نظرات كارشناسان درباره جايگاه فقهی و عقلی استخاره مجازی
گروه فضای مجازی: استخاره به قرآن به صورت مجازی در اغلب نرم‌افزارها و حتی برخی وبگاه‌های مهم مذهبی كه به دفاتر مراجع عظام تعلق دارند، گنجانده شده است؛ در حالی كه بسياری از كارشناسان جايگاه عقلی و فقهی برای آن قائل نيستند.
به گزارش خبرگزاری بين‌المللی قرآن(ايكنا)، از آنجا كه موضوع استخاره مجازی به ويژه بحث استخاره با قرآن كريم مطرح شده است و در اغلب نرم‌افزارها و حتی برخی سايت‌های مهم مذهبی كه به دفاتر مراجع عظام تعلق دارند، گنجانده شده است؛ گفت‌وگويی با چند تن از كارشناسان اين حوزه داشته‌ايم تا نظرات‌شان را در اينباره جويا شويم كه در ذيل خلاصه‌ای از اين مصاحبه‌ها كه حاوی نكات اصلی است، می‌آيد.
حجت‌الاسلام والمسلمين محمدحسن راستگو، رئيس مركز تربيت مربی كودك و نوجوان دفتر تبليغات اسلامی حورزه علميه قم در اينباره گفت: اگر فرد، قبل از انجام استخاره، فكر كرده باشد و به دوراهی رسيد و با مشورت هم به دوراهی منجر شد در نهايت می‌تواند استخاره كند. شكل استخاره هيچ تفاوتی ندارد، چه با قرآن و چه با تسبيح، چه از طريق اينترنت و يا حتی با جزئی‌ترين چيزها امكان گرفتن استخاره وجود دارد.
وی افزود: امر تفأل هم برای رهايی از ترديد و دودلی است كه باعث بوجود آمدن مرض روانی در فرد می‌شود. نوع استخاره در اين امر، هيچ فرقی نمی‌كند چه اينترنتی باشد و يا چه مستقيم و از روی قرآن، مشروط به اين امر كه دو روش ابتدايی آن يعنی تفكر و بعد از آن مشورت را به طرز صحيح و كاملی انجام داده باشد و به موفقيت و يا نتيجه مطلوب نرسيده باشد.
استخاره مجازی سبب می‌شود تا به نوعی كاربر دچار عادت شود و قبل از هر اقدامی كه می‌خواهد انجام دهد به آن روی بياورد و گاهی نتيجه اين امر سبب می‌شود كه كاربر بدون مشورت و تعقل دست به استخاره مجازی وبگاه‌ها و تارنماها می‌زند.
وحيد بختياری، مسئول بخش مالتی‌مديای مركز تحقيقات كامپيوتری علوم اسلامی(نور)، اظهار كرد: از هر موضوعی می‌توان هم استفاده صحيح و هم نادرست انجام داد و استخاره از آن جمله موضوعاتی است كه همزمان، استفاده درست و نادرست از آن می‌شود. اعتقادی به اين نوع استخاره‌ها ندارم، زيرا هر كاربری به سهولت برای هر عملی به استخاره روی می‌‌آورد و در اين صورت اعتقادات و منزلت استخاره از ميان می‌رود.
وی افزود: استخاره مجازی با احساس و اعتقاد مردم درست نيست و بايد هرچه زودتر مانع از ادامه كار وبگاه‌هايی شويم كه بخشی از فعاليت‌شان را به استخاره آنلاين اختصاص داده‌اند يا نرم‌افزارهای استخاره توليد و عرضه می‌شوند.
تقويت اعتقادات و دانش دينی می‌تواند سهم خوبی در مردم داشته باشد و اگر كاربران و كسانی كه استخاره می‌كنند به مبانی دينی اعتقاد داشته باشند و به تقويت آن بپردازند، قطعاً سطح معارف و دانش‌شان بالا می‌رود و نسبت به استخاره مجازی گرايش كمتری می‌يابند.
حجت‌الاسلام والمسلمين احمد اكبری، مدير پايگاه حوزه، اظهار كرد: اگر يك عمل كه پشتوانه دينی دارد، بنا باشد با يك سيستم الكترونيك تفألی شود، آنقدر قدر و منزلت آن پايين می‌آيد كه به نظر می‌رسد به افكار و اعتقادات كاربر هم لطمه وارد می‌شود و می‌تواند آسيب‌پذيری بيشتری داشته باشد.
وی افزود: سازوكار مسائل دينی و قرآنی بايد برای كاربران تفهيم شود و آنها ارتباطات خود را نسبت به اين مسائل بيشتر كنند و در نهايت شاهد كاربران كمتری به استخاره مجازی می‌شويم.
برخی از افراد استخاره را با فال‌بينی يكسان می‌بينند و احساس می‌كنند كه استخاره مجازی می‌تواند آنها را در تصميم‌گيری‌های مهم زندگی ياری دهند درحالی كه سخت در اشتباه هستند.
حجت‌الاسلام والمسلمين سيدعباس موسوی‌مطلق، پژوهشگر، محقق و نويسنده كتب مذهبی، با اشاره به مواردی كه در آن نبايد استخاره گرفت تصريح كرد: در امر استخاره بايد دانست كه در چه مواردی لازم به استخاره است. بسياری از استخاره‌ها كه افراد می‌خواهند و فراوان ديده می‌شود و در جايگاه استخاره نيست، آينده‌نگری است. فردی تماس گرفته بود و استخاره می‌خواست و بعد از گرفتن استخاره سوال كرديم كه استخاره برای چه موضوعی بود می‌گويد می‌خواهم بدانم دانشگاه قبول می‌شوم يا نه! جواب اين سوال معلوم است و نيازی به استخاره نيست. اگر كسی درس بخواند موفق می‌شود و اگر نه وارد دانشگاه نمی‌شود.
وی با اشاره به استخاره‌های مجازی كه به تازگی استفاده از آن زياد هم رواج پيدا كرده است گفت: بحثی كه مسلم است خود استخاره گرفتن است و خود استخاره گرفتن‌ها هم مراحل و مراتبی دارد كه انجام آن لازم است. گيرنده استخاره يعنی فردی كه استخاره را انجام می‌دهد در نتيجه استخاره، مؤثر است و بايد بدانيم كه در استخاره‌های مجازی چنين چيزی وجود دارد يا خير؟ لازم است بدانيم فلسفه استخاره هم ارتباط با خدا به واسطه دعا و يا تلاوت ذكر و طلب خير كردن از خداوند است.
به تازگی برخی از مؤسسات شركت‌های نرم‌افزاری، اقدام به توليد نرم‌افزارهای استخاره كرده‌اند كه اين امر سبب آسيب در اعتقادات كاربر می‌شود.
حجت‌الاسلام والمسلمين علی مخدوم، رئيس مركز ملی پاسخگويی به شبهات دينی گفت: نمی‌توان به صورت تصادفی و براساس بانكی كه از آيات و برداشت‌های مختلف در نرم‌افزار تنظيم شده است، برداشتی از آيه به كاربر القا شود، بايد آن طهارت باطنی برای استخاره‌كننده وجود داشته باشد.
وی افزود: در استخاره به قرآن، انجام‌كننده استخاره هم يكی از محورهای تشخيص است. يعنی آن طهارت باطنی و شرايط روحی فردی كه استخاره می‌زند در نتيجه‌بخش بودن مؤثر است. فرد آگاه، متدين و با طهارت باطنی كافی، بايد مراجعه به قرآن داشته باشد كه در تشخيص مفهوم آيه، اين طهارت و سلامت روح، مؤثر است.
رئيس مركز پاسخگويی به شبهات دينی تصريح كرد: كسی كه استخاره انجام می‌دهد در قدم اول بايد طهارت روحی داشته و قدم بعدی بايد از توان استفاده و استنباط از آيه برخوردار باشد و بتواند از آيات قرآن استنباط كافی را از موضوع داشته باشد كه اين نياز به دانش‌های متعددی دارد و بايد به زبان و ادبيات آن آگاه باشد تا استنباط به نحو مطلوب انجام شود.
ما معتقد به دينی هستيم كه پايه‌های عقلانی و احترام به دانش و دانايی نسبت به اديان ديگر بسيار قوی و جدی است در دين ما بر مطالعه در كارها و مشورت تأكيد شده است. اگر همه اين موارد را كنار بگذاريم و يكباره به سراغ استخاره برويم، روش درستی را انجام نداده‌ايم. استخاره مربوط به زمانی است كه مطالعه و مشورت صورت گرفته باشد.
حجت الاسلام و المسلمين جواد اسماعيل‌نيا، مدير كل پژوهش حوزه‌های علميه خواهران كشور اظهار كرد: بحث استخاره از جايگاه خودش خارج شده است و استخاره مجازی به دليل سهل و الوصول بودن، منجر به برداشت‌های غلط شده و اگر علما در اين مورد روشنگری نكنند در اخلاق مؤمنين، تأثير نامناسبی خواهد داشت.
وی افزود: در ريشه‌های قرآنی می‌توان مستنداتی را برای استخاره پيدا كرد. بهترين سند، آيه 59 سوره انعام است كه می‌فرمايد «وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیْبِ لا یَعْلَمُها إِلاَّ هُوَ» يعنی كليدهای غيب در دست خداست و كسی هم غير از خدا نمی‌داند. لذا مؤمنين، زمانی كه در مسئله‌ای متحير می‌شوند دست به دامان قرآن و تسبيح می‌شوند و در يك كلام با آن ايمان به غيبی كه دارند، امر را واگذار به خدا كرده كه نظر حضرت حق هرچه باشد آن را انجام دهند و اين برای اين است كه از تحير بيرون آيند.
مديركل پژوهش حوزه‌های علميه خواهران كشور تصريح كرد: بحث افراط در استخاره هم مطرح است. بعضی متأسفانه در ورطه افراط در استخاره افتاده‌اند به ويژه جوان‌ترها كه به نوعی دچار وسواس شده‌اند و كوچكترين كاری را كه می‌خواهند، انجام دهند به وسواس افتاده و مدام استخاره می‌گيرند و زندگی را برای خود تلخ كرده‌اند در حالی كه استخاره اين نيست و اگر افراد بخواهند برای هر مسئله جزئی دست به استخاره ببرند عمل آنها مساوی می‌شود با تعطيلی عقل؛ در حالی كه خداوند انسان را عاقل خلق كرده است و امر به تعقل دارد.
استخاره يك نوع دعا و يك خواسته از خدا است كه نياز به ارتباط قلبی با خالق دارد و نبايد آن را به سمت استخاره‌های فوری، نرم‌افزاری و اينترنتی سوق داد.
حجت‌الاسلام والمسلمين اديب يزدی، كارشناس مذهبی، اظهار كرد: هر مطلبی كه سبب ترديد، وسواس و تزلزل اراده در انسان شود، مورد تأييد اخلاق سيره حضرت اميرالمؤمنين علی(ع) و ديگر معصومين(ع) نيست. گرفتاری ما از آنجا آغاز می‌شود كه بيش از اندازه به استخاره معتاد می‌شويم. در اين زمان، انسان در تمام كارها از عزم و اراده لازم برخوردار نيست و دچار مشكلاتی می‌شود. استخاره به حوزه ترديد معطوف می‌شود، ترديدی كه تحقيق، مشورت، بصيرت و چشم باز به هيچ عنوان انسان را به نتيجه نرساند و در چنين مواردی انسان می‌تواند استخاره كند كه هر چند برخی از علما در اين حد هم زير بار نرفته‌اند.
وی افزود: اصل استخاره انتزاعی است كه مستخير از خود آيه قرآن می‌كند. به اين معنی كه شايد در آيه‌ای به ظاهر عذاب باشد اما همان آيه پس از تحقيقات و مراجعه به تفاسير مختلف، وعده و بشارت است. اگر با چشم ضعيف به اين موضوع نگاه كنيم، نتيجه استخاره بد و اگر با چشم وعظ باشد، آن استخاره خوب می‌شود.
مسئله‌ای كه بر استخاره‌های مجازی وارد می‌شود، بحث حكم شرعی آن است كه البته مهدی اخوان، دبير شورای عالی فضای مجازی اين مسئله را اينچنين حل كرد: استخاره مجازی اگر با صلاحديد مراجع عظام باشد، اشكالی نخواهد داشت و اين شورا نمی‌تواند به صورت مستقل درباره قرارگيری بخشی برای استخاره مجازی در وبگاه‌ها تصميمی اتخاذ كند.
وی افزود: درباره قرارگيری استخاره مجازی در وبگاه‌ها بايد حتما نظر مراجع را دريافت كنيم و سپس انعكاس دهيم، در غير اين صورت اين امر اشكال دارد.
دبير شورای عالی فضای مجازی تصريح كرد: اگر قرارگيری استخاره مجازی از ديد مرجع تقليد كاربر، اشكالی نداشته باشد، حتماً درست است و مقلدان آن مرجع می‌توانند آن كار را انجام دهند و به نصب استخاره مجازی در وبگاه‌های‌شان بپردازند در غير اين صورت اشتباه است.
حجت‌الاسلام والمسلمين محمدحسن راستگو، رئيس مركز تربيت مربی كودك و نوجوان دفتر تبليغات اسلامی حورزه علميه قم در اينباره گفت: اگر فرد، قبل از انجام استخاره، فكر كرده باشد و به دوراهی رسيد و با مشورت هم به دوراهی منجر شد در نهايت می‌تواند استخاره كند. شكل استخاره هيچ تفاوتی ندارد، چه با قرآن و چه با تسبيح، چه از طريق اينترنت و يا حتی با جزئی‌ترين چيزها امكان گرفتن استخاره وجود دارد.
وی افزود: امر تفأل هم برای رهايی از ترديد و دودلی است كه باعث بوجود آمدن مرض روانی در فرد می‌شود. نوع استخاره در اين امر، هيچ فرقی نمی‌كند چه اينترنتی باشد و يا چه مستقيم و از روی قرآن، مشروط به اين امر كه دو روش ابتدايی آن يعنی تفكر و بعد از آن مشورت را به طرز صحيح و كاملی انجام داده باشد و به موفقيت و يا نتيجه مطلوب نرسيده باشد.
استخاره مجازی سبب می‌شود تا به نوعی كاربر دچار عادت شود و قبل از هر اقدامی كه می‌خواهد انجام دهد به آن روی بياورد و گاهی نتيجه اين امر سبب می‌شود كه كاربر بدون مشورت و تعقل دست به استخاره مجازی وبگاه‌ها و تارنماها می‌زند.
وحيد بختياری، مسئول بخش مالتی‌مديای مركز تحقيقات كامپيوتری علوم اسلامی(نور)، اظهار كرد: از هر موضوعی می‌توان هم استفاده صحيح و هم نادرست انجام داد و استخاره از آن جمله موضوعاتی است كه همزمان، استفاده درست و نادرست از آن می‌شود. اعتقادی به اين نوع استخاره‌ها ندارم، زيرا هر كاربری به سهولت برای هر عملی به استخاره روی می‌‌آورد و در اين صورت اعتقادات و منزلت استخاره از ميان می‌رود.
وی افزود: استخاره مجازی با احساس و اعتقاد مردم درست نيست و بايد هرچه زودتر مانع از ادامه كار وبگاه‌هايی شويم كه بخشی از فعاليت‌شان را به استخاره آنلاين اختصاص داده‌اند يا نرم‌افزارهای استخاره توليد و عرضه می‌شوند.
تقويت اعتقادات و دانش دينی می‌تواند سهم خوبی در مردم داشته باشد و اگر كاربران و كسانی كه استخاره می‌كنند به مبانی دينی اعتقاد داشته باشند و به تقويت آن بپردازند، قطعاً سطح معارف و دانش‌شان بالا می‌رود و نسبت به استخاره مجازی گرايش كمتری می‌يابند.
حجت‌الاسلام والمسلمين احمد اكبری، مدير پايگاه حوزه، اظهار كرد: اگر يك عمل كه پشتوانه دينی دارد، بنا باشد با يك سيستم الكترونيك تفألی شود، آنقدر قدر و منزلت آن پايين می‌آيد كه به نظر می‌رسد به افكار و اعتقادات كاربر هم لطمه وارد می‌شود و می‌تواند آسيب‌پذيری بيشتری داشته باشد.
وی افزود: سازوكار مسائل دينی و قرآنی بايد برای كاربران تفهيم شود و آنها ارتباطات خود را نسبت به اين مسائل بيشتر كنند و در نهايت شاهد كاربران كمتری به استخاره مجازی می‌شويم.
برخی از افراد استخاره را با فال‌بينی يكسان می‌بينند و احساس می‌كنند كه استخاره مجازی می‌تواند آنها را در تصميم‌گيری‌های مهم زندگی ياری دهند درحالی كه سخت در اشتباه هستند.
حجت‌الاسلام والمسلمين سيدعباس موسوی‌مطلق، پژوهشگر، محقق و نويسنده كتب مذهبی، با اشاره به مواردی كه در آن نبايد استخاره گرفت تصريح كرد: در امر استخاره بايد دانست كه در چه مواردی لازم به استخاره است. بسياری از استخاره‌ها كه افراد می‌خواهند و فراوان ديده می‌شود و در جايگاه استخاره نيست، آينده‌نگری است. فردی تماس گرفته بود و استخاره می‌خواست و بعد از گرفتن استخاره سوال كرديم كه استخاره برای چه موضوعی بود می‌گويد می‌خواهم بدانم دانشگاه قبول می‌شوم يا نه! جواب اين سوال معلوم است و نيازی به استخاره نيست. اگر كسی درس بخواند موفق می‌شود و اگر نه وارد دانشگاه نمی‌شود.
وی با اشاره به استخاره‌های مجازی كه به تازگی استفاده از آن زياد هم رواج پيدا كرده است گفت: بحثی كه مسلم است خود استخاره گرفتن است و خود استخاره گرفتن‌ها هم مراحل و مراتبی دارد كه انجام آن لازم است. گيرنده استخاره يعنی فردی كه استخاره را انجام می‌دهد در نتيجه استخاره، مؤثر است و بايد بدانيم كه در استخاره‌های مجازی چنين چيزی وجود دارد يا خير؟ لازم است بدانيم فلسفه استخاره هم ارتباط با خدا به واسطه دعا و يا تلاوت ذكر و طلب خير كردن از خداوند است.
به تازگی برخی از مؤسسات شركت‌های نرم‌افزاری، اقدام به توليد نرم‌افزارهای استخاره كرده‌اند كه اين امر سبب آسيب در اعتقادات كاربر می‌شود.
حجت‌الاسلام والمسلمين علی مخدوم، رئيس مركز ملی پاسخگويی به شبهات دينی گفت: نمی‌توان به صورت تصادفی و براساس بانكی كه از آيات و برداشت‌های مختلف در نرم‌افزار تنظيم شده است، برداشتی از آيه به كاربر القا شود، بايد آن طهارت باطنی برای استخاره‌كننده وجود داشته باشد.
وی افزود: در استخاره به قرآن، انجام‌كننده استخاره هم يكی از محورهای تشخيص است. يعنی آن طهارت باطنی و شرايط روحی فردی كه استخاره می‌زند در نتيجه‌بخش بودن مؤثر است. فرد آگاه، متدين و با طهارت باطنی كافی، بايد مراجعه به قرآن داشته باشد كه در تشخيص مفهوم آيه، اين طهارت و سلامت روح، مؤثر است.
رئيس مركز پاسخگويی به شبهات دينی تصريح كرد: كسی كه استخاره انجام می‌دهد در قدم اول بايد طهارت روحی داشته و قدم بعدی بايد از توان استفاده و استنباط از آيه برخوردار باشد و بتواند از آيات قرآن استنباط كافی را از موضوع داشته باشد كه اين نياز به دانش‌های متعددی دارد و بايد به زبان و ادبيات آن آگاه باشد تا استنباط به نحو مطلوب انجام شود.
ما معتقد به دينی هستيم كه پايه‌های عقلانی و احترام به دانش و دانايی نسبت به اديان ديگر بسيار قوی و جدی است در دين ما بر مطالعه در كارها و مشورت تأكيد شده است. اگر همه اين موارد را كنار بگذاريم و يكباره به سراغ استخاره برويم، روش درستی را انجام نداده‌ايم. استخاره مربوط به زمانی است كه مطالعه و مشورت صورت گرفته باشد.
حجت الاسلام و المسلمين جواد اسماعيل‌نيا، مدير كل پژوهش حوزه‌های علميه خواهران كشور اظهار كرد: بحث استخاره از جايگاه خودش خارج شده است و استخاره مجازی به دليل سهل و الوصول بودن، منجر به برداشت‌های غلط شده و اگر علما در اين مورد روشنگری نكنند در اخلاق مؤمنين، تأثير نامناسبی خواهد داشت.
وی افزود: در ريشه‌های قرآنی می‌توان مستنداتی را برای استخاره پيدا كرد. بهترين سند، آيه 59 سوره انعام است كه می‌فرمايد «وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیْبِ لا یَعْلَمُها إِلاَّ هُوَ» يعنی كليدهای غيب در دست خداست و كسی هم غير از خدا نمی‌داند. لذا مؤمنين، زمانی كه در مسئله‌ای متحير می‌شوند دست به دامان قرآن و تسبيح می‌شوند و در يك كلام با آن ايمان به غيبی كه دارند، امر را واگذار به خدا كرده كه نظر حضرت حق هرچه باشد آن را انجام دهند و اين برای اين است كه از تحير بيرون آيند.
مديركل پژوهش حوزه‌های علميه خواهران كشور تصريح كرد: بحث افراط در استخاره هم مطرح است. بعضی متأسفانه در ورطه افراط در استخاره افتاده‌اند به ويژه جوان‌ترها كه به نوعی دچار وسواس شده‌اند و كوچكترين كاری را كه می‌خواهند، انجام دهند به وسواس افتاده و مدام استخاره می‌گيرند و زندگی را برای خود تلخ كرده‌اند در حالی كه استخاره اين نيست و اگر افراد بخواهند برای هر مسئله جزئی دست به استخاره ببرند عمل آنها مساوی می‌شود با تعطيلی عقل؛ در حالی كه خداوند انسان را عاقل خلق كرده است و امر به تعقل دارد.
استخاره يك نوع دعا و يك خواسته از خدا است كه نياز به ارتباط قلبی با خالق دارد و نبايد آن را به سمت استخاره‌های فوری، نرم‌افزاری و اينترنتی سوق داد.
حجت‌الاسلام والمسلمين اديب يزدی، كارشناس مذهبی، اظهار كرد: هر مطلبی كه سبب ترديد، وسواس و تزلزل اراده در انسان شود، مورد تأييد اخلاق سيره حضرت اميرالمؤمنين علی(ع) و ديگر معصومين(ع) نيست. گرفتاری ما از آنجا آغاز می‌شود كه بيش از اندازه به استخاره معتاد می‌شويم. در اين زمان، انسان در تمام كارها از عزم و اراده لازم برخوردار نيست و دچار مشكلاتی می‌شود. استخاره به حوزه ترديد معطوف می‌شود، ترديدی كه تحقيق، مشورت، بصيرت و چشم باز به هيچ عنوان انسان را به نتيجه نرساند و در چنين مواردی انسان می‌تواند استخاره كند كه هر چند برخی از علما در اين حد هم زير بار نرفته‌اند.
وی افزود: اصل استخاره انتزاعی است كه مستخير از خود آيه قرآن می‌كند. به اين معنی كه شايد در آيه‌ای به ظاهر عذاب باشد اما همان آيه پس از تحقيقات و مراجعه به تفاسير مختلف، وعده و بشارت است. اگر با چشم ضعيف به اين موضوع نگاه كنيم، نتيجه استخاره بد و اگر با چشم وعظ باشد، آن استخاره خوب می‌شود.
مسئله‌ای كه بر استخاره‌های مجازی وارد می‌شود، بحث حكم شرعی آن است كه البته مهدی اخوان، دبير شورای عالی فضای مجازی اين مسئله را اينچنين حل كرد: استخاره مجازی اگر با صلاحديد مراجع عظام باشد، اشكالی نخواهد داشت و اين شورا نمی‌تواند به صورت مستقل درباره قرارگيری بخشی برای استخاره مجازی در وبگاه‌ها تصميمی اتخاذ كند.
وی افزود: درباره قرارگيری استخاره مجازی در وبگاه‌ها بايد حتما نظر مراجع را دريافت كنيم و سپس انعكاس دهيم، در غير اين صورت اين امر اشكال دارد.
دبير شورای عالی فضای مجازی تصريح كرد: اگر قرارگيری استخاره مجازی از ديد مرجع تقليد كاربر، اشكالی نداشته باشد، حتماً درست است و مقلدان آن مرجع می‌توانند آن كار را انجام دهند و به نصب استخاره مجازی در وبگاه‌های‌شان بپردازند در غير اين صورت اشتباه است.
