كنگره كربلايی كاظم(20)
بررسی آسيب‌های كسب فيوضات معنوی
گروه فعاليت‌های قرآنی: آسيب‌شناسی دريافت فيض از آن جهت اهميت دارد كه به همان ميزان كه برنامه‌ريزی برای افزايش توان بهر‌مندی از فيوضات ضروری است، آسيب‌شناسی نيز از اهميت برخوردار است و در واقع توجه به آفت‌ها است.
دكتر «مريم معين‌الاسلام» پژوهشگر قرآنی در نخستين كنگره بين‌المللی بزرگداشت حافظ كل قرآن، كربلايی كاظم ساروقی با ارائه مقاله‌ای تحت عنوان «نگرشی بر برخی آسيب‌های كسب فيوضات معنوی» به بررسی انواع فيوضات الهی و موانع دريافت آن پرداخت.
در اين گزارش به چكيده‌ای از اين مقاله اشاره می‌شود:
لغت‌نويسان، فيض را وفور، فراوانی، فيض و فيضان: طغيان آب و شدت جريان؛ سيل و فيضان النهر: طغيان رودخانه،(فرهنگ سياح،564) عنوان كرده‌اند، فيض در اصطلاح القا چيزی است در دل از طريق الهام كه به كسب حاصل می‌شود و نيز فعل فاعلی است كه فعلش بلاعوض و هميشگی است.
1- فيض اقدس؛ تجلی حق بر حسب اولويت ذات و باطنيت اوست.
2- فيض مقدس، مرتبط بر فيض اقدس است زيرا به واسطه فيض اقدس اعيان ثابته و استعدادهای اصلی آنها در عالم علم تحصيل می‌شود و به واسطه فيض مقدس، ايمان و لوازم آن در عالم عين تحقق می‌يابد. از فيض مقدس تعبير به نفس رحمانی و وجود منبسط هم شده است.
دريافت فيوضات الهی از خداوند فياض با دشواری‌ها و پيچيگی‌های بسياری رو به رو است اما ناكامی‌ها در دريافت فيض، همه ناشی از پيچيدگی و دشواری مساله نيست بلكه بسياری از آنها از سوء فهم و عمل نسبت به دريافت فيوضات الهی حاصل می‌شود اين دريافت براساس ملاك‌ها و معيارها و نهايتا وجود شايستگی‌ها و لياقت‌های لازم در دريافت‌كننده است و هرگاه اين ملاك‌ها و شايستگی‌ها مورد بدفهمی قرار گيرد آسيب‌هايی در دريافت فيض اشكال خواهد شد.
براين اساس آسيب‌شناسی فيوضات معنوی، اخلاق‌های مفهومی و مصداقی بايد مفاهيم و معيارها در جريان بهره‌گيری از فيوضات مورد بازشناسی قرار گيرد و معين گردد كه چه اختلال‌ها و آسيب‌هايی به جريان دريافت فيوضات معنوی وارد می‌كند.
علاوه بر شناخت آسيب‌ها لازم است در مسير مفاهيم و عواملی كه به دور از اختلاف‌های مفهومی و مصداقی موجب افزايش ضريب دريافت فيض می‌شود، مورد بازشناسی قرار گيرد.
آسيب‌شناسی دريافت فيض از آن جهت اهميت دارد كه به همان ميزان كه برنامه‌ريزی برای افزايش توان بهر‌مندی از فيوضات ضروری است، آسيب‌شناسی نيز از اهميت برخوردار است و آسيب‌شناسی در واقع توجه به آفت‌ها است.
الف ـ مهمترين عواملی كه موجب اختلال در دريافت فيض الهی می‌شود و ايجاد آسيب می‌كند به قرار زير است:
1- غفلت: كسی كه نداند فيوضاتی وجود دارد و بايد از آن بهره جويد و يا نداند كه نيازمند بهره‌گيری از فيوضات الهی است سهمی از فيوضات ندارد و بهره‌ای از آن نمی‌برد.
2- عدم مجاهدت: مجاهدت عبارت از وارد كردن نفس است به مشتقات جسمی و مخالفت با هوی و هوس كه به‌اين وسيله، سالك به مقام معنوی نائل می‌شود و راه حق را می‌يابد دستيابی به فيوضات معنوی بدون مجاهدت و تلاش صورت نمی‌گيرد.
3- افراط در خوردن؛ در اهميت كم‌خوری و نقش آن در برخورداری از فيوضات الهی همين بس كه برخی از بزرگان آن را اصل و اساس در برخورداری از فيض می‌دانند.
4- پرحرفی؛ يكی از عواملی كه مانع از برخورداری انسان از فيوضات معنوی می‌شود پرحرفی است زيرا پرحرفی ضمن اينكه انرژی مفيد فكری و روحی انسان را به هدر می‌دهد، موجب قساوت قلب می‌گردد و عدم توانايی فكری و روحی و نيز قساوت قلب از مهمترين موانع دريافت فيوضات الهی است.
5- حسد، حالتی است نفسانی كه صاحب آن سلب كمال و نعمت را از غير خود آرزو می‌كند اين نقيصه يكی از عوامل انقطاع فيض الهی است.
6- عدم تداوم به مراقبه؛ مراد از مراقبه حالتی است كه در آن انسان همواره مراقب رفتار، حالات و اعمال خويش است. از خدا می‌ترسد و درعين رجا و اميدواری همواره خدا را ذكر می‌كند و مقصود را كه حق است می‌بيند (اللمع 55)، مراقب يقين بنده است به اين كه خداوند در جمع احوال عالم بر قلب و ضمير او آگاه و مطلع بر رازهای درونی اوست (تعريفات جرجانی)
ب ـ مهمترين عوامل افزايش قابليت دريافت فيض را می‌توان در امور زير خلاصه كرد:
1- انس با قرآن؛ قرآن تجلی‌گاه فيض الهی است و بدون انس با قرآن دريافت فيوضات الهی امكان دسترسی نيست.
ولايت‌مداری: انسان بدون تاسی به انسان كامل و همانند سازی با او، امكان بهره برداری از فيوضات معنوی را نخواهد داشت. انسان كامل الگوی علمی دريافت فيض الهی و راهنما و نقشه رسيدن به آن است.
عمل به واجبات: در اهميت عمل به واجبات همين بس كه در وصيت رسول اكرم (ص) به اميرالمومنين سفارش عمل به واجبات وجود دارد با آن كه علی(ع) منزه‌تر از آن بود كه احتمال مسامحه در حدود شرعيه و اوامر الهيه نسبت به ايشان شود.
دائم‌الوضو بودن: وضو نور است و تداوم آن باعث ارتقا به عالم قدس خواهد شد.
تهجد: شب زنده‌داری و انجام عبادت و خواندن قرآن و ادعيه و اقامه نماز شب از عوامل بسيار موثر در جلب فيوضات آسمانی است.
خدمت به خلق؛ يعنی رسيدگی به حاجات مردم و رفع و تخفی آلام درونی و برونی آنها و كسی كه اين امر را به عهده گيرد، بايد بردبار و صبور باشد و سود و منفعت ديگران را بر خود ترجيح دهد.
اخلاص: از نظر علمای اخلاق، اخلاص برای دريافت فيوضات معنوی كبريت احمر و اكسير اعظم است و هر كه توفيق وصول به آن را يافت توفيق درك فيوضات معنوی را پيدا می‌كند.
تفكر؛ تصرف قلب و رهايی اشياء به منظور ادراك مطلب است و هر دلی كه از تفكر خالی باشد در تاريكی، خبط و ظلمت گمراهی راه می‌نوردد.
در اين گزارش به چكيده‌ای از اين مقاله اشاره می‌شود:
لغت‌نويسان، فيض را وفور، فراوانی، فيض و فيضان: طغيان آب و شدت جريان؛ سيل و فيضان النهر: طغيان رودخانه،(فرهنگ سياح،564) عنوان كرده‌اند، فيض در اصطلاح القا چيزی است در دل از طريق الهام كه به كسب حاصل می‌شود و نيز فعل فاعلی است كه فعلش بلاعوض و هميشگی است.
1- فيض اقدس؛ تجلی حق بر حسب اولويت ذات و باطنيت اوست.
2- فيض مقدس، مرتبط بر فيض اقدس است زيرا به واسطه فيض اقدس اعيان ثابته و استعدادهای اصلی آنها در عالم علم تحصيل می‌شود و به واسطه فيض مقدس، ايمان و لوازم آن در عالم عين تحقق می‌يابد. از فيض مقدس تعبير به نفس رحمانی و وجود منبسط هم شده است.
دريافت فيوضات الهی از خداوند فياض با دشواری‌ها و پيچيگی‌های بسياری رو به رو است اما ناكامی‌ها در دريافت فيض، همه ناشی از پيچيدگی و دشواری مساله نيست بلكه بسياری از آنها از سوء فهم و عمل نسبت به دريافت فيوضات الهی حاصل می‌شود اين دريافت براساس ملاك‌ها و معيارها و نهايتا وجود شايستگی‌ها و لياقت‌های لازم در دريافت‌كننده است و هرگاه اين ملاك‌ها و شايستگی‌ها مورد بدفهمی قرار گيرد آسيب‌هايی در دريافت فيض اشكال خواهد شد.
براين اساس آسيب‌شناسی فيوضات معنوی، اخلاق‌های مفهومی و مصداقی بايد مفاهيم و معيارها در جريان بهره‌گيری از فيوضات مورد بازشناسی قرار گيرد و معين گردد كه چه اختلال‌ها و آسيب‌هايی به جريان دريافت فيوضات معنوی وارد می‌كند.
علاوه بر شناخت آسيب‌ها لازم است در مسير مفاهيم و عواملی كه به دور از اختلاف‌های مفهومی و مصداقی موجب افزايش ضريب دريافت فيض می‌شود، مورد بازشناسی قرار گيرد.
آسيب‌شناسی دريافت فيض از آن جهت اهميت دارد كه به همان ميزان كه برنامه‌ريزی برای افزايش توان بهر‌مندی از فيوضات ضروری است، آسيب‌شناسی نيز از اهميت برخوردار است و آسيب‌شناسی در واقع توجه به آفت‌ها است.
الف ـ مهمترين عواملی كه موجب اختلال در دريافت فيض الهی می‌شود و ايجاد آسيب می‌كند به قرار زير است:
1- غفلت: كسی كه نداند فيوضاتی وجود دارد و بايد از آن بهره جويد و يا نداند كه نيازمند بهره‌گيری از فيوضات الهی است سهمی از فيوضات ندارد و بهره‌ای از آن نمی‌برد.
2- عدم مجاهدت: مجاهدت عبارت از وارد كردن نفس است به مشتقات جسمی و مخالفت با هوی و هوس كه به‌اين وسيله، سالك به مقام معنوی نائل می‌شود و راه حق را می‌يابد دستيابی به فيوضات معنوی بدون مجاهدت و تلاش صورت نمی‌گيرد.
3- افراط در خوردن؛ در اهميت كم‌خوری و نقش آن در برخورداری از فيوضات الهی همين بس كه برخی از بزرگان آن را اصل و اساس در برخورداری از فيض می‌دانند.
4- پرحرفی؛ يكی از عواملی كه مانع از برخورداری انسان از فيوضات معنوی می‌شود پرحرفی است زيرا پرحرفی ضمن اينكه انرژی مفيد فكری و روحی انسان را به هدر می‌دهد، موجب قساوت قلب می‌گردد و عدم توانايی فكری و روحی و نيز قساوت قلب از مهمترين موانع دريافت فيوضات الهی است.
5- حسد، حالتی است نفسانی كه صاحب آن سلب كمال و نعمت را از غير خود آرزو می‌كند اين نقيصه يكی از عوامل انقطاع فيض الهی است.
6- عدم تداوم به مراقبه؛ مراد از مراقبه حالتی است كه در آن انسان همواره مراقب رفتار، حالات و اعمال خويش است. از خدا می‌ترسد و درعين رجا و اميدواری همواره خدا را ذكر می‌كند و مقصود را كه حق است می‌بيند (اللمع 55)، مراقب يقين بنده است به اين كه خداوند در جمع احوال عالم بر قلب و ضمير او آگاه و مطلع بر رازهای درونی اوست (تعريفات جرجانی)
ب ـ مهمترين عوامل افزايش قابليت دريافت فيض را می‌توان در امور زير خلاصه كرد:
1- انس با قرآن؛ قرآن تجلی‌گاه فيض الهی است و بدون انس با قرآن دريافت فيوضات الهی امكان دسترسی نيست.
ولايت‌مداری: انسان بدون تاسی به انسان كامل و همانند سازی با او، امكان بهره برداری از فيوضات معنوی را نخواهد داشت. انسان كامل الگوی علمی دريافت فيض الهی و راهنما و نقشه رسيدن به آن است.
عمل به واجبات: در اهميت عمل به واجبات همين بس كه در وصيت رسول اكرم (ص) به اميرالمومنين سفارش عمل به واجبات وجود دارد با آن كه علی(ع) منزه‌تر از آن بود كه احتمال مسامحه در حدود شرعيه و اوامر الهيه نسبت به ايشان شود.
دائم‌الوضو بودن: وضو نور است و تداوم آن باعث ارتقا به عالم قدس خواهد شد.
تهجد: شب زنده‌داری و انجام عبادت و خواندن قرآن و ادعيه و اقامه نماز شب از عوامل بسيار موثر در جلب فيوضات آسمانی است.
خدمت به خلق؛ يعنی رسيدگی به حاجات مردم و رفع و تخفی آلام درونی و برونی آنها و كسی كه اين امر را به عهده گيرد، بايد بردبار و صبور باشد و سود و منفعت ديگران را بر خود ترجيح دهد.
اخلاص: از نظر علمای اخلاق، اخلاص برای دريافت فيوضات معنوی كبريت احمر و اكسير اعظم است و هر كه توفيق وصول به آن را يافت توفيق درك فيوضات معنوی را پيدا می‌كند.
تفكر؛ تصرف قلب و رهايی اشياء به منظور ادراك مطلب است و هر دلی كه از تفكر خالی باشد در تاريكی، خبط و ظلمت گمراهی راه می‌نوردد.
