چرا در ترکیه سیمای مسجد بهتر از ایران است؛ آنها سازمان امور دیانت دارند و با یک سازماندهی توانستند این کار را بکنند. البته آنجا مساجد دولتی هستند اما در ایران ما یک اصل داریم و آن مردمی بودن مساجد است. این اصل برکات زیادی دارد اما با این اصل منافات ندارد که برای مساجد راهبرد طراحی کنیم.
ایکنا ـ به نظر شما مساجد باید به مسائلی مثل حمایت از استارتاپ‌ها و کارآفرینی جوانان ورود کنند؟
حدیثی است که می‌فرماید: مؤمن در مسجد همانند ماهی در آب است. حیات ما به مسجد مرتبط است. ما به اندازه‌ای که از مسجد فاصله می‌گیریم دچار بحران‌های فرهنگی و اجتماعی می‌شویم. بچه‌هایی که بار سنگین انقلاب و جنگ را بر دوش کشیدند، بچه‌های مسجد بودند. ما باید محیط مسجد را طوری فراخ تعریف کنیم که خانه دانش‌آموز، دانشجو، دانشمند و ... مسجد باشد. فارابی، ابوعلی سینا، خواجه نصیر و شیخ بهایی از مسجد برخواستند؛ تمدن از مسجد برخواسته است.
بسیاری از مساجد ما اکنون در مسیر تحول و تکامل حرکت می‌کنند، منتها تجارب این مساجد منتقل نمی‌شود؛ اگر این تجارب منتقل شود می‌تواند در سایر مساجد هم مورد استفاده قرار گیرد. مثلاً یکی از تحولات ما جوان‌گرایی در مسجد است. یکی از ائمه جماعت با دادگستری محل ارتباط برقرار کرده و از آنها خواسته هر زن و شوهری که در آستانه طلاق هستند را قبل از صدور حکم طلاق به مسجد بفرستید تا در آنجا توسط چند مشاور و مددکار مشاوره قبل از طلاق دریافت کنند؛ با همین کار بسیاری از این زوج‌ها مشکلشان حل و کارشان به طلاق کشیده نمی‌شود. این کار را می‌توان در سایر مساجد نیز انجام داد؛ اگر نقش اجتماعی مسجد درست بیان شود بسیاری از مشکلات جامعه حل می‌شود.
ما در قرآن داریم که دست خدا بالاتر از همه دست‌ها است و در حدیث داریم که دست خدا با جماعت است. یعنی دست قدرتمند خدا با جماعت است و با اجتماع مسلمانان مشکلات حل می‌شود و مسجد محل نماز جماعت و اجتماع مسلمانان است. مشکلی که تمدن غرب بر ما تحمیل کرده، فردگرایی است.
یکی از نهادهایی که می‌تواند رویارویی معقول با مشکلات جامعه داشته باشد مساجد است. اگر کارکردهای مساجد احیا شود بسیاری از مشکلات حل می‌شود. که در این زمینه آموزش بسیار نقش مهمی دارد متولی مسجدی که اعلام می‌کند فقط مسجد را برای نماز باز می‌کند، اگر آموزش درست ببیند عملکرد متفاوتی خواهدداشت.
اگر آموزش را کوتاه مدت ارائه کنید، دانش ایجاد می‌کنید؛ اگر آموزش را میان مدت ارائه کنید افزون بر دانش، بینش و جاذبه و دافعه ایجاد می‌کند اما اگر آموزش بلند مدت باشد علاوه بر دانش و بینش رفتار و کنش ایجاد می‌کند. اما آیا ما برای امامان جماعت و هیئت‌های امنای مساجد آموزش بلند مدت برگزار کرده‌ایم؟ برای خادمان مساجد آیا دوره آموزشی گذاشته‌ایم؟ وقتی چنین کارهایی انجام نداده‌ایم، چطور میتوانیم انتظار تحول و تغییر داشته باشیم.
گفت‌وگو از زهرا ایرجی
انتهای پیام
