مبعث تجلی‌گاه تعلیم و تزکیه است

حجت‌الاسلام والمسلمین بهاءالدین قهرمانی‌نژاد، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در پاسخ به این پرسش که مبعث تجلی‌گاه علم است یا اخلاق؟ اظهار کرد: در هیچ‌کدام از نعمت‌هایی که خداوند متعال در قرآن کریم بیان کرده، عظمت و بزرگی که در نعمت بعثت قرار داده است، وجود ندارد. تنها درباره بعثت داریم که خداوند متعال می‌فرماید: «لَقَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَى الْمُؤمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولاً مِّنْ أَنفُسِهِمْ»؛ خداوند منت گذاشت بر اهل ایمان که از بین ایشان فردی را برانگیزد تا آیات خدا را بر مردم بخواند و آنان را هدایت کند.

وی در ادامه با اشاره به این مسئله که دو وجه تعلیم و تزکیه، از مهم‌ترین وجوه بعثت پیامبر اکرم(ص) است و در پاسخ به این پرسش که کدام یک از این دو بر دیگری مقدم است، گفت: عنوان بزرگترین نعمت مختص بعثت پیامبر اکرم(ص) است، با توجه به اینکه محور بندگی و عبودیت در قرآن عقل است، همان‌گونه که امام صادق(ع) می‌فرماید: «مَا اَلْعَقْلُ قَالَ مَا عُبِدَ بِهِ اَلرَّحْمَنُ»؛ عقل آن چیزی است که به واسطه آن خداوند متعال مورد عبادت و بندگی قرار می‌گیرد، از اینجا متوجه می‌شویم بندگی واقعی حاصل نمی‌شود الا در سایه سه چیز؛ تلاوت آیات قرآن، تزکیه و عقل. اگر مبنا این است بایستی اخلاق حقیقی برگرفته از عقل و حکمت باشد، و آن چیزی که زائیده حکمت واقعی در اسلام است، اخلاق و منش الهی است، بنابراین یک رابطه دوسویه و متقابل بین اخلاق و علم به معنای واقعی کلمه وجود دارد به همین خاطر است که عالم واقعی، متخلق نیز هست. این ارتباط دوسویه و مستقیم است.

این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان گفت اخلاق هدف است و علم وسیله؟ عنوان کرد: یک علم داریم، یک معرفت علم به معنای عام یعنی دانایی، حال آنکه معرفت دانایی عمیق است، دانایی عمیقی که انسان را به سمت قله‌های پارسایی و اخلاق می‌برد و مرحله اولش علم است. با این تعبیر پاسخ این پرسش مثبت خواهد بود و این معنا درست است. این دعا که «اللهم عرّف نفسک؛ خدایا خودت را به من بشناسان»، این همان علم عمیق و نافذی است که حرکت می‌دهد، نتیجه این می‌شود که اگر معرفت حاصل نشود، انسان ضرر می‌کند و از اصل گمراه می‌شود. این علم؛ دانشی است که در درون انسان نفوذ می‌کند و او را به حرکت وا می‌دارد و این دانش، دانشی حقیقی است.

وی همچنین در پاسخ به این پرسش که در دانشگاه‌های ما به کدام یک از این دو اهتمام می‌شود؟ گفت: در محیط‌های دانشگاهی از نظر روش‌های علمی پیشرفت‌های بسیاری داشته‌ایم، اما از جهت دستیابی به عمق علوم دانشگاه‌ها قابل مقایسه با مراکز حوزوی نیستند، به این خاطر که عمق علوم در حوزه بیشتر مورد توجه است و طبیعتا دانش واقعی و معرفت بهتر حاصل می‌شود و کسب اخلاق نیز بیشتر مورد توجه است. در محیط های دانشگاهی یک حدی برای علم تعریف شده و عنوان فراغت از تحصیل مانعی بر ادامه مسیر علم است و خود همان تحصیل نیز در یک حدود خاص تعریف شده‌ای است که در حد یک مسئله بنیادین نیست.

حجت‌الاسلام قهرمانی‌نژاد افزود: خدا رحمت کند علامه شهید استاد مطهری را که می‌گفت علم و ایمان دو بال هستند برای انسان، علم بدون ایمان فایده ای ندارد و ایمان بدون علم نیز بی‌ارزش است، این دو باید در کنار هم باشند، این به ما یک نکته‌ای را می‌رساند و آن اینکه باید حرف‌های ما و کارهای ما با استدلال عمیق باشد، در عین حال این استدلال عمیق در دلی اثر می‌کند خودش را مهیا کرده باشد و نشانه مهیا شدن او این است که خود را از آلودگی‌های اخلاقی دور کرده باشد. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: این کتاب «هدی للمتقین» است و این کتاب انسان باتقوا را هدایت می‌کند، کسی که اهل ایمان و اخلاق است. بهترین غذا را جلوی آدمی که گرسنه نیست بگذاری لذتی که از آن غذا نمی‌برد بلکه باید آن را از او دور کرد، اما انسان گرسنه آمادگی خوردن آن غذا را دارد. لوح دل تا زمانی که سفید است آمادگی برای نقش و نگار دارد، حقیقت مطلب این است که دل تا آمادگی نداشته باشد سخن خداوند در او جز لجاجت و عناد چیز دیگری حاصل نمی‌کند، کما اینکه نمونه‌های این امر را در تاریخ داشته‌ایم. بنابراین انسان باید با دل آماده و مهیا و آن زمینه که در وجود انسان قرار داده به سمت حقایق و علم برود.