غفلت متولیان از تدوین مدل‌های جذاب تبلیغ دین
مدیر مؤسسه هنر و ادبیات هلال با بیان اینکه اصل تبلیغ دینی، صداقت و باور، شناخت از خود، محتوا و مخاطب است، گفت: هنوز به مدل کامل و صد درصد جذاب در تبلیغ دین نرسیدیم و به نظر می‌رسد در این زمینه غفلت شده است.
توسعه دین در میان مردم، نیازمند تبلیغ دینی با بیانی رسا و بلیغ است؛ از این رو این گونه بیان در تبلیغ دینی از وظایف پیامبران الهی بوده است و در عصر حاضر این وظیفه به عهده مبلغان و عالمان دینی گذاشته شده است. بنا به فرمایش مقام معظم رهبری، در حوزه‌های علمیه باید دستگاهی مخصوص برنامه‌ریزی تبلیغ وجود داشته باشد، برنامه‌ریزی و کار کند و افراد را برای تبلیغ آماده کند.
تبلیغ دین در هر دوره، متأثر از شرایط، ابزارها و امکاناتی که وجود داشته، اشکال مختلفی به خود گرفته است. در زمان پیامبر اکرم(ص) قبل از هجرت و تشکیل حکومت، به نحوی تبلیغ دین می‌شد و توسعه می‌یافت و پس از هجرت، با محور قرار گرفتن مدینةالنبی، ابزارها و روش‌ها و گستره جدیدی برای تبلیغ دین مطرح شد. در زمان حاضر که شرایط تغییر یافته و رسانه‌های نوین بسیاری در دسترس همگان قرار دارد، این تحولات فناورانه، در تبلیغ دین اثرگذار بوده است.
در برهه‌ای که ابزار‌های رسانه‌ای محدود بود و منحصر به سخنرانی، منابر و کتاب بود، مبلغان دین، از این ابزارها برای تبلیغ دین و ارشاد و هدایت مردم بیشترین استفاده را کردند، اما امروزه که ابزارها متنوع و گسترده شده‌اند، به نظر می‌رسد همچنان محصور به همان ابزار‌های رسانه‌ای پیشین هستند و آن گونه که بایسته است، در عرصه‌های جدید ورود پیدا نکرده‌اند. این در حالی است که فضای مجازی و رسانه‌های نوین به عنوان یک زیست‌بوم جدید اجتماعی تلقی می‌شوند که باید مورد توجه قرار گیرند.
ایکنا برای بررسی ابعاد تبلیغ دین در فضای مجازی و اینکه کدام شیوه سنتی یا مدرن در این امر کارآمدتر است، با حجت‌الاسلام حسین فتحی، مدیر مؤسسه هنر و ادبیات هلال که وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی است به گفت‌وگو نشسته است. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.
ایکنا ـ تبلیغ دینی به چه معناست؟
تبلیغ دینی براساس باور‌های درونی هر فرد است، یعنی آنچه را می‌خواهیم تبلیغ کنیم و به عنوان ابزار تبلیغ از رسانه‌های مختلف استفاده کنیم، تا باور نداشته باشیم و صادقانه بین خود و معبود خودمان این صداقت را ایجاد نکنیم، نمی‌توانیم مبلغ خوبی باشیم. بنابراین باور و صداقت به آنچه بیان می‌شود، چه در فضای حقیقی و چه در فضای مجازی تبلیغ دینی است. این اصل غیرقابل انکار است و مبلغ در هر مقام و رتبه‌ای که باشد، باید آن را مورد توجه قرار دهد. امام صادق(ع) می‌فرماید مردم را به غیر زبانتان به دین دعوت کنید، یعنی با رفتار خودتان تبلیغ کنید که اثرات این رفتار همان تبلیغ است و می‌تواند از نزدیکان شروع و به تدریج این دایره گسترده‌تر شود.
ایکنا ـ در عصر حاضر تبلیغ دین باید دارای چه ویژگی‌هایی باشد؟
اکنون هم فرقی ندارد، همان ویژگی‌ها باید در یک مبلغ و پیام وجود داشته باشد. در عصر حاضر ابزار‌های اطلاع‌رسانی گسترده‌تری به وجود آمده است؛ از این رو تا وقتی باور و صداقت در رفتار و گفتار وجود نداشته باشد، تبلیغ دینی موفق و مؤثر نخواهد بود. بسیاری از اوقات یک فیلم، کلیپ و ... را نگاه می‌کنیم که بن‌مایه تبلیغ دینی در آن وجود دارد، اگر این برنامه که دارای سناریو و داستان است، از این باور تهی باشد، همان مقداری که از باور به دور است، اثرگذاری آن نیز کم خواهد شد.
فضای مجازی و رسانه‌های نوین وسیله و ابزاری برای رساندن این پیام هستند و مهم است که گوینده این پیام، باید به بیانات خود توجه کند و باور قلبی داشته باشد. ابزارها چندان مهم نیستند، اصل و ریشه همان باور و اعتقادی است که گوینده دارد. بنابراین مبلغان با وجود تنوع ابزارا‌های روز، اگر اسیر این تنوعات شوند و بخواهند به آنها بپردازند، از این باور دور خواهند ماند. از طرفی هم، اگر مبلغ به این باور نرسید، نباید تبلیغ کند. چون اصرار بر این نیست که همه باید در حوزه دین تبلیغ کنند. تبلیغ دین برای کسانی است که در درون اعتقاد دارند.
ایکنا ـ تبیین مبانی دینی برای نسل جدید که زیست متفاوتی از گذشتگان خود را تجربه می‌کنند باید دارای چه شرایطی باشد.
شرایط روز در نوع بیان اثر می‌گذارد، اکنون به بیان پنجاه سال گذشته نمی‌توان صحبت کرد. زبان روز تفاوت کرده و زبان ۲۰ سال آینده هم متفاوت خواهد بود. این از ملزومات کار تبلیغ دین است و اگر کسی به زبان روز آشنا نباشد، نمی‌تواند حرف خود را به مخاطب برساند.
نکته دیگر در رابطه با شناخت ابزارهایی است که نوجوانان و جوانان امروز با آنها سروکار دارند. از دل این ابزارها می‌توان به علاقه‌مندی‌ها و ذائقه‌های آنها دست یافت. همه را منتهی به این نکنیم که مخاطب باید به سمت من بیاید. ما باید به سمت مخاطب برویم. ابزارها مختلف است و باید از بهترین ابزارها استفاده کنیم. هر نوع ابزاری که می‌تواند به خدمت گرفته شود تا این ارتباط شکل بگیرد، خوب است و مهم نیست که این ابزار را چه کسی ساخته است. منِ مبلغ نباید به این مسئله کاری داشته باشم، زیرا کارشناسان دیگری هستند که به این مسائل بپردازند. من باید پیامم را از طریق ابزار‌های متنوع و به هر زبانی که می‌توانم به مخاطب نوجوان و جوان و ... برسانم.
ایکنا ـ آیا معتقدید شیوه‌های سنتی باید کنار گذاشته شود یا در کنار همین شیوه‌ها باید از شیوه‌های جدید تبلیغ هم استفاده کرد؟
هر شیوه‌ای تاریخ مصرف دارد و الزامات زمانه می‌تواند در شیوه تبلیغ اثر بگذارد. اما به دلیل ویژگی‌های متمایز شیوه سنتی نباید آن را کنار گذاشت. در واقع باید از حسن شیوه‌های سنتی استفاده کرد و در قالب شیوه‌های جدید به کار برد. حضور مستقیم و ارتباط چهره به چهره مبلغان دینی از ویژگی‌های مهم در تبلیغ دینی به شیوه سنتی است که در شیوه نوین به جای ارتباط چهره به چهره، ارتباط با مخاطب می‌تواند در هر زمان و مکانی برقرار شود. در شیوه سنتی مبلغ با مکان تبلیغ و مخاطب پیوند عمیقی دارد، اما در رسانه‌های جدید، رابطه پیام، مبلغ و مکان دچار گسست شده است. مهمترین ویژگی رسانه‌های جدید، گستره آنهاست که مخاطبان زیادی به آن دسترسی دارند، البته مخاطبان، این پیام‌ها را در کنار پیام‌های غیر دینی دریافت می‌کنند و تبلیغ دینی تبدیل به بازار رقابتی می‌شود و در این صورت کار مبلغ دشوار است. آنچه امروز برای تبلیغ دینی حائز اهمیت است، فهم صحیح ماهیت رسانه‌های جدید است.
ایکنا ـ چه عناصری می‌تواند در تبلیغ دین اثر مثبتی بگذارد؟
شناخت، عنصر مهمی است که در مؤلفه‌های یک تبلیغ یعنی مخاطب، رسانه و محتوا اثرگذار است. یعنی نخ تسبیح همه این‌ها شناخت است. اگر به هر کدام شناخت پیدا کنیم در نهایت به هدفمان که تبلیغ دینی موفق است، دست پیدا خواهیم کرد. شناخت مخاطب امروز باعث خواهد شد، مبلغ شیوه مناسبی را برای تبلیغ دینی خود انتخاب کند. شناخت رسانه‌های جدید نیز مبلغ را در رساندن پیام خود و انتخاب قالب مناسب محتوایی کمک خواهد کرد.
ایکنا ـ باید و نباید‌های تبلیغ دینی چیست؟
اصل تبلیغ دینی، صداقت و باور، شناخت از خود، محتوا و مخاطب است و در غیر این صورت نمی‌تواند مطلب مناسب و متناسبی را بیان کند. در این دوره و زمانه به اندازه‌ای حوصله‌ها کم شده است که گاهی مخاطب یک پیام چند سطری را هم مطالعه نمی‌کند؛ بنابراین پیام باید در کوتاهترین زمان بیشترین اثر را بگذارد. در واقع پیام دینی که در فضای مجازی از سوی مبلغ منتشر می‌شود، به دلیل تنوع و سرعت بالا در انتشار، باید اعجاز در ایجاز داشته باشد و کوتاهترین پیام به صورت معجزه‌وار به مخاطب برسد.
ایکنا ـ ارزیابی‌تان از روند کنونی اثرگذاری تبلیغ دینی چیست؟
ما باید محک و سنجش اثرگذاری تبلیغ دینی را به زندگی افراد برگردانیم، یعنی اگر ما تأثیر پیام‌های دینی را در جامعه مورد بررسی قرار دهیم، می‌توانیم آن را با آمارهای دزدی، طلاق، خیانت، جنایت و ... بسنجیم و مورد مقایسه قرار دهیم که کم یا زیاد شده است. هر مقداری که از تاریکی‌ها و ظلمات کم شده باشد، تبلیغ دینی موفق بوده است. در غیر این صورت باید فکر و تدبیری کرد. البته باید در زمان وسیعتری این مسائل را سنجید. برای مثال در حوادث اخیر خشونت و فحاشی را در جامعه دیدیم که می‌تواند عوامل مختلفی در آن دخیل باشد، از این رو همه آن را نمی‌توان به ضعف دینداری نسبت داد. زیرا ممکن است ریشه‌های متعددی داشته باشد.
ایکنا ـ کدام نهاد‌ها در رابطه با تبلیغ دینی مسئولیت بیشتری دارند؟
به برکت جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی، نهاد‌هایی که تبلیغ دین را برعهده دارند، گسترده هستند، اما ریشه و اصل کار با حوزه علمیه است و کسی که تحصیلات حوزوی داشته باشد، در تبلیغ دین مؤثرتر خواهد بود. وزارت ارشاد، دفتر تبلیغات، امور مساجد، حوزه‌های علمیه و ... در تبلیغ دین مسئول هستند. اما در همه این‌ها، کار تبلیغ دینی باید عالمانه و با رویکرد علمی از سوی حوزه‌ها دنبال شود.
ایکنا ـ آیا با گذشت بیش از ۴ دهه از پیروزی انقلاب اسلامی به مدل مطلوبی در رابطه با تبلیغ دینی رسیده‌ایم یا هنوز در حال بررسی و واکاوی این مسئله هستیم؟
هنوز به مدل کامل و صد درصد جذاب در تبلیغ دین نرسیدیم و به نظر می‌رسد در این زمینه غفلت شده است و باید کارشناسان به صورت دقیق به آن بپردازند. در واقع هنوز پازل تبلیغ دینی کامل نشده است.
ایکنا ـ آیا این مسئله را می‌توان به عدم شناخت مبلغان دین از مخاطب امروز مرتبط دانست؟
این مسئله، می‌تواند یک بخشی از مسائل را شامل شود؛ بنابراین مبلغ باید به سمت مخاطبان برود و نسبت به آنها و نیاز‌هایشان شناخت پیدا کند.
گفت‌وگو از سمیه قربانی
انتهای پیام
