انتساب نسبیت‌گرایی و تقلیل قرآن نتیجه تفسیر سه لایه تاریخی است

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) جعفر نکونام، امروز 21 اردیبهشت ماه در کنفرانس ملی قرآن‌پژوهی پیشرفت در سخنانی با اشاره به تفسیر سه لایه از قرآن گفت: اولین لایه در تفسیر، ارایه تفسیری تاریخی از قرآن است؛ در این لایه باید قرآن را آن طور که اعراب عصر نزول می‌فهمیدند، بفهمیم؛ این لایه تفسیری مبتنی براین مبناست که مخاطبان آیات قرآن، عرب حجاز عصر نزول هستند.

وی اظهار کرد: لایه دوم تفسیر فراتاریخی است و غرض ما در این لایه آن است که ما گزاره‌های کلی ورای معنای تاریخی آیات و به عبارت دیگر، ملاکات و مناطات آیات را استنباط کنیم.

نکونام عنوان کرد: لایه سوم تفسیر نیز تفسیری فرهنگی یا عصری از قرآن کریم است و غرض از آن، این است که آن گزاره‌های کلی یا همان ملاکات آیات حاصل از تفسیر فراتاریخی را بر موارد و مصادیق عصر و جامعه خودمان تطبیق بدهیم.

وی تاکید کرد: اگر بخواهیم قرآن را برای رفع نیازهای امروز خود مورد بهره‌برداری قرار دهیم، باید این تفسیر سه لایه ای مورد توجه ما باشد.

نکونام ادامه داد: سبب اقبال به تفسیر تاریخی در لایه اول، این است که قرآن متنی تاریخمند است و حدود ۹۰ سوره آن در مکه و خطاب به مشرکان قریش و حدود ۲۴ سوره قرآن در مدینه و خطاب به مردم مدینه عصر پیامبر(ص) نازل شده است. برای مثال در  آیه مربوط به قوامیت مرد بز زن، پرسش‌هایی مطرح است که آیا فقط زنان باید حفظ فروج کنند و آیا تنها مردان باید مراقب زنان باشند و یا زنان نیز می‌توانند مراقب مردان برای جلوگیری از فساد و فحشاء باشند.

وی افزود: در تفسیر عصری نیز باید ببینیم امروز چه کسانی گرفتار فحشاء هستند؟ یا ممکن است بگوییم زن به علت شرایط اقتصادی کنونی، از نظر مالی مردی را تامین کند در این صورت قوامیت در زن متجلی می‌شود؛ البته این ممکن است با ظاهر آیه در تضاد باشد ولی با روح برگرفته از آیه در تضاد نیست.

نکونام تاکید کرد: رویکرد قرآن ولو در قالب قصه و ... رویکرد موعظه‌ای و برای تکمیل مکارم اخلاق است.

دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم با اشاره به تاریخمندی قرآن گفت: البته این نگرش هرگز مستلزم این معنا نیست که قرآن برای اعصار دیگر کارآیی ندارد چون ما در تفسیر فراتاریخی در مقام استخراج گزاره‌های کلی از همین آیات از طریق الغای خصوصیت هستیم و آن گزاره‌های کلی فراتاریخی‌اند و بر موارد و مصادیق اعصار و امصار دیگر هم قابل انطباق هستند.

در ادامه این بحث، حجت‌الاسلام  والمسلمین محسن الویری، استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) در نقد این دیدکاه بیان کرد: در این نوع برداشت نسبت‌هایی به قرآن داده می‌شود که اگر همین پرسش‌ها را در صد سال قبل مطرح می‌شد و یا در صد سال آینده مطرح کنیم به جواب‌های متفاوتی می‌رسیم و همین طور این پرسش اگر در کشورهای مختلف پرسیده شود جواب متفاوتی می‌گیرد.

الویری تاکید کرد: با این وصف، ما دچار نسبیت‌گرایی می شویم و همه را هم به قرآن نسبت می‌دهیم که این نسبیت‌گرایی برای قرآن قابل پذیرش نیست.

وی ادامه داد: وقتی صحنه کاربرد قرآن به میان آید ما در این نوع تفسیر دچار تقلیل‌گرایی می‌شویم یعنی بخشی از قرآن را به علت تاریخی بودن کنار می‌گذاریم و در مجموع می گوییم فقط مثلا دو هزار آیه قرآن به درد امروز می‌خورد در حالی که معتقدیم کلیت قرآن برای زیست فردی و اجتماعی می‌تواند در همه دوره ها ملهم باشد.

نکونام در پاسخ مجدد عنوان کرد: ما می‌گوییم روح اسلام با عقل و فطرت و رشد و تکامل انسان‌ها ناسازگاری ندارد ولی برخی موارد متناسب با شرایط خاص تاریخی قابل اجرا بوده ولی امروز اساسا منتفی است.

وی افزود: مثلا یا فحشاء برای زنان خصوصیت دارد یا اگر مردی دچار فحشا و فساد شد در این صورت زن وی و یا دیگران حق ندارند مرد را نهی کنند؟.

در ادامه سلیمان خاکبان، استاد دانشگاه قم در نقد این سخنان گفت: سروش در بحث وحی مطالبی بیان کرده که حساسیت ایجاد کرده است و  نظریه آقای نکونام نیز این ویژگی را دارد که البته با لحاظ شرایطی می‌توان حساسیت این مسئله را از بین برد.

وی خطاب به نکونام افزود: قرآن کلام بنده نیست بلکه کلام خداست؛ لذا وقتی فهمیدیم این کلام از ناحیه خداست باید خود را آماده کنیم در این کلاس آن را بفهمیم.

خاکبان با بیان اینکه مخاطب قرآن مردم هستند و نه مردم دوره نزول عنوان کرد: بنابراین همان طور که مردم عصر نزول برداشت متناسب با سطح معرفتی زمان خود دارند مردم دوره‌های بعد نیز این اجازه را دارند که متناسب با نیازها و معرفت خود از قرآن بهره ببرند.

همچنین حجت‌الاسلام  والمسلمین احمد آکوچکیان گفت: حدود و مرز نظریه آقای نکونام با نظریات دیگران باید روشن و شفاف بیان شود همچنین این پرسش مطرح است که آیا اجزای این نظریه با یکدیگر هماهنگ است؟.