اندیشه مخالفت با اسلامی‌سازی علوم انسانی آپارتایدی و انحصارگرایانه است

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) حجت‌‌الاسلام و المسلمین احمد واعظی، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه امروز 27 مرداد ماه در آئین اختتامیه سومین دوره گفتمان نخبگان علوم انسانی که در سالن همایش‌های غدیر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد با اشاره به اهداف اجرای این طرح با بیان اینکه ایده علوم انسانی نوظهور است، بیان کرد: ابعاد این مسئله نه تنها در سطح عموم بلکه حتی در سطح نخبگانی نیز به خوبی شناخته شده نیست و برگزاری این دوره کمک شایانی به گفتمان‌سازی در این زمینه می‌کند تا با ابعاد مختلف آن آشنا شوند.

وی با اشاره به برگزاری سومین دوره این طرح در دهکده وسف قم افزود: برگزاری این دوره دو هفته‌ای فرصت خوبی است تا برخی استادان کشوری در این مسئله متمرکز شده و بیاندیشند و در واقع این گفتمان، فرصتی را فراهم می‌کند تا گفتمان سازی رواج یابد و تجلی آن را درس گفتارهای سالانه مشاهده می کنیم.

واعظی با بیان اینکه یکی دیگر از اهداف این طرح غنی‌کردن محتوای علوم انسانی اسلامی است عنوان کرد: هدف دیگر ما نیز بهره‌گیری از دیدگاه‌های مختلف است؛ ما در بعد علمی این گفتمان به دنبال ارایه یک قرائت واحد و رسمی از علوم انسانی اسلامی نبودیم و سعی کردیم از استادان مختلف دعوت شود و حتی از کسانی که با ایده علوم انسانی اسلامی زاویه داشتند برای ارایه مباحث دعوت شد زیرا اعتقاد به این مسئله داریم که نخبگان علوم انسانی باید با شنیدن دیدگاه‌های مختلف به تولید علم انسانی مبتنی بر مبانی بومی و اسلامی مبادرت کنند.  

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه اظهار کرد: این طرح آغاز یک جریان دانشی است و لازم است که مخاطبان با دید بازتری با علوم انسانی اسلامی آشنا شوند همچنین از دیگر فواید این طرح عدم اکتفا به این دوره دو هفته‌ای است؛ ما بر روی این نکته تاکید داریم که این دوره دو هفته‌ای آغاز یک برنامه چندساله است و تلاش می‌کنیم دست کم 60 واحد درسی در طول این چند سال ارایه و دوره‌های تکمیلی نیز در طول سال برگزار شود.

واعظی با اشاره به هدف اصلی این طرح و ضرورت برگزاری آن ادامه داد: هدف اصلی ایجاد طرح این است که ما کادر و نیروسازی برای مجامع علمی به خصوص دانشگاه‌ها کنیم تا نخبگان علوم انسانی بتوانند عملا به تولید علم در این مسئله بپردازند که البته در سال‌های اول شاید ممکن نباشد ولی اجرای دوره 5 ساله به تدریج زمینه این موضوع را در کشور ایجاد خواهد کرد و دانشجویان می‌توانند تز خود در دوره دکتری را بر موضوعات تخصصی علوم انسانی متمرکز کنند و عملا چرخه دانشی علوم انسانی اسلامی به حرکت درآید.

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با اشاره به دیدگاه‌های مختلف و متضاد در مورد امکان و چگونگی علوم انسانی اسلامی بیان کرد: ایده علوم انسانی اسلامی با واکنش‌های منفی در داخل کشور هم روبرو شده است و در سطح آکادمیک و فضای علمی کشور مخالفانی وجود دارند که واکنش‌های منفی نسبت به آن دارند که علل و اسباب مختلفی دارد.

واعظی ادامه داد: برخی از این واکنش‌های منفی به علت انگیزه‌های سیاسی است و برخی از آن نیز به غبارآلود بودن فضای علمی و نداشتن تصویر روشنی از این موضوع است و برخی واکنش‌های منفی و سلبی به علت برخی دفاع‌های بد مدافعان از علوم انسانی اسلامی نیز هست.

این محقق و استاد حوزه علمیه عنوان کرد: عده‌ای ایده علوم انسانی اسلامی را به نحو بدی تبیین می‌کنند و همین تبیین بد باعث ایجاد گرایشات منفی و واکنش‌های سلبی نسبت به این مسئله می‌شود.

واعظی تصریح کرد: اولین واکنش منفی منکران علوم انسانی اسلامی این است که، ایده علوم انسانی اسلامی، مخالفت‌ورزی با غرب است و در واقع رویکرد غرب‌ستیزانه در سیمای علوم انسانی اسلامی جلوه‌گر شده است یعنی عده‌ای علوم انسانی را ابزار غرب‌ستیزی خود قرار داده‌اند.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: دومین واکنش منفی این است که علم و معرفت غربی و شرقی و اسلامی و غیراسلامی  ندارد و روح ایده علوم انسانی مخالفت با علم و معرفت است؛ این گروه معتقدند کسانی که اسلامی سازی را مطرح می‌کنند علم‌ستیزی و معرفت‌ستیزی می‌کنند.

وی افزود: واکنش منفی دیگر این است که ایده علوم انسانی اسلامی، ایدئولوژی زدگی است و عده‌ای می‌خواهند پای ایدئولوژی را در عرصه علم و معرفت باز کنند.

واعظی بیان کرد: واکنش منفی دیگر این است که اساسا کسانی که ایده علوم انسانی اسلامی را مطرح می‌کنند میان لزوم بومی‌سازی علوم انسانی و لزوم اسلامی سازی علوم انسانی خلط می‌کنند؛ یعنی آنچه قابل دفاع است بومی‌سازی است ولی برخی آن را مترادف اسلامی سازی می گیرند بنابراین کسانی که واکنش منفی دارند خواستار بومی‌سازی علوم انسانی به جای اسلامی‌سازی آن هستند.

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی اظهار کرد: برخی مطرح می‌کنند که اساسا امکان تاسیس علوم انسانی اسلامی وجود ندارد و کسانی هم که آن را مطرح می‌کنند دچار شعارزدگی هستند که شاید این منفی‌ترین واکنش در میان واکنش‌ های مختلف باشد.

واعظی در پاسخ به این واکنش‌های منفی در خصوص مدعیان غرب‌ستیزی در مسئله علوم انسانی عنوان کرد: تصور من این است که در این تحلیل اشتباه، گونه‌ای وارونه‌سازی صورت گرفته است یعنی چنین نیست که ما چون غرب‌ستیز هستیم با علوم انسانی غرب مخالفیم بلکه ما چون علوم انسانی موجود را از بنیان های تکمیل مدنیت معاصر غربی می‌دانیم و چون بن مایه و محتوای بسیاری از نظریات سیاسی و اقتصادی و حقوق و... است و ما این بن مایه را غیرالهی و غیرمعنوی و حتی در مواردی باعث فروپاشی اخلاق و معنویت می‌دانیم با کلیت مدنیت غربی مخالف داریم.

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) تصریح کرد: این طور نیست که ما چشم بسته غرب‌ستیز باشیم و چون غرب‌ستیز هستیم علوم انسانی را بهانه برای این کار کنیم؛ ما ریشه تمدنی غرب را علوم انسانی می‌دانیم و چون این علوم انسانی دارای اشکال است ما با کلیت تمدن غرب مشکل داریم البته ما با همه دستاوردهای بینشی و تمدنی غربی مخالفتی نداریم.

 تبیین واکنش های منفی به علوم انسانی اسلامی و پاسخ آن

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی با بیان این دیدگاه که علم، شرقی و غربی و اسلامی و غیراسلامی ندارد عنوان کرد: این تحلیل ناشی از عدم آگاهی و تعمق در ماهیت علوم انسانی موجود است؛ زیرا ما اگر تحلیل عمیقی از علوم انسانی موجود داشته باشیم فرایند تولید علم شامل چند مرحله نظری خاص است که علوم انسانی مبتنی بر مکاتب و مبانی مختلف را ایجاد می‌کند.

وی تاکید کرد: بنابراین چطور منکرین علوم انسانی مبانی مختلف علوم انسانی را می‌پذیرند ولی وقتی پای هستی‌شناسی و انسان‌شناسی اسلامی و مبانی ارزشی و فلسفه اسلامی ایجاد می‌شود منکر آن می‌شوند یعنی میدان را برای انواع مکاتب فلسفی و نگرش ها برای حضور در علوم انسانی می‌گشایند و به همه رویکردهای فلسفی خوش آمد می‌گویند ولی وقتی به نگرش و مبانی اسلامی برای طراحی پارادایم متناسب با خود می‌رسند تابلوی ورود ممنوع می‌گذارند که این نوعی آپارتاید علمی و انحصارطلبی غیرمنطقی است که می‌خواهد بگوید همه می‌توانند براساس مشرب نظری خود برای تولید علم ورود کنند ولی جریان اسلامی حق ندارد برای خود متناسب با مبانی خودش فرایند تولید علم را طی کند.

واعظی با اشاره به بومی‌سازی و خلط آن با اسلامی‌سازی عنوان کرد: تقدم بومی‌سازی بر اسلامی‌سازی نکته درستی است؛ زیرا اگر به فرایند تولید دانش در غرب توجه کنیم می‌بینیم تولید دانش با مقوله حل مسئله گره خورده است و در هر جا عالمی دنبال حل مسئله می رود علم، تولید می‌شود و آنچه به عنوان علوم انسانی در غرب شکوفا شده است تلاش عالمان آن رشته برای حل مسایل خودشان است بنابراین ما هم وقتی از تولید دانش علوم انسانی صحبت می‌کنیم باید دنبال بومی‌سازی برویم و مسایل حوزه سیاست و اقتصاد و تعلیم و تربیت و آسیب‌های اجتماعی را حل کنیم؛ بنابراین تقدم بومی‌سازی درست است ولی مترادف اسلامی سازی نیست زیرا ما می خواهیم مسایل بومی خود را بر مبانی معرفت شناسی و هستی‌شناسی اسلامی و دین مقبول خود حل کنیم و نمی خواهیم در سایه علوم انسانی اومانیستی حرکت کنیم بنابراین بومی‌سازی جای اسلامی‌سازی را نمی‌گیرد اگرچه مقدمه ضروری حرکت به سمت علوم انسانی اسلامی است.  

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، اجرای این نوع طرح ها را با توجه به وضعیت علوم انسانی در کشور و مشکلات و مسایل متعددی در عرصه های مختلف حقوقی، سیاسی، اجتماعی و ... ضروری برشمرد و با ابراز امیدواری برای طی کردن مراحل تکمیلی طرح عنوان کرد: تاکنون سه دوره از این گفتمان برگزار شده و در هر دوره نیز شاهد تنوع در مباحث ارایه شده بوده و هستیم و مطالب ارایه شده در هر دوره نیز در قالب کتب مختلفی چاپ و در دسترس علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت.

یادآور می‌شود این طرح از روز 13 مردادماه با حضور 300 تن از دانشجویان نخبه دختر و پسر از دانشگاه های مختلف کشور در دهکده وسف آغاز شد و به مدت دو هفته ادامه یافت و امروز مراسم اختتامیه آن برگزار شد.

در طول برگزاری دو هفته این طرح، چندین تن از استادان مشهور و بنام علوم انسانی کشور از دانشگاه‌های مختلف و حتی کسانی که رابطه خوبی با علوم انسانی اسلامی ندارند برای ارایه مباحث دعوت شدند.