دو راهکار تثبیت طنین صوت قاری/ اهمیت و طریقه درست تنفس دیافراگمی + صوت

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) کارگاه تخصصی صوت و لحن توسط جهانبخش فرجی، قاری و مدرس بین‌المللی قرآن روز گذشته، پیش از مراسم اختتامیه جشنواره تقلید تلاوت به نشانی تهران، میدان سپاه، خیابان ولیعصر(عج)، حسینیه فاطمة الزهراء(س)، سالن شهید رشادی برگزار شد.

نخستین جشنواره تقلید تلاوت با تجلیل از برترین آثار پایان یافت + تلاوت‌ها

جهانبخش فرجی ضمن ارائه نکاتی در مورد تقلید گفت: مبنای اصلی هر تلاوت تقلیدی به جزئیات اهمیت دادن است به طوری که قاری بتواند یک قطعه طولانی را از یک استاد با تمام ریزه‌کاری‌ها ارائه کند.
وی افزود: در مکتب شرق، آموزش به گونه‌ای است که به طور نمونه در موسیقی اصیل، استاد در کنار شاگرد می‌نشیند و تا هنگامی که شاگرد یک قطعه را درست اجراء نکند استاد دست‌بردار نیست.
فرجی با اشاره به خاطره‌ای از احمدبن یوسف الازهری تصریح کرد: این قاری بنگلادشي به من می‌گفت برای آموختن از مرحوم استاد «راغب مصطفی غلوش»، مسافت طولانی را از قاهره طی می‌کردم، بنده به ایشان گفتم شیوه آموزش استاد غلوش چگونه بوده؟ ایشان گفت که استاد، بدین صورت با شاگرد کار می‌کرد که مثلاً بسم الله الرحمن الرحیم را خودش می‌خواند و سپس به شاگرد می‌گفت باید عین همین قطعه را اجراء کنی، پس معلوم می‌شود در مکتب آموزشی مصر نیز همین روش جریان داشته است.
این مدرس قرآن در مورد هنر تلاوت افزود: هنر تلاوت، سماعی و مبتنی به گوش است، در حال حاضر مباحثی مانند اجناس و گام صوتی و ... مطرح می‌شود، ولی باید توجه داشته باشیم، در عین حال که توجه به این موارد، علم ما را بالا می‌برد، اما هیچ‌کدام قاری‌ساز نیستند، هنر تلاوت قرآن سماعی، حسی و با قلب بوده که پایه آن تقلید درست می‌باشد.
وی در مورد تقلید افزود: یک زمان شخص به گونه‌ای تقلید می‌کند که طنین خواندنش با قاری یکی می‌شود که این تقلید يا متافیزیکی است و یا حنجره‌ای. يا قاری به اشتباه از حنجره استفاده می‌کند یا به خاطر شدت علاقه‌مندی به استادی که از او تقلید می‌کند طنین خواندنش شبیه آن استاد می‌شود.
فرجی در ادامه تصریح کرد: تقلیدی صحیح است که با طنین صدای خودمان اجراء شود، همه ما در تکلم و تلاوت، طنین خاص و منحصر به فردی داریم که باید آن را تثبیت کنیم که تثبیت طنین در بخش صوت از مباحث بسیار مهمی می‌باشد که برای رسیدن به آن دو راهکار وجود دارد، راه اول تنفس صحیح و راه دوم تمرکز بر «دیافراگم> است.
وی در توضیح این موارد افزود: قاری هنگام خواندن نباید روی حنجره تمرکز داشته باشد بلکه مسأله اصلی باید تمرکز روی «دیافراگم» باشد، مشکل قاریان ما حتی قاریان حرفه‌‍ای این است که صدای آن‌ها دارای فشار است و جالب این جاست که داوران و مردم هم متأسفانه از این مسأله استقبال می‌کنند.
راه تشخیص فشار روی صوت
فرجی در مورد راه شناسایی تشخیص فشار روی صدا گفت: هنگامی که در تلاوت هم گوش اذیت می‌شود و هم طنين عوض ميشود یعنی روی صوت، فشار وجود دارد. تنفسی که در بین قاریان ایرانی، معمول است غالباً تنفس سینه‌ای است و در حین نفس‌گیری سینه درگیر می‌شود و علت آن هم این است که حجم ذاتي صدای قاریان ایرانی مانند قاریان مصری نیست.
وی افزود: قاریان ما برای ایجاد حجم کاذب برای نفس‌گیری از سینه استفاده می‌کنند، اما هنگامی که قاری بدون فشار می‌خواند این جا ممكن است دیگر تلاوتش مورد پسند داور یا مردم قرار نگیرد، اما باید توجه داشت که حجم صوت و میزان آن خدادادی است و این قاری که حجم صوتی کمی دارد، اگر اصولي بخواند، تلاوتش كاملا صحيح وحرفه‌ای است، اما برای عامه‌پسند شدن تلاوت قاری به دنبال روش‎های نادرست می‌رود.
تفاوت سلفژ با صداسازی
این قاری بین‌المللی قرآن در مورد سلفژ و صداسازی بیان کرد: در خوانندگی یک مبحث مربوط به سلفژ است که با خواندن گام و آموزش این موارد همراه است که البته با تقلید این امر محقق می‌شود مبحث بعدی عبارت است از صداسازی که در این جا مبنای اصلی دیافراگم است که با سلفژ متفاوت می‌باشد و استاد باید طنین را بشناسد و شاگرد را راهنمایی کند.
مبنای صداسازی چیست؟
فرجی در خصوص مبنای صداسازی تصریح کرد: مبنای کار در صداسازی طنین منحصر به فرد آن شخص است و برای این کار فرمول خاصی وجود دارد. یک استاد هنگامی که می‌خواهد صداسازی را شروع کند باید معیار تثبيت طنین منحصربفرد را در ذهن شاگرد ایجاد کند که اين معیار در صداسازی، تثبيت طنين در محدوده باس و باریتون ( بم و توسط ) صدای شخص است.
وی افزود: استاد باید روی بم و توسط صدا کار کند تا ذهن شاگرد با طنین خودش آشنا شود بعد از آن باید به قسمت اوج صدا بپردازد؛ چرا که قسمت سخت صداسازی محدوده اوج و طبقات بالا است. در ۹۹ درصد قاریان مصری، بم، توسط و اوج صدا یک طنین مشخص دارد و شدت و حجم کاذب در صدای آن‌ها مشاهده نمی‌شود در حالی که در تلاوت قاریان ممتاز ایرانی این فشار و شدت وجود دارد.
فرجی در مورد اهمیت دیافراگم بیان کرد: ممکن است فردی در گویندگی یا موسیقی پاپ فعالیت داشته باشد. این شخص نیازی به عميق خواني ندارد، اما تمرکز روی دیافراگم برای یک قاری یا خواننده موسیقی اصیل بسیار مهم است. یک قاری نیاز دارد که عمیق بخواند نه سطحی.
وی افزود: سطحی‌خوانی در پاپ‌خوان‌ها وجود دارد و آن‌ها نیازی به عمیق‌خوانی ندارند، اما در موسیقی اپرا، اصيل ايراني و یا در تلاوت قرآن عمیق‌خوانی لازم است حالا با این نگرش که قاری هم بتواند عمیق بخواند و هم پرده‌های اوج را به درستی اجراء کند باید استاد شاگرد را به درستی راهنمایی کند.
انتقال احساس به وسیله طنین صدا
فرجی در ادامه سخنانش افزود: اگر یک قاری مانند طبلاوی یا ... که از صدای وسيعي برخوردار نیست، اما تکنیکی تلاوت می‌کند، آیا می‌توانیم بگوییم چون این قاری در طبقات بالای صوتی و اوج نمی‌خواند، نمره اجرای او پایین است؟ آیا می‌توانیم در مسابقات، سلیقه‌ای عمل کنیم که مثلا بگوییم یکسال اگر کسی اوج نداشت نمره نگیرد و از این قبیل تصمیمات سلیقه‌ای بگیریم؟ همه طنین باید احساس صدا را منتقل کند، گاهی اوقات پرده‌های بم و توسط از حس بالایی برخوردار است، اما طبقات بالا این گونه نیست و استاد باید به شاگرد کمک کند تا این احساس همواره در تلاوت، حفظ شود.
فرجی با دعوت از یکی از قاریان حاضر در جلسه از او خواست تا به تلاوت بپردازد، وی در تحلیل تلاوت وی گفت: مشکل تنفس ایشان اولین مسأله است؛ چرا که سینه ایشان درگیر است در حالی که نباید در ناحیه سینه و در نتيجه حنجره فشار و تنش وجود داشته باشد.
وی افزود: باید در ناحیه دیافراگم، توپی ایجاد شود، هرچه قدر دیافراگم قوی‌تر باشد این توپ راحت تر پر و تخلیه می‌شود و نشانه دیافراگمی خواندن این حالت توپ می‌باشد. در تنفس دیافراگمی نباید بالاتر از جناق سينه درگیر شود، بلکه نکته مهم در تنفس صحيح، توجه به انتهای ریه است که در اينصورت نه فشار بر حنجره داريم و نه طنين تغيير خواهد كرد.
فرجی در مورد تمرین‌‌های نادرست و عواقب آن در تقویت دیافراگم تصریح کرد: وقتی قاری روش غلطی را پیگیری کرد موجب می‌شود دیافراگم شُل شود، لذا نمی‌‌توانیم هر تمرینی را برای تقویت دیافراگم تجویز کنیم؛ چرا که اگر دیافراگم لَق شود، قاری دیگر نمی‌تواند پر نفس بخواند.
با یادگرفتن مباحث تئوری قاری نمی‌شویم
فرجی در مورد جایگاه مباحث تئوری در تلاوت گفت: حتي در شورای عالی قرآن هم که قاریان مورد ارزیابی قرار می‌گیرند، نگرش شورا امتحان گرفتن از کتاب‌های تئوری صوت و لحن است و این در حالی است که این مباحث هر چند مفيد هستند و اطلاعات قاري را بالا ميبرند قاری‌ساز نیستند و فقط يك كمك محسوب ميشوند. در ارزیابی‌ها هم این مسائل بايد بعنوان يك امتياز ويژه ديده شوند البته بشرطي كه تاثيرش روي تلاوت عملي قاري نمود داشته باشد.
قاری بین‌المللی قرآن در ادامه بیان کرد: طنین اگر منحصر به فرد باشد، ارزش دارد و این طنین ممکن است خش داشته باشد یا نداشته باشد و ... مهم این است که طنین، احساس داشته باشد. وقتی تنفس سینه‌ای باشد در این وضعیت ارتباط با دیافراگم قطع می‌شود و موجب می‌شود خواندن قاری دهانی شود و حس در این نوع خواندن كم ميشود.
وقتی دیافراگم را نشناسیم تلاوت را هم نخواهیم شناخت.
نقش مستمع در حس قاری
وی در مورد مستمع و نقش آن در تلاوت گفت: اخیرا تلاوتی از مصطفی اسماعیل دیدم که در مراسم ختم یک موسیقی‌دان بزرگ مصری اجراء شده بود و خانم‌ها هم روسری نداشتند، در این تلاوت دیدم که مصطفی اسماعیل حس ندارد و خروج‌های زیادی هم دارد، در ایران هم شرایط خاصی وجود دارد، اگر قاری بخواهد در محفل مهمی اجرای برنامه کند، اکثر اساتید با دید منفی نگاه می‌کنند و اصلا انرژی مثبت معنا ندارد. لذا مستمع می‌‌تواند در تلاوت قاری نقش مهمی داشته باشد چنان که مصطفی اسماعیل با مستمعان ثابت خودش تلاوت‌های ماندگاری داشته است. 

دریافت صوت بخشی از جلسه آموزش صوت و لحن جهانبخش فرجی