آیه‌ای که مصداق پایمردی یاران امام حسین(ع) است

حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دین به مناسبت ایام ماه محرم یادداشت‌هایی با محور «استنادات قرآنی در سخنان امام حسین(ع)» تهیه و منتشر می‌کند که مشروح آن را در ادامه می‌خوانیم.

آیه دیگری که امام حسین(ع) آن را در موقعیت‌های مختلف قرائت کردند، آیه ۲۳ سوره احزاب است. در ذیل به دو‌ موردی اشاره می‌شود که در منابع تاریخی وحدت نظر وجود دارد که امام آیات مزبور را در آن موقعیت‌ها قرائت کردند.

موقعیت نخست در منزل «عذیب هجانات» بود. امام به هنگام شنیدن و با خبر شدن شهادت «قیس بن مسهر صیداوی» بخشی از آیه ۲۳ سوره احزاب را تلاوت کردند که می‌فرماید: «فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَىٰ نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلا؛ بعضی از آنان به عهد خود وفا کردند، و برخی نیز در انتظارند و تغییری (در عهد) ندادند». همچنین در منابع تاریخی از جمله در منبع مورد استناد این پژوهش آمده است که امام در روز عاشورا به گاه شهادت مسلم بن عوسجه در کنار او حاضر شدند و آیه مزبور را تلاوت کردند. «نحب» به معنای عهد، پیمان و نذر در موقعیت خطر است و هنگامی که با «قضی» استعمال شود، به معنای وفای به پیمان است، هر چند که مستلزم کشته شدن باشد. 

برای بررسی دلالت آیه، این آیه در بافتار قرآن بررسی می‌شود؛ آیه ۲۳ سوره احزاب در بافتار قرآنی حکایت مؤمنانی است که صداقت در تعهد خود را در عمل با رسول خدا(ص) به اثبات رساندند. عهد آنان با رسول خدا(ص) اين بود كه در مقابل دشمن ایستادگی کنند و پا پس نکشند؛ بعضى از مؤمنان در این راه كشته شدند و بعضى منتظر رسيدن اجل خود هستند و در عهدى كه با پیامبر خدا(ص) بستند، تغییری ندادند.

تلاوت این آیه از سوی امام در موقعیت‌های مذکور از یک سو به رضایت آن حضرت(ع) از پایمردی یارانش دلالت دارد که به شهادت رسیدند و از سوی دیگر به آمادگی و ایثار جان خود و یاران دیگرش که هنوز وقت شهادتشان نرسیده است.

برای روشن‌تر شدن دلالت آیه در میزان پایمردی یاران امام که به شهادت رسیدند، به نحوه شهادت دو یار امام یعنی قیس بن مسهر صیداوی و مسلم بن عوسجه(رضوان الله علیهما)، اشاره می‌شود که امام آیات مزبور را به گاه شهادت آنان قرائت کردند.

«قیس» قاصد (حامل پیام) امام بود. آخرین نامه را برای اهالی کوفه در حالی می‌برد که می‌دانست وضعیت کوفه دگرگون شده است و در اجرای آخرین ماموریت دستگیر شد. قیس پس از دستگیری، نامه را پاره کرد تا به دست ماموران ابن زیاد نیفتد. او را نزد عبیدالله بردند. عبیدالله از مقاومت و عدم افشای محتوای نامه از سوی قیس خشمگین شد و به او گفت: باید محتوای نامه را فاش کنی یا بر منبر بروی و بر حسین و پدرش ناسزاگویی. قیس در حضور جمعیت بر منبر رفت و گفت: ای مردم، من فرستاده حسینم، بهترین خلق خدا  و ... به ندای او پاسخ گویید و او را یاری کنید. سپس به عبیدالله بن زیاد و پدرانش لعنت کرد و ... پس از این روشنگری، ابن زیاد دستور داد او را از بالای بام قصر پایین انداخته و...  بدن وی را قطعه قطعه کردند.

مسلم بن عوسجه، بعد از شهادت مسلم بن عقیل در کوفه، مخفیانه به همراه حبیب بن مظاهر عازم کربلا شد. او در شب عاشورا اولین کسی بود که پس از آنکه امام بیعت خود را از همه برداشت، از جا برخاست و گفت: ای سید و مولای ما، آیا ما شما را تنها بگذاریم؟ فردای قیامت در محضر عدالت چه عذری بیاوریم؟ به خدا سوگند از شما جدا نخواهم شد ‌و ... وصیت او به هنگام شهادت نیز حفظ و حراست از جان گرامی امام بود.

آری؛ من المومنین رجال صدقوا ماعاهدوا الله علیه، فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظر و ما بدلوا تبدیلا. خداوندا؛ ما در زمره آنان قرار ده.