آشنايی با تفسير و مفسران:
نظريه های ناپايدار علوم تجربی؛ مبنای روش «طنطاوی» در تفسير «الجواهر»
گروه انديشه: يكی از اشكالات تفسير «طنطاوی» اين است كه وی آيات قرآن را بر اساس نظريه‌های علمی جديد تفسير كرده است در حالی كه اين علوم، خود چندان به اثبات نرسيده‌اند و زمان كافی را برای قطعی شدن سپری نكرده اند.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، آيت الله معرفت در اثر ارزشمند خويش «التفسير و المفسرون» درباره كتاب «الجواهر» اثر «طنطاوی» و روش تفسيری او در اين اثر می نويسد:
«شيخ طنطاوی بن جوهری مصری» متوفی (1358هــ)، صاحب كتاب تفسيری «الجواهر» است كه كتاب او به عنوان اولين تفسيری است كه با توجه به علوم جديد نگارش شده است البته قبل از او «محمد احمد اسكندرانی» چنين كاری را انجام داده بود ولی چندان كامل و شامل نبود. همچنين «محمد عبد المنعم الجمال» نيز به صورت مختصر به تفسير علمی قرآن پرداخت.
شيخ جوهری معجزه‌های قرآن را علمی می‌داند كه روز به روز و با پيشرفت علوم و كشف‌های جديد از آن پرده برداشته می‌شود.
طنطاوی از جوانی‌اش شيفته اين گونه كشائف علمی جديد و عجائب هستی بود و شوق بسياری به آنچه در آسمان و زمين از زيبايی، شكوه و كمال وجود دارد، داشت.
او وقتی ديد كه كتاب‌هايی كه تا كنون در تفسير قرآن نگارش شده اسـت، با وجود كثرتشان و انتشارشان و ترجمه آنها به لغات ديگر، دردی را درمان نمی‌كنند از خداوند خواست كه او را در نگارش تفسيری كه شامل هر آنچه كه بشر را به علوم، مرتبط می‌كند، ياری رساند.
طنطاوی در تفسيرش بيان كرده كه در قرآن تعداد آيات علمی از 750 آيه بيشتر است و اين در حالی است كه تعداد آيات فقهی از 150 آيه بيشتر نيستند.
اما روش جوهری در تفسيرش به اين شكل است كه ابتدا آيات را ذكر كرده و به طور مختصر به نكات لغوی آن اشاراتی كرده است. تقريبا او از آن روشی كه تفسيرهای نوشته شده به آنها پرداخته بودند خارج شده و داخل در بحث‌های علمی مورد استفاده شده است كه آن را لطائف يا جواهر ناميده است و اين بحث‌ها شامل مجموع نظرهای علمای شرق و غرب در عصر جديد است بر اساس اين‌كه برای مسلمانان و غيره روشن كند كه قرآن قبلا به اين بحث‌ها پرداخته است.
طنطاوی در تفسيرش فراوان به صورت‌های گياهی و حيوانی، مناظر طبيعی و تجربه‌های علمی اشاره می‌كند و آن هم به اين هدف كه منظورش را برای خواننده روشن كند و حقيقت را هم‌چون امری مشهود و محسوس جلوی خواننده قرار می‌دهد به شكلی كه در اين كار زياده روی كرده و از حد مجاز خارج شده است.
او در موارد زيادی با حساب و شمارش جمله‌ها، نكات جديدی از قرآن استخراج كرده، چيزی كه ما آن را به عنوان يك حقيقت اثبات شده، قبول نداريم و «ذهبی» در اين باره گفته: «اين حساب جمله‌ها، يكی از علومی است كه از يهوديان در ميان مسلمانان نفوذ كرده و در اذهان بسياری از مسلمانان وارد شده است.»
در تفسير شيخ جوهری بسيار ديده می‌شود كه آيات قرآن را بر اساس نظريه‌های علمی جديد تفسير می‌كند در حالی كه اين علوم خودشان چندان به اثبات نرسيده‌اند و زمان كافی را برای قطعی شدن و ثابت شدن، نگذرانيده‌اند و اين نمونه‌ای از پيچيدگی‌هاست كه مؤلف به آن مرتكب شده است.
طنطاوی هرگاه در اين كتاب به چيزی اشاره كرده است، در آسمان خيالش پرواز كرده و گمانش را در ملكوت آسمان‌ها و زمين سير داده و با فكر و عقلش در نواحی گوناگون از علم دور زده برای اين كه برای مردم آيات خدا را در آفاق و انفس روشن سازد و برای اين كه برای مردم آشكار كند كه در قرآن، تمامی علوم و نظريه‌هايی كه آشكار می‌شوند.
بسياری از علما به خاطر روشی كه در اين تفسير به آن روی آورده، او را مورد نقد‌ها و سرزنش قرار دادند و اين رويكرد و روش تفسيری او نزد بسياری از اهل قلم مورد قبول واقع نشد.
«شيخ طنطاوی بن جوهری مصری» متوفی (1358هــ)، صاحب كتاب تفسيری «الجواهر» است كه كتاب او به عنوان اولين تفسيری است كه با توجه به علوم جديد نگارش شده است البته قبل از او «محمد احمد اسكندرانی» چنين كاری را انجام داده بود ولی چندان كامل و شامل نبود. همچنين «محمد عبد المنعم الجمال» نيز به صورت مختصر به تفسير علمی قرآن پرداخت.
شيخ جوهری معجزه‌های قرآن را علمی می‌داند كه روز به روز و با پيشرفت علوم و كشف‌های جديد از آن پرده برداشته می‌شود.
طنطاوی از جوانی‌اش شيفته اين گونه كشائف علمی جديد و عجائب هستی بود و شوق بسياری به آنچه در آسمان و زمين از زيبايی، شكوه و كمال وجود دارد، داشت.
او وقتی ديد كه كتاب‌هايی كه تا كنون در تفسير قرآن نگارش شده اسـت، با وجود كثرتشان و انتشارشان و ترجمه آنها به لغات ديگر، دردی را درمان نمی‌كنند از خداوند خواست كه او را در نگارش تفسيری كه شامل هر آنچه كه بشر را به علوم، مرتبط می‌كند، ياری رساند.
طنطاوی در تفسيرش بيان كرده كه در قرآن تعداد آيات علمی از 750 آيه بيشتر است و اين در حالی است كه تعداد آيات فقهی از 150 آيه بيشتر نيستند.
اما روش جوهری در تفسيرش به اين شكل است كه ابتدا آيات را ذكر كرده و به طور مختصر به نكات لغوی آن اشاراتی كرده است. تقريبا او از آن روشی كه تفسيرهای نوشته شده به آنها پرداخته بودند خارج شده و داخل در بحث‌های علمی مورد استفاده شده است كه آن را لطائف يا جواهر ناميده است و اين بحث‌ها شامل مجموع نظرهای علمای شرق و غرب در عصر جديد است بر اساس اين‌كه برای مسلمانان و غيره روشن كند كه قرآن قبلا به اين بحث‌ها پرداخته است.
طنطاوی در تفسيرش فراوان به صورت‌های گياهی و حيوانی، مناظر طبيعی و تجربه‌های علمی اشاره می‌كند و آن هم به اين هدف كه منظورش را برای خواننده روشن كند و حقيقت را هم‌چون امری مشهود و محسوس جلوی خواننده قرار می‌دهد به شكلی كه در اين كار زياده روی كرده و از حد مجاز خارج شده است.
او در موارد زيادی با حساب و شمارش جمله‌ها، نكات جديدی از قرآن استخراج كرده، چيزی كه ما آن را به عنوان يك حقيقت اثبات شده، قبول نداريم و «ذهبی» در اين باره گفته: «اين حساب جمله‌ها، يكی از علومی است كه از يهوديان در ميان مسلمانان نفوذ كرده و در اذهان بسياری از مسلمانان وارد شده است.»
در تفسير شيخ جوهری بسيار ديده می‌شود كه آيات قرآن را بر اساس نظريه‌های علمی جديد تفسير می‌كند در حالی كه اين علوم خودشان چندان به اثبات نرسيده‌اند و زمان كافی را برای قطعی شدن و ثابت شدن، نگذرانيده‌اند و اين نمونه‌ای از پيچيدگی‌هاست كه مؤلف به آن مرتكب شده است.
طنطاوی هرگاه در اين كتاب به چيزی اشاره كرده است، در آسمان خيالش پرواز كرده و گمانش را در ملكوت آسمان‌ها و زمين سير داده و با فكر و عقلش در نواحی گوناگون از علم دور زده برای اين كه برای مردم آيات خدا را در آفاق و انفس روشن سازد و برای اين كه برای مردم آشكار كند كه در قرآن، تمامی علوم و نظريه‌هايی كه آشكار می‌شوند.
بسياری از علما به خاطر روشی كه در اين تفسير به آن روی آورده، او را مورد نقد‌ها و سرزنش قرار دادند و اين رويكرد و روش تفسيری او نزد بسياری از اهل قلم مورد قبول واقع نشد.
