حکمت قرآنی ابعاد جهانی دارد

گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «رونمایی از کتاب فروغ حکمت» اثر غلامرضا اعوانی، امروز چهارشنبه 26 مهرماه از سوی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و با حضور سید مصطفی محقق داماد و رضا داوری اردکانی برگزار شد.

غلامرضا اعوانی، استاد فلسفه و نویسنده کتاب فروغ حکمت در این نشست به سخنرانی پرداخت که در ادامه گزیده سخنان وی را می‌خوانید؛

 

ما در دبیرستان که بودیم برای درس فلسفه جزوه‌هایی به ما می‌دادند که شب امتحان با زحمت می‌خواندیم اما در نهایت مجبور شدیم فلسفه بخوانیم. در همان ترم اول دانشگاه، یکبار کتابی به ما داده ‌بودند که در همان سال اول باید رساله دفاعیات سقراط را می‌خوانیدم لذا جذب سقراط شدم و همین مسائل باعث شد فلسفه را به عنوان یک رشته انتخاب کنم. استادی هم داشتم که می‌‌گفت تمام فلسفه، حاشیه‌هایی به افلاطون است. آن فلسفه منتهی به کفر و الحاد می‌شد و بنده قصد داشتم از فلسفه منصرف شوم تا اینکه استاد ما دکتر نصر، سخنرانی‌هایی خوبی داشتند و درس فلسفه علم هم داشتند که بزرگان فلسفه در آن کلاس شرکت می‌کردند و همین باعث علاقه‌مندی مجدد بنده به رشته فلسفه شد.

افرادی همانند علامه حائری نیز از اساتید بنده بوده و یکی از مزایای فلسفه دانشگاه تهران این بود که اساتیدی از فرانسه و آلمان نیز در آنجا درس می‌دادند و بنده برخی از دروس خودم را با آنها پاس می‌کردم. با تأسیس انجمن فلسفه هم با اساتیدی همانند هانری کُربن آشنا شدم لذا از تنوعات اساتید و دیدگاه‌های مختلف آنان بهره‌های زیادی بردم.

 

لازم است مطالبی درباره کتاب «فروغ حکمت» ذکر کنم.  باید تشکر کنیم از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی که طرحِ جامعِ اعتلای علوم انسانی را راه‌اندازی بنده و دکتر داوری را به عنوان ناظر انتخاب کردند اما گفتند حالا که ناظر هستید باید مطالبی را هم بنویسید. بنده دیدم که نوشتن کاری جامع درباره حکمت سخت است اما تمام این کتاب را در ایام کرونا نوشتم و این نشان می‌دهد که باید به اساتید علوم انسانی مرخصی تحقیقاتی داده شود تا با فراغت بال به پژوهش اقدام کنند. این امر در بسیاری از دانشگاه‌های غربی رایج است و امیدواریم در ایران هم پیگیری شود.

 

این کتاب درباره حکمت در قرآن است. اما سؤال این است که چرا باید حکمت را از نگاه قرآن بررسی کنیم؟ در تعریف حکمت، مجموعه‌ای مفاهیم همانند تفکر، تدبر، عقل، قلب، هدایت، الهام، وحی و ... وجود دارند که باید همگی به صورت توأمان مورد بررسی قرار دهیم. قرآن کریم هم به میزان زیادی به این موارد و از جمله به عقل پرداخته است. مثلا در جایی فرموده است: « أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَىٰ قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا؛ آیا منافقان در آیات قرآن تفکر نمی‌کنند یا بر دلهاشان خود قفل‌ها (جهل و نفاق) زده‌اند» (محمد/ 24) ما از قرآن غافلیم و این غفلت ما را علما هم مرتکب می‌‌شوند. حکمت قرآنی دارای فوایدی است و یکی از فواید این است که حکمت قرآنی، جهانی است و نباید از این مسئله غفلت کنیم. اسلام تمام حکمت رسمی و غیر رسمی انبیا را قبول دارد و همه انبیا را معلم حکمت می‌‌داند. 

خدای متعال در قرآن کریم فرموده است: «وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنْصُرُنَّهُ ۚ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَىٰ ذَٰلِكُمْ إِصْرِي ۖ قَالُوا أَقْرَرْنَا ۚ قَالَ فَاشْهَدُوا وَأَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ؛ و (یاد کن) آن گاه که خدا از پیغمبران (و امّتهاشان) پیمان گرفت که چون به شما کتاب و حکمت بخشیدم سپس بر شما (اهل کتاب) رسولی از جانب خدا آمد که گواهی به راستی کتاب و شریعت شما می‌داد به او ایمان آورده و یاری او کنید؛ خدا فرمود: آیا اقرار داشته و پیمان مرا بر این امر پذیرفتید؟ همه گفتند: اقرار داریم. خدا فرمود: گواه باشید، من هم با شما گواهم» (آل عمران / 81) در واقع خداوند از همه انبیا میثاق گرفته است بنابراین عملکرد آنها بدون حکمت معنا ندارد لذا دید جهانیِ قرآن، با عث توجه به حکمت شده است. در قرآن کریم آمده است: « وَلَقَدْ آتَيْنَا لُقْمَانَ الْحِكْمَةَ أَنِ اشْكُرْ لِلَّهِ ۚ وَمَنْ يَشْكُرْ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ ۖ وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ؛ و ما به لقمان مقام (علم و) حکمت عطا کردیم (و فرمودیم) که (بر این نعمت بزرگ) خدا را شکر کن، و هر کس شکر حق گوید به نفع خود اوست و هر که ناسپاسی و کفران کند خدا (از شکر و سپاس خلق) بی‌نیاز و (به ذات خود) ستوده صفات است» (لقمان/ 12) بسیاری می‌گویند لقمان کتاب نداشته اما وی دارای حکمت بوده است. 

 

یک سرمایه بزرگ الهی این است که در ایران زندگی می‌کنیم و دارای میراث حکمی بزرگی هستیم که بنده قاطعانه و با تجربیاتی که در کنگره‌های مختلف دارم به شما می‌گویم که بقیه کشورهای اسلامی چیزی به نام حکمت اسلامی ندارند بلکه اصول عقاید دارند و همان را درس می‌دهند و تنها کشور اسلامی که حکمت در آن حیات مستمر داشته، ایران فرهنگی است که صرفاً جغرافیای کنونی ایران نبوده است. تعاریف مختلفی برای حکمت در این کتاب ذکر شده است که هر تعریفی دارای وجوهی ارزنده است. از نظر حکما، حکیم مطلق، خداوند است و حکمت با علم جدید دارای تفاوت‌هایی است. حکمت بنا به ذاتش الهی است و بدون فضیلت، نامی بیش نیست و بدون آن، علم جدید به جهان‌بینی مطمئنی منتهی نمی‌شود.

حکمای پیش از سقراط تحت تأثیر تفسیر ارسطویی بودند که بنده آنها را در این کتاب از قید و بند ارسطو آزاد کرده‌ام و دیدی حِکمی نسبت به آنها داشته‌ام همانند همان دیدی که سهروردی درباره آنها داشته و آنها را به سفیران الهی تعبیر می‌کند. درباره اینکه چرا در این کتاب به افلاطون توجه کرده‌ام باید بگویم که علت این است که هر مسئله مهمی که در فلسفه غرب مطرح شده در نزد افلاطون هم وجود دارد. اشتباهی که تمام افلاطون شناسان انجام داده‌اند این است که می‌گویند چرا نظریه مُثُل را در فلان رساله ارائه نداده بلکه در رساله دیگری ارائه داده است اما باید توجه کرد که مخاطب وی چه کسی است؟ گاهی مخاطب وی هراکلیتوس یا پارمنیدس است ولی گاهی این مخاطب، یکی از سوفسطائیان است که لازم است به گونه‌ای دیگر با وی سخن بگوید. موضوع مابعدالطبیعه از نگاه ارسطو یکی دیگر از مسائلی است که قبلا حل نشده بود اما در این کتاب آن را حل کرده‌ام. 

 

در فلسفه، مبادی بسیار مهم است. برای مثال باید مشخص کنیم آیا قائل به اصالت حس یا اصالت تجربه هستیم؟ آیا حس خطا می‌کند یا خیر؟ بنده در این کتاب مبادی دکارت را نقد کرده‌ام که می‌گفت غیر از انسان، هیچ چیز دیگری نفس ندارد. همچنین توجه به اصالت اراده، از نوآوری‌های بنده در این کتاب است چراکه در فلسفه گذشته، توجهی به این مسئله نشده و حقایق، مستقل از اراده انسان است اما اصالت اراده، در ادیان بیداد می‌کند و حتی بسیاری از فلاسفه جدید قائل به اصالت اراده هستند. 

 

در پایان این مراسم از کتاب «فروغ حکمت» اثر غلامرضا اعوانی رونمایی به عمل آمد.