ناظر غایب، حامیان دست‌بسته و محرومان چشم‌انتظار
گروه جامعه: نبود نظارت بر مؤسسات خیریه در کشور اعتماد عمومی را تهدید می‌کند؛ در این میان، نه مدعیان به فکر هستند نه مسئولان در حال طراحی سازوکار لازم.
به گزارش خبرگزاری بین المللی قرآن(ایکنا)، واژه «مؤسسه خیریه» را در اینترنت جست‌وجو کنید. داده‌ها و اسامی متعددی می‌یابید؛ آیا پاسخی که از این جست‌وجو دریافت می‌کنید نشان‌دهنده حضور قوی و قدرتمند مردم خیر ایران در میان نیازمندان است؟
در خیابان‌های شهر قدم بزنید چند نوع صندوق دریافت کمک‌های مردمی یا صندوق صدقات با آرم‌ها و نام‌های مختلف مشاهده می‌کنید؟ آیا وجود این همه مؤسسه خیریه و فعالیت آنها باری از دوش مردم نیازمند برداشته است؟ آیا به رفع نیازها کمک کرده است؟
به سایت‌های مختلف خبری و غیرخبری نگاه کنید؛ چند مطلب در خصوص درخواست کمک به یک فرد بیمار یا نیازمند آبرودار مشاهده می‌کنید؟ این سایت‌های خبری با اتکا به اعتماد مردم می‌توانند به چند نفر کمک کنند؟ چه کسی بر عملکرد آنها نظارت می‌کند؟ آیا وظیفه این سایت‌ها دریافت کمک‌های مردمی است؟ آیا این مؤسسات معتبر هستند؟
مبادا!
«مردم ایران»، «کمک به نیازمندان» این دو جمله همیشه تاریخ در کنار هم و همزاد هم بوده‌اند. اما به نظر می‌رسد باید هشداری بلند سر داد. مبادا کاری کنیم که خیر از دامن پاک مردم ایران رخت ببندد! مبادا اعتماد مردم سلب شود، مبادا گناه بزرگ دروغ به خیر و خیریه‌ها راه یابد!
برای جلوگیری از رخ دادن این «مباداها» حال که تعداد مؤسسات خیریه غیردولتی در ایران روز به روز در حال افزایش است، باید یک نهاد مشخص متولی ارائه مجوز و نظارت دقیق بر عملکرد مؤسسات خیریه به ویژه مؤسساتی که از طریق کمک‌های مردمی اداره می‌شوند باشد اما در ایران کدام نهاد مسئول و متولی ارائه مجوز و نظارت بر مؤسسات خیریه غیر دولتی است؟
کمیته امداد خارج از گود نظارت بر مؤسسات خیریه!
در همین خصوص، سید پرویز فتاح، رئیس کمیته امداد امام خمینی(ره) در پاسخ به پرسش ایکنا مبنی بر فعالیت خیریه‌های مختلف و عدم نظارت بر آنها با تأکید بر لزوم ساماندهی خیریه‌ها اظهار کرد: وجود و تعدد خیریه‌ها فی نفسه اشکال نداد بلکه بسیار هم خوب است، اما سؤالی که این جا به وجود می‌آید این است که آیا به کار این خیریه‌ها نظارت می‌شود؟
وی ادامه داد: در این داستان ما خارج از گود هستیم و در واقع علیرغم وجود اساسنامه که ساماندهی این خیریه‌ها را بر عهده کمیته امداد گذاشته است، ما را در این راه خارج از گود نگه داشته‌اند. آنچه که مورد تأکید ماست این است که باید آنها را سامان داده و قانون‌مند کرد؛ در آن صورت کمیته امداد نیز حاضر است بخشی از فعالیت‌های خود را بر عهده خیریه‌ها بگذارد.
سازمان اوقاف: ما مسئول هستیم/ حدود 480 مؤسسه خیریه
حمید عسگری، مدیرکل امور اجتماعی و مؤسسات خیریه سازمان اوقاف نیز با اشاره به اینکه حدود 480 مؤسسه خیریه با اوقاف در ارتباط هستند، از تهیه بانک اطلاعاتی سه هزار و 800 مؤسسه خیریه در سراسر کشور توسط سازمان اوقاف سخن گفت و عنوان کرد: از این تعداد 480 مؤسسه تحت پوشش اوقاف هستند و مابقی مؤسساتی هستند که از بهزیستی، نیروی انتظامی و یا استانداری‌ها مجوز فعالیت دریافت کرده‌اند.
عسگری ادامه داد: تلاش می‌شود ساماندهی مؤسسات مردم نهاد به سمتی برود که خلأهای اخلاقی و معنوی که حرکت‌های اصیل مردمی را آسیب پذیر می‌کند کم شود.
وی تصریح کرد: سازمان اوقاف، پسوند امور خیریه را یدک می‌کشد. پس این مسئله را باید ما دنبال کنیم. قوانین نیز بعضی جاها برای انجام این کار وجود دارد اما ما مقصر هستیم که از قوانین خوب نتوانسته‌ایم استفاده کنیم. چون قانون‌گذار به ما گفته بود که وقتی ثبت شرکت‌ها صورت گرفت رونوشت آن به اوقاف فرستاده شود تا اوقاف تراز مالی آنها را بگیرد، اما به دلیل خلاهای دیگر قانونی نتوانستیم این کار را انجام دهیم که امیدواریم با طرحی که در حال دنبال شدن است تکالیف مشخص شود تا شاهد بالندگی این مؤسسات و برداشتن باری از دوش مردم باشیم.
سازمان بهزیستی: ما مسئول هستیم/ 35 هزار مؤسسه خیریه
حجت‌الاسلام عبدالرحیم شهسواری، قائم مقام مشارکت‌های مردمی سازمان بهزیستی کشور نیز با اشاره به وجود سی و پنج هزار مؤسسه خیریه در سطح کشور، گفت: باید ضمن خدمت بی‌منت، عزت افراد را حفظ نماییم.
فقرا فقیر می‌مانند تا ما از غصه نمیریم!
اکبر رجبی، مدیرعامل مؤسسه نیکوکاری طلوع بی‌نشان‌ها که یکی از مؤسسات خیریه موفق در کشور محسوب می‌شود نیز در این خصوص گفت: اگر به ما اداره‌کنندگان خیریه‌ها اعلام کنند که دیگر فقیری در جامعه وجود ندارد از غصه می‌میریم، چون گویی همه دوست داریم فقر وجود داشته باشد تا ما بتوانیم به فقرا کمک کنیم و حرکتی برای از بین بردن فقر انجام نمی‌دهیم.
رجبی با اشاره به اینکه هیچ نهاد مشخصی برای رسیدگی به مشکلات NGOهای ایران وجود ندارد و نه تنها حمایتی دریافت نمی‌شود بله مدام هم با مشکلات مختلف دست به گریبان هستیم، بیان کرد: خیریه‌ها می‌توانند سندیکا تشکیل دهند شبکه‌ای که در درون خودشان بر خودشان نظارت داشته باشند از سوی دیگر همکاری‌های متقابل انجام دهند مثلاً کارتون خواب‌هایی که به سایر مراکز خیریه مراجعه می‌کنند را به ما معرفی کنند و ما نیز مثلاً نیازمندان مالی را به سازمان‌های مردم نهاد فعال در این زمینه معرفی کنند.
چه کسی ناظر است؟
در این میان وزارت کشور و نیروی انتظامی نیز به ارائه مجوز برای تأسیس مؤسسات خیریه اقدام می‌کنند اما ناظر کیست؟ ناظر باید چه کسی باشد؟ مردم؟ آیا مردم می‌توانند بر عملکرد مؤسسات خیریه نظارت کنند؟
وزارت کشور؟ آیا از نظر قانونی وزارت کشور مسئول این کار است؟ آیا مأموران و ساختار اداری و کادر ناظر تربیت شده و حرفه‌ای در این زمینه در وزارت کشور وجود دارد؟
نیروی انتظامی؟ به راستی نیروی انتظامی مسئول بررسی عملکرد مؤسسات خیریه است؟ و به عنوان مثال مأموران نیروی انتظامی با حضور در تک تک مؤسسات خیریه به بررسی دفاتر اداری، مالی و نحوه مصرف کمک های مردمی مؤسسات خیریه بپردازند؟
واقعیت این است که قانون، بهزیستی را مسئول می‌داند و مسئولان بهزیستی نیز هرازگاهی این مسئله را مطرح می‌کنند اما آیا سازمان بهزیستی سازوکار قوی اداری و نیروی انسانی کارآمد برای اجرای این وظیفه قانونی را داراست؟
مسئولان بهزیستی اگر به راستی می‌خواهند چنین وظیفه مهمی را بر دوش بگیرند ابتدا باید سازوکار اداری قوی برای نظارت اصولی بر مؤسسات خیریه را در سازمان بهزیستی ایجاد کنند. همزمان با اینکار باید نیروی انسانی قوی و متخصص برای نظارت و بررسی عملکرد سازمان‌های خیریه تربیت شود. اما متأسفانه هیچ اقدامی در این خصوص صورت نگرفته است و همچنان نظارت بر مؤسسات خیریه در کشور ما در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و باید نگران بود که مبادا این عدم نظارت قوی موجب سوء استفاده برخی شده و در نهایت صدمه اصلی به اعتماد عمومی مردم خیر ایران وارد شود.
نبی الله عشقی ثانی، رئیس سابق خانه خیرین ایران در همین خصوص معتقد است: باید به این سوالات در مورد موسسات خیریه پاسخ داد که جایگاه مؤسسات خیریه در نظام اداری و حکومتی ما کجاست؟ و هنگامی‌که برنامه ششم در حال نوشتن است آیا از مؤسسات خیریه کسانی هستند تا انتظارات و تکالیف مؤسسات خیریه را تعریف کنند؟ آیا در بودجه کشور مبالغی را برای مؤسسات و تشکلات خیریه در نظر می‌گیریم؟ آیا در تولید و هزینه‌کرد و پاسخگویی به مؤسسات خیریه نظارت و حضور وجود دارد؟ آیا جایی که جواز مؤسسات را صادر می‌کند صلاحیت افراد را برای صدور مجوز بررسی می‌کند؟
در خصوص مؤسسات خیریه، آنچه نداریم:
جایگاه قانونی مشخصی برای موسسات خیریه نداریم، آموزشی در خصوص روند نظارت و اجرای فعالیت موسسات خیریه نداریم، استاندارد عملکرد مؤسسات خیریه نداریم، در کشور ما خیران متخصص در مدیریت امور خیر نیستند، نظارت بر مؤسسات سلیقه‌ای است، موازی کاری در مؤسسات خیریه داریم، مشکل ساختاری در مؤسسات خیریه داریم، تعریف مشخصی از مددکار در مؤسسات خیریه نیست، برخی مددکاران و فعالان در مؤسسات خیریه تحصیلات و تخصص لازم در امور مددکاری ندارند، یک سازمان مشخص مسئول ارائه مجوز نیست، تعدادی از سازمان‌ها خود را مسئول می‌دانند و ... .
آنچه داریم:
مردم فهیم و دردفهم داریم، ثروتمندان با خدا داریم، انواع کمک‌های مردمی در دین از جمله خمس و زکات، صدقه، وقف و ... داریم، اشتیاق به کمک داریم، تلاش به کمک داریم و ... .
سطح شهر و جامعه ما پر است از دردمندانی که حتی نمی‌دانند برای دریافت کمک باید به کجا مراجعه کنند و این یعنی مؤسسات خیریه ما موفق نبوده‌اند که یکی از دلایل عدم موفقیت نبود سازوکار قوی نظارتی و اجرایی در عملکرد این نهادها است پس بهتر نیست قبل از اینکه بسیار دیر شود به فکر طراحی یک سازوکار قوی نظارتی (صرفاً نظارتی و نه دخالتی) در امر مؤسسات خیریه باشیم.
