تجربه اندیشه انحرافی سامری

حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دین، به مناسبت ماه رمضان سلسله یادداشت‌هایی را با محور «دینداری در قرآن» نوشته که هر روز از رسانه ایکنا منتشر می‌شود. مشروح بیستمین یادداشت را در ادامه می‌خوانید.

از روی اتفاق، تجربه اندیشه انحرافی سامری در ایام شهادت مولای متقیان امیرمومنان علی (ع)، روایت می‌شود؛ شاید بررسی تصادفی این تجربه انحرافی، در ایام شهادت امام علی (ع) بی‌حکمت هم نباشد! از این بابت که علی (ع) خود قربانی نوعی تفکر انحرافی در زمانه خودش بود! از این رو شناخت ماهیت جریان انحرافی از جمله تجربه سامری و تامل در ماهیت، اصول حاکم، بستر‌های شکل‌گیری، دلایل رشد و تقویت، آسیب‌های وارده آن بر فرد و جامعه، راه‌های مقابله با آن‌ها از جمله دو اصل فرهنگی و اجتماعی حاکم بر اندیشه انحرافی که ذیلا به آن اشاره می‌شود در ایام شهادت امام علی (ع) که خود قربانی نوعی دیگر از اندیشه و جریان انحرافی سامری است، موضوعیت بیشتری پیدا کرده و ضرورت شناسایی آن را در چنین ایامی بسیار بیشتر می‌کند.

دو اصل مهم فرهنگی - اجتماعی جریان انحرافی وجود دارد. اول؛ جریان‌های ناصحیح و انحرافی فکری -فرهنگی به موازات رشد اندیشه فرهنگی صحیح و متعالی، به صورت پنهان و مستور رشد و نمو می‌کنند و هرگاه فرصت پیدا کنند سر بر می‌آورند و ضربه خود را بر پیکر جامعه وارد می‌کنند و جهانی را به خاموشی می‌کشانند.

دوم؛ اندیشه و رفتار انحرافی مانند اندیشه سامری میرایی ندارند، بلکه شکلشان در هر دوره تاریخی متفاوت می‌شود به عبارت دیگر در هر دوره تاریخی، با توجه به بستر‌های اجتماعی و فرهنگی صورت خاصی از اندیشه انحرافی بروز و ظهور پیدا می‌کند. صورت فکری و فرهنگی انحرافی در دوران امام علی بن ابیطالب (ع) در قالب اندیشه خوارج ظهور و بروز پیدا کرد، این گروه به قصد تحقق اهداف ناصحیح خود، عالی ترین، نماد هدایت الهی را نشانه رفتند و کسی را از میان مردم برداشتند که به روایت جبرئیل امین (ع)، ارکان هدایت، ستاره‌های دانش، نشانه‌های پرهیزکاری و لنگرگاه محکم الهی بود.

با این مقدمه و با توجه به آیات قرآن کریم در سوره‌های بقره، نسا، اعراف و طه و نظر مفسران، به شرح تجربه انحرافی سامری می‌پردازیم.

سامری، جزء مؤمنان به حضرت موسی (ع) بود و با بنی‌اسرائیل از مصر خارج شد، سامری از حضرت موسی (ع) تبعیت می‌کرد تا هنگامی که آن حضرت در پی وعده خداوند و دریافت فرمان الهی به میعادگاه رفت. مدت وعده حضرت موسی در میعادگاه ۳۰ شب بود و ۱۰ شب نیز تمدید شد. زود رفتن موسی به میعادگاه (قبل از قوم خود) از یک سو و تمدید مدت میعاد از سوی دیگر سبب شد تا سامری، با استفاده از زیورآلات و طلا‌های قوم، جسد گوساله زرینی پدید آورد که صدایی شبیه بانگ گاو داشته باشد. سامری به بنی اسرائیل گفت این خدای شما و خدای موسی است و مردم را به پرستش گوساله دعوت کند!

به موسی در میعادگاه وحی می‌شود که قومت را مورد آزمون قرار دادیم و سامری آن‌ها را گمراه کرده است؛ موسی با خشم بسیار به میان قوم خود آمد و ضمن عتاب سخت قرار دادن آنان و یادآوری نعمت‌ها و منتهای خداوند؛ دلیل تمرد آنان را پرسش کند، بنی اسرائیل دلیل انحرافشان را به سامری نسبت دادند. موسی علت گمراه‌سازی بنی‌اسرائیل را از سامری جویا می‌شود، پاسخ سامری آن است که من از چیزی آگاهی یافتم که دیگران از آن آگاه نبودند، مقداری از «اثر رسول» را برداشتم و به آن زیور‌ها آمیختم و چنین گوساله‌ای پدید آوردم و نفس من این چنین کاری را در نظرم آراست.

موسی سامری را به عذابی سخت در دنیا و آخرت وعده داد و گفت برو نصیب تو در زندگی در دنیا این است که مرتب بگویی که با من تماس نگیرید! (مرضی که مردم نمی‌توانند حتی با او ارتباط داشته باشند) و موعدی داری که هرگز از آن تخلف نمی‌شود سپس حضرت موسی (ع) گوساله سامری را سوزاند و خاکسترش را به دریا ریخت.