ذاکر اهل‌بیت(ع) صدایی پرطمطراق نداشته باشد که خاص خودنمائی است
گروه فرهنگی: پژوهشگر قزوینی و گردآورنده مجموعه نوحه‌خوانی استاد «حاج محمدآقای ولائی» گفت: هر فردی با هر نوع خصایص اخلاقی، شایستگی ورود به سلک ذاکری اهل‌بیت را ندارد، چرا که این خصایص اخلاقی مداحان سبب شده رنگ صدای آن‌ها متواضعانه باشد؛ ذاکر اهل‌بیت نمی‌تواند صدایی پرطمطراق داشته باشد که خاص خودنمائی است.
از آنجا که مداحي و اشعار به کار رفته در آن در صورت داشتن محتواي عالي و شيوايي ادبي به عنوان یک هنر مذهبي در فرهنگ شيعه با برانگیختن عشق‌ها و احساس‌ها، دل‌ها را متوجه اهل‌بیت عليهم السلام می‌کند لذا دارای جايگاه والایی است که مخاطبان فراواني دارد و می‌تواند بسيار تأثیرگذار و فرهنگ‌ساز است.
استحکام پایه‌های اعتقادات ديني و باورهاي مردم و پيوند قوی و عمیق معنوي و عاطفي شيعيان با خاندان عصمت و طهارت را می‌توان از دست آوردهای مداحی‌های تأثیرگذار برشمرد.
در این میان مداحان و سینه سوختگان قدیمی با سوز دلی عجیب در میان اقشار مختلف مردم جایگاه ویژه‌ای دارند که باید سبک مداحی آن‌ها در میان مداحان تازه‌کار امروزی باید مورد توجه قرار می‌گیرد.
سعید افزون‌تر از پژوهشگران قزوینی در اقدامی تحسین‌برانگیز اقدام به جمع‌آوری مجموعه‌ای شامل 15 مجلس نوحه‌خوانی با صدای استاد «حاج محمدآقای ولائی» از نوادر نوحه‌خوانی اصیل قزوین کرده که در محرم 96 با همت حوزه هنری قزوین منتشر شد.
برای بررسی این مجموعه نوح خوانی با گردآورنده آن به گفت‌وگو نشستیم که امید است ماحصل آن مفيد، مؤثر و مقبول افتد.
ایکنا: جمع‌آوری نوحه‌خوانی «حاج محمدآقای ولایی» از کی آغاز و به نتیجه رسید؟
افزون‌تر: به عنوان فردی که در حوزه موسیقی‌شناسی و انسان‌شناسی با گرایش موسیقی تحصیل‌کرده است و درعین‌حال تمرکز پژوهشی خود را بر استفاده از موسیقی در حوزه‌ی مذهب قرار داده، طبیعی است که به مراسم نوحه‌خوانی توجه خاصی داشته باشم. به همین دلیل از دور و از نزدیک این حوزه را رصد می‌کردم، به حضور بسیاری از پیش‌کسوتان نوحه‌خوانی رسیدم و با آنان مصاحبه کردم. همچنین در مجالس شرکت می‌کردم و کار نوحه‌خوانان مطرح را گوش می‌کردم تا اینکه روزی یکی از دوستانم به نام مهدی تسنیمی که نوحه‌خوانی استاد ولائی را شنیده بود به من گفت با فردی آشنا شده‌ام که تمامی آنچه در جستجوی آن هستی در وی جمع شده است. اولین باری که سعادت استماع نوحه‌خوانی استاد ولائی را به دست آوردم، تصدیق کردم که به‌حق تمامی شاخصه‌های لازم در کار وی وجود دارد.
ایکنا: راجع به شخصیت این فرد و سبک زندگی وی توضیح دهید؟
افزون‌تر: وی فردی بی‌آلایش و متواضع است چرا که بعدها که بیشتر با وی محشور شدم دریافتم که هر فردی با هر نوع خصایص اخلاقی، شایستگی ورود به سلک ذاکری اهل‌بیت را ندارد. به‌طور دقیق این خصایص اخلاقی وی است که سبب شده رنگ صدای وی متواضعانه باشد. ذاکر اهل‌بیت نمی‌تواند صدایی پرطمطراق داشته باشد که خاص خودنمائی است.
چند سال پیش با وی قرار گذاشتم که یک‌شب تجهیزات لازم برای ضبط و فیلم‌برداری را فراهم کنم و وی نیز موافقت کرد که آن شب بخواند. وقتی به مسجد «آقا میرعبدالصمد» که هیئت جامعه حسینی در آنجا هستند، رفتیم، در ابتدا فرزند وی حاج حسین آقای ولائی خواند و سپس حاج حسن آقای مظاهری که در آن زمان هنوز قادر به خواندن بودند، شروع به خواندن کرد. سپس استاد ولائی علی‌رغم قرار قبلی و خواهش ما از خواندن امتناع ورزید. بعد از مجلس علت را از وی جویا شدم که در پاسخ شنیدم «آقای مظاهری از من بزرگ‌تر هستند و من نمی‌توانم بعد از وی بخوانم». آن شب ما دست‌خالی برگشتیم اما یاد گرفتیم که نوحه‌خوانی آداب اخلاقی دارد.
همچنین من تابه‌حال ندیده‌ام که وی پا بر پله منبر بگذارند یا حتی در پله اول آن بنشیند. وی مقید است باید در کنار منبر ایستاد و کار خود را ارائه کرد.
ایکنا: نوحه‌خوانی در قدیم با آنچه مداحان امروز ارائه می‌کنند چه تفاوتی دارد؟
افزون‌تر: در همان ایام به‌اتفاق وی به یکی دیگر از هیئت‌ها رفتیم؛ مداحی جوان از همین آقایانی که نامشان بر روی بنرهای در سطح شهر است، بر روی منبر کوتاهی نشسته و مشغول خواندن بود. جمعیت نیز رفتاری غیرعادی داشتند و این‌طور به نظر می‌رسید که خیلی هیجان‌زده هستند. عده‌ای به جلو رفتند و گرد منبر وی نشستند و با صدای بلند گریه کردند. بعد مداح مهمان که از وی مسن‌تر بود شروع به خواندن کرد و مشخص شد که حضار حتی سینه زدن بلد نیستند و میاندار مجبور شد نوحه را ساده کند. سپس نوحه‌خوان جوان دوباره بر منبر رفت و روضه هم خواند. برای من کاملاً محرز شد که بین این دو نسل تفاوت رفتاری بسیاری وجود دارد و رسم نوحه‌خوانی به‌طور کل دگرگون‌شده است.
ایکنا: هدف شما از جمع‌آوری این مجموعه چه بود و ویژگی آن در چیست؟
افزون‌تر: حفظ میراث معنوی از وظایف سازمان میراث فرهنگی است. نوحه و آئین‌های مذهبی تحت مدیریت سازمان تبلیغات اسلامی است. دیگر نهادهای فرهنگی نیز به‌صورت ذوقی به آئین‌های مذهبی می‌پردازند. این طرح در دوره مدیریت محمد کرم اللهی در حوزه هنری قزوین به تصویب رسید.
علی‌رغم آنکه پرداختن به نوحه از وظایف ذاتی این نهاد نیست اما از آنجا که وی به نوحه تعلق خاطر داشت و پس از یکی دو بار که با هم به خدمت استاد ولائی رسیدیم، از من خواست که این مجموعه را جمع کنم. حتی به خاطر دارم که متن طرح را خود وی دیکته کرد و من نوشتم.
نام «نغمه‌های ولائی» را نیز وی انتخاب کرد که هم نام فامیل استاد ولائی است و هم ولایت اهل‌بیت را در این نغمات تداعی می‌کند که بسیار نام بامسمایی است لذا این کار براساس ذوق شخصی وی و بنده صورت گرفته است.
البته بنده دو سال پیش پیشنهاد کاملی برای جمع‌آوری گنجینه اندوخته‌های استاد ولائی به آقای حضرتی‌ها مدیرکل فعلی میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان قزوین ارائه دادم که کماکان بدون پاسخ مانده است.
شاهد هستیم که شاید در گوشه و کنار، کاری ذوقی صورت گیرد اما طرحی سازمان‌یافته که سبب ثبت داشته‌های فرهنگی شود و بتواند منبع آموزشی نسل جوان بشود، هنوز وجود ندارد.
ایکنا: علاقه‌مندان برای تهیه این مجموعه چه باید بکنند؟
افزون‌تر: تکثیر و توزیع این مجموعه بر عهده حوزه هنری استان قزوین است که علاقه‌مندان می‌توانند برای تهیه این مجموعه از این راه اقدام کنند.
ایکنا: به عنوان سؤال آخر، فکر می‌کنید این مجموعه چه تأثیری در ایجاد فضای معنوی در استان و کشور خواهد داشت؟
افزون‌تر: در رویکردی انسان‌شناختی، آئین‌های مذهبی نمادی از تفکرات دینی در صحنه جامعه است که در جامعه به نمایش گذاشته می‌شود. آئین نماز است که پنج بار در روز تعلق فرد را به باورهای دینی خود تائید می‌کند. آئین‌های محرم هستند که رویکرد شیعه به تاریخ انسان و جهان را هر ساله یادآوری می‌کنند لذا پرداختن به آئین‌های مذهبی در حقیقت همان پرداختن به دین است.
گفت و گویی از رقیه ملاحسنی خبرنگار ایکنا در قزوین
