بیان معارف عمیق به زبان ساده؛ مهم‌ترین درس علامه مجلسی برای عالمان دین

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدهادی مفتح، استادیار دانشگاه قم و قرآن‌پژوه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) گفت: علامه مجلسی در زمینه‌های متعددی دارای نوآوری بوده است که یکی از مباحث نوآورانه ایشان که شاید کمتر هم در مجامع علمی مورد توجه قرار گرفته مقوله تدوین اثر به زبان فارسی است.

مفتح با بیان اینکه البته به این مسئله پرداخته شده است ولی کمتر مورد توجه محققان بوده است ادامه داد: ایشان اولین فردی است که کتب علمی حوزوی را به زبان فارسی تدوین و تالیف کرده است؛ تا قبل از ایشان و حتی در دوره کنونی هم زبان علمی حوزه، زبان عربی است و حتی افرادی که به فارسی آثاری می‌نویسند ممکن است مورد شماتت قرار بگیرند.

استادیار دانشگاه قم تصریح کرد: علامه مجلسی که در چندین قرن قبل یعنی قرن 11 زندگی می‌کرد با توجه به نیاز روز  و شرایطی که در آن قرار داشت فراتر از چنین شماتت‌هایی به زبان فارسی به عنوان زبان علمی برای نوشتن آثار رسمیت بخشید و همین امر سبب شد تا استفاده عمومی مردم که با زبان عربی آشنایی نداشتند از آثار وی و شناخت آنان از مسایل دینی بیشتر شود.

مفتح با بیان اینکه مهم‌ترین اثر علامه مجلسی، بحارالانوار است که هم اکنون در 110 جلد در اختیار ما قرار دارد و روایات ابواب مختلف در آن گردآوری شده است، بیان کرد: در این زمینه سخنان زیادی بیان شده و به این شاهکار پرداخته‌اند و عظمت آن برای همه روشن است.

استادیار دانشگاه قم عنوان کرد: در کنار چنین کار عظیمی مقوله‌ای که باز کمتر مورد توجه بوده و در واقع نوعی ظلم در حق علامه مجلسی است، فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی ایشان است که باعث شده تا رفتار وی به‌درستی فهم نشود و تحلیل‌های نادرستی نسبت به شخصیت این عالم وارسته و برجسته ایجاد شود.

مفتح تصریح کرد: علامه مجلسی در دوره صفویه زندگی می‌کرد که یکی از مقتدرترین و گسترده‌ترین حکومت شیعی را ایجاد کرده بودند، البته قبل از صفویه هم قدرت‌های شیعی شکل گرفتند اما هیچ‌کدام نتوانستند اقتدار صفویه را ایجاد کنند و از طرفی علامه مجلسی هم از این فرصت برای بسط بیشتر شیعه و حتی مهار قدرت بهره برد؛ زیرا قدرت ذاتا فسادآور است، همان طور که قرآن کریم نیز در آیه شریفه «إِنَّ الاْنسَانَ لَیطْغَی أَن رَآهُ اسْتَغْنَی» فرموده است.

وی ادامه داد: طبیعتا در دوره صفویه نیز مسئله قدرت در برخی موارد سبب می‌شد تا طغیاناتی صورت بگیرد و مظالمی ایجاد شود و چون علامه مجلسی نیز نزدیک به دربار بود این سخنان به ایشان نیز منتسب می‌شد و او را واعظ السلاطین می‌دانستند. این در حالی است که ما باید در تحلیل شخصیت یک فرد مکان و زمان و شرایط زیست او را بررسی کنیم.

استادیار دانشگاه قم بیان کرد: ما نمی‌توانیم وقایع تاریخی را جدا از زمان خودش مورد قضاوت قرار دهیم؛ علامه مجلسی را هم باید در دوره صفویه و شرایط آن دوره تحلیل کنیم؛ زیرا مجلسی از موقعیت به دست آمده آن دوره برای احیای معارف شیعی به خوبی بهره برد و کتب دینی و روایی را که بخشی از آن نیز در آن دوره از دست رفته بود احیاء کرد.

وی ادامه داد: علامه مجلسی از ظرفیت حکومت صفویه به نفع شیعه استفاده کرد و اگر در جایی مدحی هم از این حکومت کرده است باید در چارچوب عنوان شده و مختصات زمان خود ایشان مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم و مانند کسانی نباشیم که به خصوص قبل از انقلاب نسبت به ایشان بی‌انصافی کرده و لقب‌هایی دادند که در شان مجلسی نبود.

مفتح با بیان اینکه علامه مجلسی فرزند زمانه خود بود تصریح کرد: اینکه یک انسانی بتواند زمان خود را به‌درستی بشناسد و متناسب با آن اقدام کند نشانه هوشمندی و مسئولیت‌پذیری و توانمندی او است که علامه مجلسی نیز واجد این ویژگی بود و برچسب‌هایی مانند واعظ السلاطین و ... مناسب تحلیل این شخصیت برجسته شیعه نیست.

استادیار دانشگاه قم با تاکید مجدد بر لزوم تفکیک میان تدوین و تالیف آثار عمومی دینی و تخصصی اظهار کرد: علامه مجلسی در دوره زندگی خود این تشخیص را داشت که با نوشتن تالیفات فارسی می‌تواند دامنه معارف شیعه را در کشور گسترده کند؛ لذا از این طریق اقدام کرد و مباحث روایی و علمی دقیق حوزوی را با زبان فارسی و قابل فهم برای عموم مردم مطرح کرد. شبیه خدمتی که در دوره بعد و اوایل انقلاب از سوی مرحوم شهید مطهری صورت گرفت و ایشان نیز که به پیچیده‌ترین مسایل دینی اشراف داشت کتبی به زبان ساده و روان برای عموم مردم نوشت که هنوز هم در خانه‌ها خوانده می‌شود.

مفتح تاکید کرد: درسی که می‌توان از زندگی بزرگانی مانند مرحوم علامه محمدباقر مجلسی بگیریم این است که معارف عمیق علمی و حوزوی را باید با زبانی قابل فهم برای جوانان و علاقه‌مندان بازنویسی کنیم و این روش و شیوه، درسی برای عالمان دینی در تمامی دوره‌ها است.‌