نیاز به بازسازی مدل‌های تبلیغ دین داریم
رفیع‌الدین اسماعیلی گفت: نهادهای تبلیغ دین در کشورمان متعدد هستند و مهمترین وظیفه برعهده حوزه علمیه و دفتر تبلیغات اسلامی است و این نهادها باید خود را بازسازی و به روز کنند.
تبلیغ دین از عرصه‌های پربحث و چالش در جامعه جهانی است و ادیان مختلف با وجود اینکه ابزارهای گسترده‌تری نسبت به گذشته برای تبلیغ دین در اختیار دارند، با چالش‌های متعددی در این حوزه مواجه هستند.
یکی از مشکلاتی که در جامعه معاصر با آن مواجه هستیم، محدود شدن به تبلیغ سنتی دین از سوی مبلغان در فضای سنتی است. این مسئله در حالی اتفاق افتاده که عرصه تفکر، تبادل اندیشه و مطرح کردن سؤال‌ها و شبهات فکری متعدد به فضای مجازی کشیده شده است و همه جوانان برای یافتن خط فکری خود بیش از فضای حقیقی در فضای مجازی سیر می‌کنند.
در چنین شرایطی برای معرفی مبانی و اصول اصیل دین اسلام و پاسخگویی به شبهات چه باید کرد؟ کدام روش‌ها در تبلیغ دین کارآمدتر است؟ برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها با رفیع‌الدین اسماعیلی، رئیس انجمن سواد رسانه طلاب گفت‌وگو کرده‌ایم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانیم.
ایکنا ـ در عصر حاضر تبلیغ دین باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟
یکی از مهمترین ویژگی‌هایی که باید تبلیغ دین داشته باشد این است که مبلغ مسلط به مبانی فکری و اصول اساسی دینی باشد و اینکه صرفاً پیام‌هایی را از منظر دین بلد باشد یا بخواهد یکسری روایات را بدون تسلط نقل قول کند، با چالش مواجه خواهد شد. زیرا مبانی دینی را به خوبی درک نکرده است؛ از این رو نمی‌تواند کاری را که باید و شاید در حوزه تبلیغ دین انجام دهد.
یکی دیگر از ویژگی‌های مهم تبلیغ دین، فهم فضای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه و به طور ویژه مخاطب است. اگر مبلغ دین درک و تحلیل صحیحی از فضای جامعه نداشته باشد و همچنین از عوامل، علت‌ها و اتفاقات تحلیل درستی را ارائه ندهد، با چالش روبه‌رو خواهد شد. مبلغ می‌تواند این مبانی را به فضای تحلیلی اجتماعی خود متصل کند و نگاه دینی را به درستی به مردم ارائه دهد، چراکه باید بتوانیم مسائل روز را براساس مبانی دینی پاسخ دهیم و برای مردم تبیین کنیم و این امر می‌تواند به شدت تأثیرگذار باشد.
مخاطب‌شناسی و ذائقه‌شناسی نیز از ویژگی‌های دیگر تبلیغ دین است و اگر به طور دقیق ندانیم که مخاطبمان چه کسی است، چه ذائقه‌ای دارد و چه فکری می‌کند. اگر ما در موضوع فرهنگی صحبت می‌کنیم یا به موضوع خاصی در دین می‌پردازیم، باید بدانیم مخاطب کجا ایستاده است و چه فکری می‌کند.
ایکنا ـ بایدها و نبایدهای تبلیغ دین در دنیای امروز چیست؟
آنچه به تبلیغ دین کمک می‌کند باید برای مردم و در راستای فهم صحیح از دین گفته شود و در این زمینه قائل به محدودیتی نیستم، اما در رابطه با اینکه برای چه کسانی و چگونه تبلیغ دین انجام شود مهمتر است؛ به این معنا که در حوزه مخاطب‌شناسی سن، جنسیت، تحصیلات و آنچه قرار است برای مخاطب بیان شود، حائز اهمیت است. شاید برای همه این افراد یک موضوع را بیان کنیم، اما نوع بیان و گفت‌وگوی ما و مثال‌هایی که می‌زنیم و فکری را که به مخاطب منتقل کنیم، متفاوت خواهد بود. بنابراین باید بتوانیم مخاطب را دقیق و به خوبی بشناسیم و براساس آن تبلیغمان را ارائه دهیم و این کار به آسانی انجام‌پذیر نیست و سختی‌های زیادی دارد و مبلغ دین باید بر مخاطب و مبانی دینی تسلط داشته باشد.
ایکنا ـ از چه قالب‌هایی بهتر می‌توان برای تبلیغ دینی استفاده کرد؟
نمی‌توان گفت تبلیغ دین در یک قالب خاص انجام شود؛ مثلاً براساس رسانه‌های مدرن تبلیغ کنیم و معتقد باشیم کار با رسانه‌های سنتی فایده‌ای ندارد یا اثربخشی آن‌ها اندک است! قطعاً اگر با رسانه‌های جدید اعم از سینما، مطبوعات، تلویزیون، پلتفرم‌ها، فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و... به تبلیغ دین بپردازیم، این امر نافی اثرگذاری رسانه‌های قدیمی به ویژه رسانه‌هایی مانند منبر نیست که در فرهنگ دینی و اسلامی و تبلیغ‌های چهره به چهره ریشه دارد و همه این‌ها در کنار هم و در یک راستا به اثرگذاری مدنظرمان کمک خواهد کرد.
به همین سبب با به‌روز بودن موافقم، اما اینکه رسانه‌های جدید باعث تعطیلی دیگر رسانه‌های تبلیغی شود، مخالفم. گرچه حوزه‌های علمیه، سازمان تبلیغات اسلامی و ... که در امور تبلیغ فعالیت می‌کنند، به تبلیغ در شبکه‌های اجتماعی هم ورود کرده‌اند، اما اگر از تبلیغ چهره به چهره دست بردارند و یا این نوع تبلیغ کمرنگ شود، مطمئناً دچار خسران و ضرر خواهند شد.
ایکنا ـ در حوزه دینداری با چه چالش‌هایی مواجه هستیم؟
یکی از مهمترین مشکلات در حوزه دینداری این است که درباره بحث دینی فهم صحیح، دقیق و مسئله‌محور نداریم. در واقع روی مبانی می‌مانیم و یا مسئله‌ای را صرفاً اجتماعی تحلیل می‌کنیم و کاری به مباحث دینی نداریم، در حالی که مبانی دینی یا اصول دینی، در ذهن همه مخاطبان ایرانی نهفته است و نمی‌توانیم آن را دست‌کم بگیریم. اگر بتوانیم مبانی فکری و دینی‌مان را امتداد دهیم و به مسائل اجتماعی برسانیم و مسائل اجتماعی را با نگاه مبنایی برای مردم تبیین کنیم و مباحث تبلیغی را انجام دهیم، بسیار تأثیرگذار است. همچنین اگر شناخت صحیحی از فضای دینداری مردم در عرصه تبلیغ وجود نداشته باشد، می‌تواند ما را دچار اشتباه کند. اگر بدانیم مردم در مباحث دینی چگونه فکر می‌کنند، ممکن است در ارتقای سطح دانش و دینی مخاطبان اثرگذار باشد.
ایکنا ـ آیا مبلغان آمادگی برخورد با این چالش‌ها را دارند؟
اگرچه مبلغان انگیزه و تحصیلات خوبی دارند، اما چالش جدی این است که با ابزارها، مسائل روز و مسائل رسانه‌ای آشنایی کافی ندارند. قطعاً کسی که مبلغ است و می‌خواهد دین را تبلیغ کند، علاوه بر آشنایی با مسائل روز، باید قالب‌های رسانه‌ای را هم بشناسد و بداند فضای مجازی چیست و چه ویژگی‌هایی دارد، از کجا آمده و تفاوتش با دیگر فضاهای تبلیغی و رسانه‌ای چیست یا شبکه‌های اجتماعی چه تأثیری بر فضای امروز جامعه دارند و چه ظرفیت‌هایی در آن نهفته است؟ بنابراین این موارد برای آمادگی برخورد مبلغان دین با چالش‌های حوزه تبلیغی ضروری است.
ایکنا ـ کدام شیوه سنتی یا مدرن در تبلیغ دین کارآمدتر است؟
هر دو شیوه کارآمد هستند و ما باید هر دو را مورد توجه قرار دهیم. اگر ابزارهای جدیدتری هم ظهور و بروز داشته باشند، با توجه به اینکه هر یک براساس مبنای خاصی به وجود آمده‌اند، بخشی از تبلیغ را پوشش خواهند داد. بنابراین اگر شیوه‌های پیشین را کنار بگذاریم و بر شیوه‌های نوین تمرکز کنیم یا توجهی به شیوه‌های نوین نکنیم و در روش‌های پیشین بمانیم، در هر دو صورت کار تبلیغی خودمان را کامل نکرده‌ایم. بنابراین هر شیوه‌ای وظایف و ویژگی‌های خاص دارد و باید براساس ظرفیت‌های همان رسانه عمل کنیم و پیش برویم، وگرنه ضرر خواهیم کرد.
مسلماً رسانه‌های جدید در جذب مخاطبان اثرگذار هستند و با وجود اینکه اغلب مخاطبان در شبکه‌های اجتماعی با رسانه‌های نوین کار می‌کنند، نباید فقط به این رسانه‌ها اکتفا کنیم و تصور کنیم همه کارها را از طریق این رسانه‌ها انجام می‌دهیم. یکی از کارهایی که می‌تواند در حوزه تبلیغ و جذب مخاطب مؤثر باشد، مربوط به کف میدان و فضای حقیقی است و امتدادش می‌تواند در فضای مجازی باشد. از این رو باید حواسمان به این باشد که در فضای مجازی تعدادی فالوئر داریم که از ما اثر می‌پذیرند و هر اتفاقی در فضای حقیقی می‌تواند در فضای مجازی نیز اثرگذار باشد. به همین سبب نگاهم مکمل بودن فضای مجازی، فضای رسانه‌ها و فضاهای قدیمی است و با همین نگاه می‌توانیم توفیق پیدا کنیم.
ایکنا ـ آیا با وجود فضاهای متنوع رسانه‌ای و ضد تبلیغ‌هایی که علیه دین مطرح است، می‌توان در تبلیغ دین توفیق داشت؟ در این راستا چه باید کرد؟
مشکل اساسی، عدم انسجام جریان‌های انقلابی و مبلغان تبلیغ دین است و اینکه محتوا را از یک منبع واحد دریافت نمی‌کنیم. گاهی برخی محتواها در راستای هم نیستند و همین امر باعث شده است که دست محکمی که می‌خواهد یک اتفاق را رقم بزند وجود نداشته باشد. همچنین مهمترین ضعفمان در نهادها و سازمان‌هایی است که نتوانسته‌اند این کار را سامان دهند و سعی کرده‌اند که این مسئله را با کارهای سازمانی حل کنند، در حالی که تبلیغ دین با نگاه مردمی پیش می‌رود. علاوه بر این ضدتبلیغ‌های دینی را با مسدود کردن فضای مجازی نمی‌توان رفع کرد و این روش پاسخ نمی‌دهد و روش مناسب، برگزاری مناظره‌ها و پاسخگویی استدلالی و منطقی و... است.
ایکنا ـ آیا با گذشت بیش از ۴ دهه از پیروزی انقلاب اسلامی، به مدل مطلوبی در تبلیغ دین رسیده‌ایم؟ چه نهادها و سازمان‌هایی باید در این زمینه ورود کنند؟
یکسری مدل‌های خوب در حوزه تبلیغ دین طراحی شده، اما مشکلشان این است که در فضای رسانه‌ای و میدانی امتداد نیافته‌اند و در حد تئوری باقی مانده‌اند. بنابراین از نظر تئوری آن را مطلوب می‌دانیم، اما از آنجا که اجرا نشده است با مشکل مواجه می‌شود. نهادهای تبلیغ دین در کشورمان بسیارند و مهمترین وظیفه برعهده حوزه علمیه و دفتر تبلیغات اسلامی است و این نهادها باید یک بار خود را بازسازی کنند و این بازسازی اعم از به‌روز شدن، قالب‌های جدید، مکمل بودن همه این فضاهای رسانه‌ای و میدانی، آموزش تبلیغ دین و... است. به نظر می‌رسد پس از 4 دهه نیاز به بازسازی در حوزه تبلیغ دین ضروری است. گاهی نهادهایی را می‌بینیم که تعصب خاصی به شیوه‌های سنتی دارند و این مسئله جزء اشتباهاتی است که باید رفع شود.
گفت‌وگو از سمیه قربانی
انتهای پیام
