Баёни фосилаи бисёр зиёди тиҷорат ва рибо дар Қуръон

Ҷараёни рибо ба таври мантиқӣ ба самту сӯе меравад, ки тамоми сармояҳои афроди заиф ба навъе аз байн меравад ва мунҷар ба нобудии ҳамешагии онон мешавад.

Пажӯҳишҳои бостоншиносӣ нишон медиҳад, ки сароғози шаклгирии масъалаи рибо, ихтироъ ва ривоҷи пул буд ва пешинаи он ҳатто ба пеш аз мелоди Масеҳ мерасад. Рибо ба ин маъност, ки қарзе дода шавад ва дар муқобил, чизи бештар аз миқдори қарзи аввалия дархост шавад. Равобити саҳеҳи иқтисодӣ дар як ҷомеа мӯҷиби рушд ва таолии фарҳангӣ мешавад, ки рибо дуруст нуқтаи муқобили ин равобити саҳеҳи иқтисодӣ аст ва зулмро поягузорӣ мекунад.

Уламои мусулмон бо таваҷҷуҳ ба оёти Қуръон ва ривоёт, риборо ҳаром медонанд ва дар мутуни исломӣ таъкид шудааст, ки решаи ин ҳаром будан дар мубориза бо зулм аз як су ва тарвиҷи иқдомоти хуби иҷтимоӣ монанди қарз аз сӯи дигар аст. Рибо албатта дар адёни мухталиф масъалаи ношоиста муаррифӣ шуда, аммо пайравони адён бо найрангҳое иқдом ба дарёфти рибо кардаанд, ки ин рафтор, зиштии дучандон дорад.

Дар Қуръон мехонем: الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهَى فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ; “Касоне, ки рибо ме‏хуранд, (дар қиёмат) бар наме‏хезанд магар монанди касе, ки бар асари тамоси шайтон, девона шуда (ва наме‏тавонад таодули худро ҳифз кунад, гоҳе замин меафтад, гоҳе ба по мехезад). Ин, ба хотири он аст, ки гуфтанд: доду ситад ҳамонанди рибо аст (ва тафовуте миёни он ду нест). Дар ҳоле, ки Худо байъро ҳалол карда, ва риборо ҳаром! (Зеро фарқи миёни ин ду, бисёр аст). Ва агар касе андарзи илоҳӣ ба ӯ расад, ва (аз рибо хорӣ) худдорӣ кунад, судҳое, ки дар собиқ (қабл аз нузули ҳукми таҳрим) ба дастоварда, моли ӯст, (ва ин ҳукм, гузаштаро шомил наме‏гардад,) ва кори ӯ ба Худо вогузор ме‏шавад, (ва гузаштаи ӯро хоҳад бахшид). Аммо касоне, ки рӯйгардон шаванд (ва бори дигар муртакиби ин гуноҳ шаванд), аҳли оташанд; Ва ҳамеша дар он мемонанд.” (Бақара, 275).

Дар тафсири Алмизон ин савол матраҳ шудааст, ки Худованд чаро масъалаи рибо дар Қуръон инқадр мазмум дониста шуда то ҷое, ки Худованд рибохоронро таҳдид мекунад?!

Аллома Таботабоӣ дар тафсири Алмизон натиҷагирӣ мекунад, ки ҷараёни рибо ба таври мантиқӣ ба самту сӯе меравад, ки тамоми сармояҳои афроди заиф ба навъе аз байн меравад ва мунҷар ба нобудии ҳамешагии онон мешавад. Бинобар ин дар нигоҳи оёти Қуръони Карим, додӯситади солим мавриди таъйид аст ва дар муқобили он, рибо ба унвони падидае мухарриби ахлоқӣ, равонӣ, иқтисодӣ ва монее барои рушди башарият, ҳаром эълом шудааст. Ба ҳамин далел аст, ки рибо дар ҳукми ҷанги бо Худованд аст.

Нигоҳе ба иқтисодҳои имрӯза, ки мубтанӣ бар муомилоти рабавӣ (мубтанӣ бар рибо) аст, илова бар инки воқеияти болоро ба вузӯҳ нишон медиҳад, нишонаҳое вуҷуд дорад, ки нобасомонӣ ва ҳатто суқути иқтисодҳои мубтанӣ бар риборо ҳикоят мекунад.

Аз осори зишти рибо, метавон ба афзоиши табъизи табақоти ҷомеа, тахриби фарҳанги кор ва талош ва нобудии ақшори заифи иҷтимоӣ ва хориҷ шудани раванди одилонаи тавзеъи сарват дар ҷомеа ишора кард.