علی نصیری عنوان کرد:
تالیف «تفسیر موضوعی» باید به سمت میان‌رشته‌ای شدن برود
گروه اندیشه: علی نصیری معتقد است تفاسیر موضوعی، نباید فردی نگاشته شوند؛ به نظر وی صاحب نظران علوم مختلف باید گرد هم جمع شوند و تفسیر موضوعی بنویسند؛ در واقع تالیف تفسیر موضوعی باید یک کار میان رشته‌ای باشد که اگر چنین اتفاقی بیفتد، در آینده شاهد تفاسیر موضوعی ارزشمندی خواهیم بود.
«تفسير موضوعى»عبارت است از: گردآورى آيات قرآنى مربوط به موضوعى خاص و تحليل آنها و به دست آوردن نظريه قرآن درباره آن موضوع. گرچه تفسير موضوعى در عصر اخير، بيشتر مورد توجه انديشمندان واقع شده، اما نه پديده‌اى نوظهور است و نه کم‌اهمیت. در همین رهگذر نظر مفسرین قرآن و پژوهشگران این حوزه را درباره چیستی و چرایی «تفسیر موضوعی» جویا شدیم که در ادامه مشروح گفت‌وگوی ایکنا را با حجت‌الاسلام والمسلمین علی نصیری می‌خوانید.
حجت‌الاسلام علی نصیری، رئیس مؤسسه معارف وحی و خرد در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، گفت: مطالعات قرآنی، را می‌توانیم در یک نگاه کلی به دو بخش مطالعات درون‌قرآنی و برون‌قرآنی تقسیم‌بندی کنیم. مطالعات برون‌قرآنی، در اصطلاح به علوم قرآنی استشهار دارند و مطالعات درون قرآنی را می‌توانیم به 2 بخش مطالعات ترتیبی و موضوعی تقسیم‌بندی کنیم.
وی در ادامه گفت: در تفسیر ترتیبی، مفسر از سوره «فاتحه» تفسیر را آغاز و تا سوره «الناس» پیش می‌رود. اما در تفسیر موضوعی، مفسر یک مسئله یا موضوع را انتخاب می‌کنند و آن را به قرآن عرضه می‌کند. شهید صدر معتقد بود فرقی ندارد مسئله را از بیرون یا از درون قرآن استخراج کنیم. مهم این است که یک مسئله را مبنا قرار بدهیم و آیات را متناسب با آن موضوع از قرآن استخراج و گردآوری کنیم و در نهایت نتیجه مورد نظر را بدست بیاوریم.
نویسنده کتاب تفسیر موضوعی اظهار کرد: مسئله تفسیر موضوعی، از دوره رسالت مورد توجه قرار گرفته بود؛ روایت داریم که پیامبر(ص) آیات مرتبط با موضوعی را در پاسخ به «عبدالله بن مسعود» گردآوری کردند. پس تفاسیر موضوعی مسئله جدیدی نیست. مهم این است که بتوانیم تفاسیر موضوعی را به یکی از بایسته‌های اساسی قرآن‌پژوهی در نظر بگیریم.
نصیری افزود: از آغاز نزول قرآن صدها دوره و مجموعه تفسیر، از سوی شیعیان و اهل سنت تنظیم و منتشر شده است. متاسفانه در زمینه تفسیر موضوعی، کار اساسی صورت نگرفته است و این یک غفلت جدی است. شاید تدوین مجموعه‌های تفسیر موضوعی عمرش به صد سال نرسد، ولی عمدتا شیعیان در این زمینه پیشگام بودند. آیات جوادی آملی، مکارم شیرازی و سبحانی آثاری را تالیف کرده‌اند، ولی به نظر من هنوز کار اساسی در این زمینه صورت نگرفته است و باید کارهای جدی‌تری انجام بدهیم.
این پژوهشگر قرآنی تصریح کرد: قرآن یک سیستم پنهان و مهندسی غیرآشکار دارد که تمام آیات و واژگان قرآن همگی یک برنامه مشخص، هدفدار و منظم را در سراسر قرآن توزیع می‌کند. هدف خداوند از تنظیم اینگونه قرآن این بوده است که هر کس به میزان فهم خود سراغ آیات برود و از آیات معارف کسب کند. بر این اساس، وقتی با تفسیر ترتیبی با قرآن کار می‌کنیم این مهندسی پنهان و معارف قرآنی را کسب نمی‌کنیم، ولی اگر تفسیر موضوعی را مبنا قرار بدهیم و بر اساس آن سراغ قرآن برویم، نگاه جامع و چارچوب‌داری از قرآن اخذ می‌کنیم.
وی در آخر سخنان خود گفت: در روزگار ما پرسش‌ها در زمینه مسائل قرآنی فراوان است؛ از روابط بین‌المللی، سیاسی و اقتصادی گرفته تا روابط خانوادگی و تربیتی. به نظر من، تفاسیر موضوعی باید به صورت جدی دنبال شود این تفاسیر نباید به صورت فردی تالیف شوند. من معتقد هستم تفسیر موضوعی باید گروهی نگاشته شود؛ به این معنا که صاحب نظران علوم مختلف گرد هم جمع شوند و تفسیر موضوعی تالبف کنند. در واقع تالیف تفسیر موضوعی باید به سمت میان‌رشته‌ای شدن برود، مانند کاری که آلمانی‌ها برای تالیف دایره‌المعارف قرآن کردند، یعنی محققان و صاحب نظران رشته‌های مختلف جمع شوند و تفسیری موضوعی تالیف کنند. اگر چنین اتفاقی بیفتد ما در آینده شاهد تفاسیر موضوعی ارزشمندی خواهیم بود.
حجت‌الاسلام علی نصیری، رئیس مؤسسه معارف وحی و خرد در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، گفت: مطالعات قرآنی، را می‌توانیم در یک نگاه کلی به دو بخش مطالعات درون‌قرآنی و برون‌قرآنی تقسیم‌بندی کنیم. مطالعات برون‌قرآنی، در اصطلاح به علوم قرآنی استشهار دارند و مطالعات درون قرآنی را می‌توانیم به 2 بخش مطالعات ترتیبی و موضوعی تقسیم‌بندی کنیم.
وی در ادامه گفت: در تفسیر ترتیبی، مفسر از سوره «فاتحه» تفسیر را آغاز و تا سوره «الناس» پیش می‌رود. اما در تفسیر موضوعی، مفسر یک مسئله یا موضوع را انتخاب می‌کنند و آن را به قرآن عرضه می‌کند. شهید صدر معتقد بود فرقی ندارد مسئله را از بیرون یا از درون قرآن استخراج کنیم. مهم این است که یک مسئله را مبنا قرار بدهیم و آیات را متناسب با آن موضوع از قرآن استخراج و گردآوری کنیم و در نهایت نتیجه مورد نظر را بدست بیاوریم.
نویسنده کتاب تفسیر موضوعی اظهار کرد: مسئله تفسیر موضوعی، از دوره رسالت مورد توجه قرار گرفته بود؛ روایت داریم که پیامبر(ص) آیات مرتبط با موضوعی را در پاسخ به «عبدالله بن مسعود» گردآوری کردند. پس تفاسیر موضوعی مسئله جدیدی نیست. مهم این است که بتوانیم تفاسیر موضوعی را به یکی از بایسته‌های اساسی قرآن‌پژوهی در نظر بگیریم.
نصیری افزود: از آغاز نزول قرآن صدها دوره و مجموعه تفسیر، از سوی شیعیان و اهل سنت تنظیم و منتشر شده است. متاسفانه در زمینه تفسیر موضوعی، کار اساسی صورت نگرفته است و این یک غفلت جدی است. شاید تدوین مجموعه‌های تفسیر موضوعی عمرش به صد سال نرسد، ولی عمدتا شیعیان در این زمینه پیشگام بودند. آیات جوادی آملی، مکارم شیرازی و سبحانی آثاری را تالیف کرده‌اند، ولی به نظر من هنوز کار اساسی در این زمینه صورت نگرفته است و باید کارهای جدی‌تری انجام بدهیم.
این پژوهشگر قرآنی تصریح کرد: قرآن یک سیستم پنهان و مهندسی غیرآشکار دارد که تمام آیات و واژگان قرآن همگی یک برنامه مشخص، هدفدار و منظم را در سراسر قرآن توزیع می‌کند. هدف خداوند از تنظیم اینگونه قرآن این بوده است که هر کس به میزان فهم خود سراغ آیات برود و از آیات معارف کسب کند. بر این اساس، وقتی با تفسیر ترتیبی با قرآن کار می‌کنیم این مهندسی پنهان و معارف قرآنی را کسب نمی‌کنیم، ولی اگر تفسیر موضوعی را مبنا قرار بدهیم و بر اساس آن سراغ قرآن برویم، نگاه جامع و چارچوب‌داری از قرآن اخذ می‌کنیم.
وی در آخر سخنان خود گفت: در روزگار ما پرسش‌ها در زمینه مسائل قرآنی فراوان است؛ از روابط بین‌المللی، سیاسی و اقتصادی گرفته تا روابط خانوادگی و تربیتی. به نظر من، تفاسیر موضوعی باید به صورت جدی دنبال شود این تفاسیر نباید به صورت فردی تالیف شوند. من معتقد هستم تفسیر موضوعی باید گروهی نگاشته شود؛ به این معنا که صاحب نظران علوم مختلف گرد هم جمع شوند و تفسیر موضوعی تالبف کنند. در واقع تالیف تفسیر موضوعی باید به سمت میان‌رشته‌ای شدن برود، مانند کاری که آلمانی‌ها برای تالیف دایره‌المعارف قرآن کردند، یعنی محققان و صاحب نظران رشته‌های مختلف جمع شوند و تفسیری موضوعی تالیف کنند. اگر چنین اتفاقی بیفتد ما در آینده شاهد تفاسیر موضوعی ارزشمندی خواهیم بود.
مطالب مرتبط
