فراوانی ظهور آیات قرآن در اشعار تعلیمی پروین

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، امروز، 25 اسفند سالروز بزرگداشت پروین اعتصامی،‌ شاعره مناظره‌هاست. شاعره‌ای که شهیدگونه و در مسیر راستی و حقیقت زندگی کرد و مدافع حقیقت و ارزش‌های انسانی بود. این امر بهانه‌ای شد تا نظر سه نفر از مدرسان حوزه ادبیات و شاعران آئینی کشورمان را درباره تاثیرپذیری این شاعره از آیات کلام‌الله مجید و احادیث جویا شویم.

رضا اسماعیلی، مدرس ادبیات دانشگاه تهران و از پژوهشگران ادبی در گفت‌وگو با ایکنا با بیان اینکه استفاده پروین از آیات قرآن غیرمستقیم بوده است، توضیح می‌دهد: پروین مضمون آیات و احادیث و روایات را به شکل هنرمندانه به کار می‌‌برد که این استفاده از مضامین قرآنی به شعرش رنگ و بوی دینی بخشیده است؛ در عین حال پروین در اشعارش کمتر از متن آیات استفاده کرده و اغلب قصص قرآنی را به صورت منظوم در اشعارش گنجانده.

اسماعیلی می‌افزاید: نمونه این اشعار به نظم درآوردن داستان به نیل افکندن موسی(ع) به فرمان خداوند توسط مادرش است که پروین مضمون آیات را با زبان شعر به زیبایی به کار برده.

این استاد زبان و ادبیات فارسی تاکید می‌کند: این شیوه استفاده از قصص قرآنی تاثیرپذیری شعر را چندین برابر می‌کند و خواننده مشتاق می‌شود با کنکاش در آیات قرآنی به تلمیح اشاره شده پی ببرد و شوق مطالعه کلام‌الله در وی افزون می‌شود.

وی با بیان اینکه اشعار پروین، اخلاقی و تعلیمی است، می‌گوید: پروین تلاش کرده آموزه‌های اخلاقی را برای مخاطب در خلال بیان مسائل روزمره تبیین کند و در داستان‌های اخلاقی خود از شیوه قرآن استفاده کرده و در لابه‌لای یک حکایت، حکمت‌های اخلاقی را گنجانده است.

اسماعیلی با تاکید بر اینکه تجدید چاپ‌های متعدد دیوان پروین نشان‌دهنده رغبت نسل امروز به اشعار تعلیمی است، می‌افزاید: وی در مناظره‌های خود از گفت‌وگوی سیر و پیاز، نخود و لوبیا و ماش و عدس برای بیان حکمت‌های اخلاقی استفاده مفیدی کرده است.

حرکت برخلاف جریان ادبی معاصر

همچنین اسماعیل امینی، شاعر و محقق ادبی در این باره عنوان می‌کند: پروین اعتصامی در روزگاری که اغلب شعرا به دنبال سرودن اشعار سیاسی و اجتماعی بودند به شعر حکمی مبتنی بر آیات قرآن کریم پرداخت.

امینی توضیح می‌دهد: پروین در محیطی ادبی پرورش یافت و خانه پدری دختر یوسف اعتصام‌الملک محل رفت و آمد و تشکیل جلسات ادبی بزرگان ادبیات معاصر از جمله ملک‌الشعرای بهار بود.

این شاعر می‌افزاید: پروین اعتصامی آشنایی زیادی با متون کهن و منابع فرهنگی خصوصاً قرآن و حدیث و کتاب‌های عرفانی و حکمی داشت که باعث شد به شعر حکمی و تعلیمی روی آورد و از مناظره برای تعلیم آموزه‌های دینی و فلسفی استفاده کند. زبان وی در مناظرات بسیار ساده و عامه‌فهم است و اقشار مختلف با اندک سوادی می‌توانند از آن بهره ببرند.

وی تصریح می‌کند: علیرغم توجه کمتر ادیبان معاصر به آیات و احادیث، پروین اعتصامی توجه فراوانی به آیات قرآن و مضامین آنها داشته که در موقعیت‌های مختلف بر اشعارش تجلی کرده است.

این شاعر می‌گوید: پروین در اشعارش به داستان‌های قرآنی چون آدم و حوا، ابراهیم(ع) و موسی(ع) اشاره کرده که نشان دهنده آشنایی عمیق وی و انس او با کلام‌الله است.

امینی می‌افزاید: چون اشعار پروین غالباً پند و اندرز و مباحث اجتماعی است و قرآن نیز کتاب انسان‌سازی، لذا تجلی آیات قرآن در اشعار این شاعر به خوبی آشکار است.

استفاده فراوان پروین از تلمیحات و مضامین قرآنی

همچنین محمدرضا سنگری، شاعر، پژوهشگر ادبی و استاد زبان و ادبیات فارسی با بیان اینکه این شاعر بزرگ که به نام شاعر مناظره‌ها مشهور است در اشعار پربار خود به وفور از تلمیحات و مضامین قرآنی استفاده کرده، توضیح می‌دهد: پروین اعتصامی از سویی به دلیل داشتن پدری دانشمند بسیار زبان‌دان بود و برخی سروده‌هایش تحت تاثیر زباندانی و آشنایی وی با زبان و ادبیات فرانسه قرار داشت.

وی می‌افزاید: از سوی دیگر پروین پیوند عمیقی با آموزه‌های قرآنی داشت که این امر در بارور شدن شعرش و رساندن وی به تراز شاعران بزرگ ایرانی موثر بوده است. پروین اعتصامی در بیت بیت اشعارش انسان‌ها را به حکمت و تعلیم راهنمایی می‌کند و به تعبیر قرآن قصد دارد حیات طیبه را با تمثیل‌ها و مناظرات به تصویر بکشد.

سنگری همچنین تصریح می‌کند: بسیاری از مناظرات پروین اعتصامی قصد دارد با نشان دادن درگیری‌‌ها و تضادها حقیقتی را به طور غیرمستقیم برای راهنمایی مخاطبان روشن کند.

این پژوهشگر ادبی با بیان اینکه پروین اعتصامی که در جوانی دار فانی را ترک گفت، شاعری حقیقت‌گو بوده که حتی برخی معتقد هستند به دلیل اشعاری که بر ضد رضاشاه سروده به شهادت رسیده است، تصریح می‌کند: این شاعر بزرگ بسیار تحت تاثیر قرآن کریم بوده و در مناظرات مختلف و داستان‌هایی که مورد اشاره قرار داده است،‌ شاهد استفاده وی از تلمیحات قرآنی هستیم.

سنگری ادامه می‌دهد: دعوت به انفاق، زهد و پارسایی و نهی از بت‌پرستی و پرهیز از ابلیس و … از مواردی است که پروین در شعر خود به آنها عنایت داشته که قرآن کریم نیز در هر کدام از این موارد آیاتی را بیان کرده است و با کنار هم قرار دادن این آیات و اشعار می‌توان به تاثیر‌پذیری پروین از آیات قرآن در اشعارش پی برد.

به نظر می‌رسد نکته‌های زیادی درباره تاثیرپذیری پروین اعتصامی از قرآن و حدیث وجود دارد که پژوهش در این باره می‌تواند زمینه‌ساز تالیف صدها کتاب درباره عرفان و حکمت در دیوان این شاعر بزرگ باشد.