هنرهای تجسمی در پرداختن به حماسه خرمشهر، نمره قبولی می‌گیرد

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از سی و پنج سال پیش که آزادسازی شهر مقاوم خرمشهر طی عملیات بیت‌المقدس توسط غیورمردان و جوانان سلحشور ایران اسلامی به وقوع پیوست تا به امروز عرصه فرهنگ و هنر با فراز و فرودهای زیادی درصدد بود که ابعاد گوناگون این حماسه را ثبت و ضبط کرده و برای آیندگان به یادگار بگذارد.

بغیر از حوزه ادبیات و شعر که به نظر می‌رسد بیشترین توفیق را در بازنمایی رویدادهای دفاع مقدس و به‌ویژه آزادسازی خرمشهر داشته است، عرصه‌های هنری دیگری همچون سینما و هنرهای نمایشی و همچنین موسیقی و هنرهای تجسمی نیز تا حدودی توانسته‌اند دین خود را در این زمینه به هنر انقلاب اسلامی ادا نمایند.

برای بررسی نقش هنرهای تجسمی و به ویژه هنر نقاشی در تبیین این موضوع و اشاعه فرهنگ مقاومت با غلامعلی طاهری؛ هنرمند پیشکسوت نقاشی گفت‌و‌گویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

ـ اهمیت حماسه فتح خرمشهر که موجب می شود در تمام زمینه‌ها و ابعاد اجتماعی، فرهنگی و هنری نسبت به پرداختن به ابعاد آن توجه نشان داده شود، تا چه اندازه است؟

بسیار زیاد، واقعه آزادسازی خرمشهر بی‌تردید یکی از شگفت‌انگیزترین وقایع تاریخ معاصر ایران و حتی به جرئت می‌توان گفت تمام ادوار تاریخی ایران بوده است چراکه در آن زمان نیروهای ایرانی در برابر بهت و حیران کلیه دول جهان با امکانات کم اما ایمان به خدا در برابر رژیمی از خود مقاومت و ایستادگی نشان دادند که مورد حمایت و تأیید اغلب کشورها بود و یکی از نقاط عطف تاریخ سیاسی، فرهنگی و حتی دینی و ارزشی محسوب می‌شود.

به همین خاطر چنین رویدادی باید با استفاده از ابزار ماندگار فرهنگی و هنری به چنان مانایی و جاودانگی برسد که برای نسل‌های آینده به عنوان یک فرهنگ ارزشی و انسانی به یادگار باقی بماند ضمن آنکه این رویداد و بسیاری از رویدادهای تاریخ انقلاب اسلامی به دلیل ظرفیت بالایی که دارند قادر خواهند بود که سوژه هنری مناسبی برای اغلب تولیدات قرار گیرند.

ـ با توجه به این اهمیت آیا پرداخت فرهنگی و هنری به آن تاکنون درخور توجه بوده است؟

هر چند که تا نقطه ایده‌آل همچنان فاصله وجود دارد اما باید گفت که اقدامات مؤثر و سازنده‌ای در بعد فرهنگی و هنری با تکیه بر وقوع حماسه خرمشهر تاکنون صورت گرفته است و مسئولان از همان ابتدا موضعی جدی در پرداختن به این مسئله و به‌ویژه فرهنگ دفاع مقدس از خود نشان داده و بالتبع این توجه و اهتمام جامعه هنری نیز این سوژه را به عنوان یکی از اصلی‌ترین کارهای خودشان در خلق آثار تجسمی قرار دادند.

حوزه هنری، موزه شهدا و حتی موزه هنرهای معاصر تهران با انگاره‌های مختلف گاه محتوایی و گاه آرتیستیک به مقوله مقاومت و مسئله آزادسازی خرمشهر پرداختند که در عین متنوع و متفاوت بودن هر یک اما تمامی آنها مفاهیم واحدی همچون فرهنگ مقاومت، وطن‌دوستی و بشردوستی را تبلیغ و ترویج می‌کردند.

در سالهای اخیر نیز به طور مثال با اهتمام مسئولان باغ موزه دفاع مقدس غیر از روایت تصویری و پانورامایی که توسط ناصر پلنگی در آنجا کار شده است، غالباً شاهد خلق تابلوهایی ارزشمند از هنرمندان نامی نقاشی بوده‌ایم که در این باغ موزه در نمایشگاه دائمی به نمایش درآمده‌اند.

ـ بهترین شکلی که می‌توان در عرصه هنرهای تجسمی و به ویژه نقاشی در مورد رویداد خاص تاریخی اثری را پدید آورد چیست؟

عنصر روایتگری در آثار تجسمی که قصد دارند مقطعی خاص از تاریخ را بیان نمایند باید رعایت شود البته گاه دیده می شود که هنرمندان با الهام از رویداد تاریخی همچون فتح خرمشهر به تولید اثری هنری می‌پردازند که برداشتی ذهنی از آن محسوب می‌شود و این‌گونه نیست که به خود واقعه به شکل مستقیم پرداخته شده باشد هرچند که این نحوه پرداخت هم قابل تحسین و تأمل است به‌ویژه برای آن دسته از علاقه‌مندان و هنردوستانی که در مواجهه با یک اثر هنری به دنبال معناگرایی هستند.

اما به اعتقاد من بهتر است در خلق آثار هنری با محور موضوع انقلابی و ارزشی که تجربه وقوع آنها بسیار نزدیک به دوران زندگی ماست به دنبال جنبه‌های بیانی و روایت تصویری مستقیم باشیم که بتوان آن واقعه را با ابعاد گوناگونش به شکلی واقع گرا و متناسب با آنچه که مردم شاهد رخ دادنش بودند نشان دهد.

ـ این یعنی پرهیز از هنر سمبلیک و رویکرد نمادین داشتن به موضوعات انقلابی و ارزشی، درست است؟

بله، شیوه منطقی تولید آثار در حیطه هنرهای تجسمی در ارتباط با موضوعی همچون حماسه فتح خرمشهر همین است که ما پرداختی به سبک رئالیسم و واقع‌گرا داشته باشیم هرچند که حتی با فرض پرداختن سمبلیک هم ما شیوه‌های تلفیقی همچون سمبلیک رئالیسم، سمبلیک سورئالیسم و... داریم اما معمولاً توصیه می‌شود که در این مقولات از پرداخت صرف سمبلیک و انتزاعی اجتناب شود.

ـ  معمولاً هنری که به خدمت مضامینی انقلابی و ارزشی همچون آزادسازی خرمشهر درمی‌آید برای مخاطبی که در زندگی روزمره آن را تجربه کرده است حکم یادآوری و تجدید خاطره را در قالب هنری دارد، اما هنر انقلابی و دفاع مقدس باید دارای چه ویژگی‌هایی باشد که بتواند برای نسلی که با این پدیده‌ها در قالب آثار مکتوب و آرشیوی آشناست، جذاب و تأثیرگذار باشد؟

نسل جوان علاقه‌مند باید به‌نوعی در جریان پدیدآوری آنها دخیل باشد و راهی که می‌توان برای آن پیشنهاد کرد، برگزاری ورک‌شاپ و کارگاه‌های تجسمی است که در آنها با آموزش فنون و مبانی موجود در هر یک از رشته‌های تجسمی به شکل موضوعی آنها را به سمت و سوی محتوای ارزشی و انقلابی هدایت کرد و آنها را برای خلق آثاری در این راستا از رهگذر هنری که آموخته‌اند ترغیب کرد.

راه دیگر به کار بردن اشکال مختلف هنرهای تجسمی در انتقال و آموزش این مفاهیم در مسیر تحصیلی آنهاست؛ به طور مثال در کتاب درسی با عنوان کردن برخی از مقاطع تاریخ انقلاب اسلامی همچون حماسه فتح خرمشهر، با استفاده از روایت تصویری  و تصویرسازی جذاب که شرح درس را از تک‌بعدی و یکنواختی خارج و به آن انعطاف می‌بخشد دانش‌آموزان را ترغیب کرد که نسبت به تاریخ معاصر و انقلاب مشتاق شوند و آن را در قالب روایت تصویری بیاموزند.

اساساً تصویرسازی در کتاب در امر آموزش و بالا بردن سطح اطلاعات کودکان و نوجوانان بسیار مهم است و به شخصه تصور می‌کنم تصاویر در کتاب‌های درسی دوران کودکیم بود که مرا سخت شیفته هنر نقاشی کرد و به فعالیت در این مسیر علاقه‌مند شدم. به نظرم این اتفاق خواهد توانست قرابت بیشتری میان آموزش و پرورش و جامعه هنری فعال در این عرصه فراهم آورد.

ـ چه توصیه‌ای برای اجتناب از پرداخت مناسبتی و مقطعی به هنر انقلابی و ارزشی دارید؟

این نکته بسیار مهمی است که به آن اشاره شد که متأسفانه در تمام مقولات دینی و ارزشی اینگونه پرداخته می‌شود که منتظر می‌مانند تا زمان و موعد مناسبت از راه برسد و آنگاه برای آن فکری کنند در صورتی که که مثلاً در مورد خاص حماسه فتح خرمشهر بزرگداشت تاریخی وقوع این رویداد مهم است اما پرداختن به فرهنگ ارزشی مقاومت باید در کل سال جاری و ساری باشد و ما به هر بهانه‌ای با تشکیل نهادهای فرهنگی و هنری نسبت به خلق آثاری با این مضمون و سایر مضامین انقلابی اقدام کنیم تا همواره در این زمینه هنری غنی باشیم.

امیر سجاد دبیریان