انواع سه‌گانه زندگی از منظر قرآن/ اخلاق؛ معجزه پیامبر اسلام(ص)
گروه حوزه‌های علمیه: انواع زندگی از منظر قرآن، عظمت اصلی پیامبر(ص) از نگاه قرآن و اعجاز اخلاق قرآن مباحثی بود که در نشست پیش‌همایش پایانی همایش فلسفه اخلاق مطرح شد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری بین المللی قرآن(ایکنا)، پیش‌همایش فلسفه اخلاق پیش از ظهر امروز به همت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و با همکاری انجمن علمی اخلاق اسلامی حوزه علمیه قم و مرکز مدیریت حوزه علمیه تهران در حوزه علمیه امام رضا (ع) تهران برگزار شد.
در ابتدای این همایش حجت‌الاسلام امیر غنوی، دبیر همایش ملی فلسفه اخلاق گفت: فلسفه اخلاق در معنای وسیع نوعی تفکر عقلانی است در مورد مسائل کلی و کلان اخلاق است.
این استاد حوزه علمیه با بیان اینکه ما در مسائل اجتماعی مباحثی داریم که به رفتار ما برمی‌گردد اظهار کرد: گاهی انسان در زندگی فردی و اجتماعی رنج و زحمت تفکر را بر خود متحمل نمی‌کند و بر اساس تجربیات گذشتگان طی مسیر می‌کند اما انسان‌هایی برای زندگی به تفکر عقلانی روی می‌آورند که این تفکر گاهی از مسائل دم دستی شروع می‌شود اما وقتی عمیق می‌شود به سمت مسائل کلان می‌رود.
انواع سه‌گانه زندگی از منظر قرآن
وی با تاکید بر اینکه فلسفه اخلاق تفکر در باید و نبایدهایی است که زندگی ما بر اساس آن شکل می‌گیرد گفت: در قرآن به سه نوع زندگی با عناوین حیات عقلانی، حیات دینی و حیات طیببه اشاره شده است.
حجت‌الاسلام غنوی با اشاره به آیه 70 سوره یس مبنی بر «لِيُنْذِرَ مَنْ کانَ حَيًّا» گفت: نخستین نوع زندگی آن است که قبل از آغاز نبوت پیامبر(ص) مطرح است و به عنوان هدف دین مطرح می‌شود، در روایت داریم کسانی که با دعوت پیامبر(ص) روبرو شدند افراد خوبشان در زمان جاهلیت در زمان اسلام نیز از بقیه خوب‌تر بودند و این برای انسان‌هایی که با فطرت و عقل خوب رفتار کردند طبیعی است، این افراد به درک عقلانی و فطری پای‌بند بودند و در برابر دعوت رسول(ص) هم بر همان اساس عمل کردند.
این پژوهشگر دینی افزود: این حیات عقلانی است و در این سطح است که فلسفه اخلاق برای پاسخگویی به پرسش‌های حیاتی زندگی مطرح می‌شود.
وی در ادامه با اشاره به آیه 24 سوره انفال مبنی بر «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اسْتَجِيبُواْ لِلّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُم لِمَا يُحْيِيكُمْ» گفت: نوع دوم زندگی از منظر قرآن حیاتی است که بر اساس دین شکل می‌گیرد و انسان‌ها پس از پذیرش دعوت رسول و ورود به شکل جدیدی از زندگی یه نوع دیگری از زندگی را تجربه میکنند که این حیات دینی است و در این شکل بحث فقه اخلاق مطرح می‌شود و بالاتر از فلسفه اخلاق است.
این استاد حوزه علمیه درباره نوع سوم زندگی افزود: قرآن می‌گوید کسی که ایمان در او مستقر شد و رفتار شایسته را پیش‌بینی کرد ما به‌تدریج او را به حیات طیبه می‌رسانیم؛ یعنی حیاتی که در آن هیچ تلخی نیست و حتی بلا و ابتلائات هم شیرین است و نگاه انسان در آن متحول می‌شود.
حجت‌الاسلام غنوی تاکید کرد: آنچه که ما توقع داریم در حوزه علمیه رخ بدهد این است که نگاهی تازه و برتر از حیات عقلانی در حوزه‌های علمیه شکل بگیرد.
دبیر همایش فلسفه اخلاق با بیان اینکه در زمان اصحاب ائمه(ع) توجه به اخلاق زیاد بوده و کتب مختلفی با عنوان الزهد نوشته شده است، تاکید کرد: حوزه علمیه باید بازگشت به اصحاب الائمه داشته باشد و دین را بیش از فقه ببیند.
وی با بیان اینکه تاکنون 13 نشست گرفته شده است که 10 نشست آن در حوزه علمیه تهران بوده است و سه همایش آن در قم و همایش چهاردهمفردا در قم برگزار می شود گفت: با توجه به اینکه ضعف بضاعت متصدیان مشخص بود استقبال خوبی شده است و حدود 120 مقاله از فضلا رسیده است که حدود صد مقاله آن قابل چاپ است.
دبیر همایش ملی فلسفه اخلاق افزود: این بحث مورد استقبال آیت‌الله مظاهری و ناصری در اصفهان قرار گرفته و آیت‌الله العظمی جوادی آملی با شنیدن موضوع بسیار مشعوف شدند و وقت بسیاری گذاشتند و درباره این موضوع صحبت کردند.
اخلاق؛ دلیل اصلی عظمت پیامبر اسلام(ص)
در ادامه این نشست آیت‌الله علی اکبر رشاد، رئیس شورای مدیریت حوزه علمیه تهران با اشاره به اینکه اخلاق یکی از چهار رکن قضایای تامین کننده معرفت و معیشت مومن در اسلام است گفت: قرآن درباره پیامبر(ص) تعبیر «إِنَّک لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ» را دارد و این گویای این است که عظمت اصلی پیامبر(ص) به این حیث است.
متولی حوزه علمیه امام رضا(ع) تهران با تاکید بر اینکه اخلاق مورد توجه اسلام است تصریح کرد: ما از این زاویه اسلام آن چنان که باید به آن اهتمام نکردیم و در همیشه تاریخ این نقیصه و کاستی را در رفتار ارباب علم و نخبگان و آحاد امت شاهدیم تا جایی که متاسفانه مسلمانان امروز متهم به بی‌اخلاقی و بداخلاقی هستند.
وی تصریح کرد: در قرآن اشاره می‌فرماید اگر اخلاق پیامبر(ص) این طور نبود مردم از دور او پراکنده می‌شدند گفت: فریب‌ها و فریبکاری‌ها و فریبکاران سبب نشستن گَرد اتهام بر دامن امت اسلامی است، امت و مردم دامنه علما هستند؛ یعنی قطعا باید پذیرفت اگر کاستی به محیط جامعه راه پیدا می‌کند منشأ آن کاستی علم و رفتار ما است.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی حوزویان را در زمینه مشکلات اخلاقی مقصر دانست و اظهار کرد: آن قدر که به فقه و علوم عقلی می‌پردازیم به حوزه علم در قرون اخیر و به حوزه اخلاق در اکثر قرون اهتمام نکرده‌ایم و در بخش اخلاق بسیار بسیار فقیریم.
کم‌کاری حوزه علمیه در زمینه اخلاق
آیت‌الله رشاد خاطرنشان کرد: دچار تبعیض دین شده‌ایم، به مقررات می‌پردازیم اما به اخلاق پرداخته نمی‌شود، پارلمان قانون و مقررات داریم اما پارلمان اخلاق نداریم.
وی با تاکید بر اینکه در حوزه باید در مقام نظر و فلسفه اخلاق کار کنیم گفت: حرف تازه در فقه در چهار دهه پس از انقلاب بسیار تولید شده و کرسی‌های خارج فقه ما نه به اندازه حاجت و فراخور انتظار اما حرف تازه بسیار زده‌اند که این در تاریخ نقطه عطفی است؛ تاریخ صدسال دیگر گواه خواهد داد که فقه ما در اثر انقلاب چه جهشی داشته است اما به همین قیاس اگر کار می‌شد در حوزه اخلاق باید اتفاقی می‌افتاد که نشده است.
رئیس شورای عالی حوزه علمیه تهران با بیان اینکه مراجع و فقها که نواب عام حضرت حجت(عج) قلمداد می‌شوند هم باید فضایل و رذایل را از آنان بشنویم و هم باید کرسی‌های خارج فقه اخلاق داشته باشند اذعان داشت: از محضر بزرگان علم و فقه تقاضا کردم شما که یک جلسه فقه و یک جلسه اصول دارید یک جلسه هم خارج فقه الاخلاق با همان اصول فنی‌اش داشته باشید.
پژوهشگاه اخلاق راه‌اندازی شود
رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با تاکید بر اینکه مراکز تخصصی تربیت استاد و تدریس اخلاق جزو واجبات حوزه است اظهار داشت: یک مرکز تحقیقات اخلاق در قم داریم و چند گروه اخلاق در پژوهشگاه‌های پیرا حوزوی دایر است ولی فراخور نیست، اخلاق قلمروی نیست که در حد گروه بتوان از عهده آن برآمد آن هم با این عقب ماندگی که داریم.
وی با بیان اینکه باید پژوهشگاه‌های اخلاق راه اندازی شود گفت: رونق گرفتن مدارس تخصصی جای شکر دارد و باید در حوزه اخلاق هم به همین شکل پیش رفت، باید یک رشته رایج دایر گسترده باشد که سهم قابل توجهی به عنوان یکی از چهار رکن دین داشته باشد.
آیت‌الله رشاد در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به سیره آیت الله مجتبی تهرانی گفت: مجتهد اخلاقی بسیار داریم اما مجتهد اخلاق خیلی کم داریم که حضرت آیت الله تهرانی از عداد این مجتهدین بود که هم مجتهد اخلاق بودو هم مجتهد اخلاقی.
این استاد حوزه علمیه با اشاره به اینکه آیت الله مجتبی تهرانی تسلط کاملا فوق العاده ای بر آرای امام (ره) داشت و در فقه و اصول آیینه حضرت امام(ره) بود اظهار داشت: امام(ره) در اخلاق اهتمام و دروس سلسله وار داشت و برخی کتب که پس از انقلاب منتشر شد حاصل دروس امام(ره) بود، امام(ره) قبل از آن که فقیه باشد متخلق بود و آثار معرفتی ایشان متعلق به قبل از فقاهت ایشان بود و مرحوم آیت الله تهرانی هم اینطور بود.
آیت الله مجتبی تهرانی باید الگوی طلاب باشد
متولی حوزه علمیه امام رضا(ع) تهران با بیان اینکه در تهران ظرف این نبود که آیت الله مجتبی تهرانی در کنار کرسی خارج فقه و اصول کرسی فنی خارج اخلاق داشته باشند اما کرسی اخلاق عمومی داشتند و در همان جلسات عمومی هم کاملا اجتهادی درمباحث ورود می کردند.
وی با تاکید بر اینکه آیت الله تهرانی باید الگوی طلاب باشد خاطرنشان کرد: آقا مجتبی تهرانی همان مقدار که برای دوره فقه و اصول زمان می گذاشت برای اخلاق هم در مجموع به همان اندازه زمان می گذاشت.
اخلاق؛ معجزه پیامبر اسلام(ص)
همچنین در بخش پایانی نشست پیش همایش فلسفه اخلاق آیت الله احمد بهشتی به دفاع از نظریه خود مبنی بر اینکه اخلاق معجزه پیامبر اسلام(ص) است پرداخت و گفت: معجزه اول پیامبر(ص) قرآن است و معجزه دوم وی اخلاق است و بیش از چهار هزار معجزه از پیامبر(ص) نقل شده است که همه آن ها در رتبه سوم قرار دارد.
آیت الله بهشتی با اشاره به تعداد بالای حروف تاکید در آیه إِنَّک لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ گفت: وجود حرف «علی» در این آیه استعلای پیامبر(ص) بر خلق عظیم را نشان میدهد، ممکن است افراد دیگری هم به خلق عظیم رسیده باشند مانند ائمه(ع) که نمی‌توانیم بگوییم در مرتبه دارا بودن خلق عظیم قرار نگرفته باشند و امامت بر امت داشته باشند اما فرقشان با پیامبر(ص) این است که پیامبر(ص) استعلا دارد و استاد و مربی و مقتدای سایر معصومین(ع) است.
وی با بیان اینکه شاید کسی سوال کند اگر پیامبر تحول اخلاقی و معجزه اخلاقی داشت پس این انحرافات و کجرویها چیست گفت: معجزه کارش شقه کردن است و افراد را به دو شقه تقسیم می‌کند؛ عده ای از آن تبعیت میکنند و عده ای می گویند این سحر و جنون و غیره است.
این استاد حوزه علمیه افزود: بر اثر معجزه اخلاقی قرآن و پیامبر(ص) است که انسان‌هایی پدید می آیند که نمونه آنها در گذشتگان‌شان هم موجود نیست مانند اصحاب امام حسین(ع) که می‌فرماید مانند اصحاب من نبوده است، پرورش این اصحاب و مطرح کردن این چنین اهل بیتی کار قرآن و رسول(ص) خدا است.
آیت‌الله بهشتی با اشاره به اینکه برخی می‌گویند معجزه باید توام با تحدی باشد اما پیامبر(ص) درباره اخلاقش تحدی نکرده است گفت: این طور نیست که شرط لازم معجزه تحدی باشد یا در ماهیت معجزه تحدی باشد در کتب کلامی قدیم مانند کتب کلامی شیخ طوسی هیچ اشاره‌ای به تحدی نشده است فقط یک معجزه تحدی کرده است و آن قرآن است اما در معجزاتی که خود قرآن از دیگران نقل می‌کند هیچ جا تحدی مطرح نشده است.
وی در ادامه با بیان اینکه برخی می گویند اگر اخلاق نبوی معجزه باشد باید تشکیکی و صاحب مراتب باشد اظهار داشت: اخلاق دارای مراتب اعلی و ادنی است و ادنی ترین آن اخلاق حرفه ای و سودجویانه است.
این استاد حوزه علمیه با تاکید بر اینکه اسوه بودن پیامبر(ص) نشانگر معجزه بودن اخلاق وی است مانند قرآن که از خیلی جهات اسوه بشر است متذکر شد: علامه طباطبایی در جلد اول المیزان می فرماید ما سه نوع اخلاق داریم اخلاق دنیوی، اخروی و الهی و پیامبر اخلاق الهی داشت و امت اسلام تحت تاثیر این اخلاق الهی است.
گفتنی است، این آخرین نشست پیش همایش فلسفه اخلاق بوده و همایش اصلی فلسفه اخلاق فردا پنجشنبه هشتم بهمن ماه با پیام تصویری آیت الله العظمی جوادی آملی و با سخنرانی حضرات آیات حسن رمضانی، علی اکبر رشاد و یدالله یزدان پناه در تالار اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در قم برگزار می‌شود.
