بررسی روششناسی تفسير حقوقی و مبانی تفسير اجتماعی در آخرين شماره «قرآن و علم»
گروه انديشه: «روششناسی تفسير حقوقی قرآن» از محمدعلی رضائی اصفهانی و ناصر دمياطی و «مبانی تفسير اجتماعی قرآن كريم» از مجتبی روحانی‌زاده، عنوان دو مقاله از مقالات دوازدهمين شماره دوفصلنامه «قرآن و علم» است كه به همت مركز پژوهشی قرآن كريم المهدی(عج) منتشر شده است.
به گزارش خبرگزاری بين‌المللی قرآن (ايكنا)، يكی از مقالات دوازدهمين شماره دوفصلنامه علمی ـ تخصصی «قرآن و علم» مقاله «روششناسی تفسير حقوقی قرآن» از محمدعلی رضائی اصفهانی و ناصر دمياطی است.
بنا بر اين گزارش، تفسير حقوقی قرآن يكی از گرايش‌های تفسير علمی قرآن است. اين گونه از تفسير مستلزم روششناسی است كه محور اصلی مجموعه به هم پيوسته موضوعات حقوقی ـ قرآنی به شمار ميآيد. با توجه به چنين جايگاه و اهميتی، مقاله «روششناسی تفسير حقوقی قرآن» در صدد تبيين آن روش است.
به اين منظور در اين مقاله ابتدا مفاهيم كليدی و سپس با توجه به تعريف مورد نظر از تفسير حقوقی، اهداف مشترك و متفاوت آن ارائه شده و در ادامه، بحث مبانی و اصول بنيادينی كه موجوديت تفسير را تحت تأثير قرار می‌دهد، بحث قلمرو كه محدوده تفسير را روشن می‌كند، بحث منابع و دادههايی كه نوعی شناخت را پيرامون تفسير حقوقی در اختيار ميگذارند، بحث ضوابط كلی كه بايد توسط مفسر رعايت شود، و بحث شيوه اجرا كه مراحل فعاليت مفسر برای دستيابی به آموزههای حقوقی قرآن كريم را معين ميكند، آورده شده است. در پايان نيز به مهمترين آسيب‌هايی كه چه بسا مفسر در فرآيند تفسير حقوقی قرآن كريم به آن مبتلا شود پرداخته شده است.
يكی ديگر از مقالات شماره 12 «قرآن و علم» «مبانی تفسير اجتماعی قرآن كريم» از مجتبی روحانی‌زاده است كه با توجه به يكی از تحولات بسيار مهم قرآن‌پژوهی در دوران معاصر، يعنی پيدايش گرايش تفسير اجتماعی می‌تواند موضوعی جالب توجه باشد.
در گرايش تفسير اجتماعی، مفسران به پيام‌های اجتماعی قرآن كريم می‌انديشند. اين گرايش جديد تفسيری بر آن است تا آموزههای اجتماعی قرآن را در متن زندگی مردم قرار دهد و ويژگی مهم آن، ايجاد تحول در تفسير قرآن از فردگرايی به جمع‌انديشی و تحليل سرنوشت كلی جامعه مسلمانان است.
در نوشتار مذكور ابتدا پيشينه و چيستی اجتماعی، شرايط و ويژگی‌های مفسّر گرايش اجتماعی قرآن مطرح شده و سپس كوشش شده يك بخش از اين گرايش يعنی مبانی تفسير اجتماعی قرآن كريم تبيين شود. در اين جا منظور از مبانی، اصول و پايه‌هايی است كه بر اساس اصول و پيش‌فرض‌های آن، از پيام‌های قرآن پرده‌برداری انجام می‌شود. اين گرايش تفسيری، افزون بر مبانی عام تفسير، مبانی خاص تفسير اجتماعی نيز دارد.
به عقيده نويسنده اين مقاله، امكان تفسير علمی قرآن، امكان استخراج قوانين جامعه‌شناختی از قرآن كريم (در دو بخش تاريخی و اجتماعی)، امكان ترسيم و تعيين اصول و قواعد نظام اجتماعی مطلوب از نگاه قرآن كريم، وجود و امكان شناسايی مفاهيم، محورها و گزاره‌های همسو و ناظر به مباحث اجتماعی و همچنين توجه به تجربه‌های بشری در فهم و انسجام و وحدت در پيام‌های قرآن را می‌توان از مبانی خاص اين گرايش جديد تفسيری دانست.
يادآور می‌شود، دوفصلنامه علمی ـ ترويجی «قرآن و علم» به مديرمسئولی و سردبيری محمدعلی رضائی اصفهانی و به همت مركز پژوهشی قرآن كريم المهدی(عج) منتشر می‌شود.
بنا بر اين گزارش، تفسير حقوقی قرآن يكی از گرايش‌های تفسير علمی قرآن است. اين گونه از تفسير مستلزم روششناسی است كه محور اصلی مجموعه به هم پيوسته موضوعات حقوقی ـ قرآنی به شمار ميآيد. با توجه به چنين جايگاه و اهميتی، مقاله «روششناسی تفسير حقوقی قرآن» در صدد تبيين آن روش است.
به اين منظور در اين مقاله ابتدا مفاهيم كليدی و سپس با توجه به تعريف مورد نظر از تفسير حقوقی، اهداف مشترك و متفاوت آن ارائه شده و در ادامه، بحث مبانی و اصول بنيادينی كه موجوديت تفسير را تحت تأثير قرار می‌دهد، بحث قلمرو كه محدوده تفسير را روشن می‌كند، بحث منابع و دادههايی كه نوعی شناخت را پيرامون تفسير حقوقی در اختيار ميگذارند، بحث ضوابط كلی كه بايد توسط مفسر رعايت شود، و بحث شيوه اجرا كه مراحل فعاليت مفسر برای دستيابی به آموزههای حقوقی قرآن كريم را معين ميكند، آورده شده است. در پايان نيز به مهمترين آسيب‌هايی كه چه بسا مفسر در فرآيند تفسير حقوقی قرآن كريم به آن مبتلا شود پرداخته شده است.
يكی ديگر از مقالات شماره 12 «قرآن و علم» «مبانی تفسير اجتماعی قرآن كريم» از مجتبی روحانی‌زاده است كه با توجه به يكی از تحولات بسيار مهم قرآن‌پژوهی در دوران معاصر، يعنی پيدايش گرايش تفسير اجتماعی می‌تواند موضوعی جالب توجه باشد.
در گرايش تفسير اجتماعی، مفسران به پيام‌های اجتماعی قرآن كريم می‌انديشند. اين گرايش جديد تفسيری بر آن است تا آموزههای اجتماعی قرآن را در متن زندگی مردم قرار دهد و ويژگی مهم آن، ايجاد تحول در تفسير قرآن از فردگرايی به جمع‌انديشی و تحليل سرنوشت كلی جامعه مسلمانان است.
در نوشتار مذكور ابتدا پيشينه و چيستی اجتماعی، شرايط و ويژگی‌های مفسّر گرايش اجتماعی قرآن مطرح شده و سپس كوشش شده يك بخش از اين گرايش يعنی مبانی تفسير اجتماعی قرآن كريم تبيين شود. در اين جا منظور از مبانی، اصول و پايه‌هايی است كه بر اساس اصول و پيش‌فرض‌های آن، از پيام‌های قرآن پرده‌برداری انجام می‌شود. اين گرايش تفسيری، افزون بر مبانی عام تفسير، مبانی خاص تفسير اجتماعی نيز دارد.
به عقيده نويسنده اين مقاله، امكان تفسير علمی قرآن، امكان استخراج قوانين جامعه‌شناختی از قرآن كريم (در دو بخش تاريخی و اجتماعی)، امكان ترسيم و تعيين اصول و قواعد نظام اجتماعی مطلوب از نگاه قرآن كريم، وجود و امكان شناسايی مفاهيم، محورها و گزاره‌های همسو و ناظر به مباحث اجتماعی و همچنين توجه به تجربه‌های بشری در فهم و انسجام و وحدت در پيام‌های قرآن را می‌توان از مبانی خاص اين گرايش جديد تفسيری دانست.
يادآور می‌شود، دوفصلنامه علمی ـ ترويجی «قرآن و علم» به مديرمسئولی و سردبيری محمدعلی رضائی اصفهانی و به همت مركز پژوهشی قرآن كريم المهدی(عج) منتشر می‌شود.
