«وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ»؛ شیوه مناظرات رضوی/ سخن گفتن با هر فرد به زبان خودش

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خوزستان، امام رضا(ع) در مناظره با دانشمندان و علما روش ویژه‌ای داشت بدین صورت که آنها آزاد بودند تا نظرات خود را بیان کنند. امام علیه‌السلام در شیوه‌های خود از ارزش‌های حکمت، جدال و راه موعظه استفاده می‌کرد.

حجت‌الاسلام خداداد الیاسی، مدرس حوزه علمیه در گفت‌وگو با خبرگزاری ایکنا خوزستان، ضمن تسلیت شهادت امام رضا(ع) با اشاره به فلسفه مناظرات امام رضا(ع) اظهار کرد: برای ورود به این بحث باید جامعه‌ای را ببینیم که امام رضا(ع) در آن ولایتعهدی را بر عهده داشته است. این جامعه از نظر جمعیتی و وسعت بسیار بزرگ بوده و یکی از بزرگ‌ترین جوامع و حکومت‌های آن زمان به شمار می‌رفته. وسعتی از ایران تا افغانستان، ترکستان، عراق، فلسطین، تونس، مراکش، اروپا، اسپانیا یا همان اندلس آن زمان بزرگی این حکومت را تشکیل می‌داد.

وی ادامه داد: چنین جامعه‌ای به عنوان جامعه اسلامی ولایتعهدی امام رضا(ع) را به خود دید؛ این جامعه با این وسعت جمعیت از بزرگی وسعت دارای افکار و عقاید مختلفی بود، این کشورها با توجه به دین و آیینی که داشتند به تبلیغ افکار خودشان می‌پرداختند و اتفاق خطرناکی که آن زمان رخ داد این بود که این‌ها این افکار و عقاید را در قالب اسلامی گنجانده و معرفی می‌کردند از طرف دیگر این خطر وجود  داشت که مسلمانان دچار سردرگمی، انحراف و نوعی بن‌بست در افکار و اندیشه‌های دینی خود شوند.

الیاسی گفت: در چنین شرایطی مأمون تمایل داشت که امام رضا(ع) وارد این مباحث شده تا با مخدوش شدن چهره امام در برابر دیگر ادیان و فرقه‌ها پایگاه حکومتش محکم‌تر شده و امام برای سلطه او خطری نداشته باشد از طرف دیگر امام وظیفه خود می‌دانست که در این شرایط به دفاع از اندیشه‌های دینی بپردازد. سخنان علمی، فلسفی و حکیمانه امام و ورود به این مناظرات و امتناع پیروان ادیان، مذاهب و فرق مختلف شرایط آن زمان را به وجود آورده بود. امام صادق(ع) در حدیثی شخصیت امام رضا(ع) را پیش‌بینی کرد و فرمود: «مردی از اهل‌بیت ما خواهد آمد که سخنش حکمت و سکوتش علم است و برای مردم چیزهایی را بیان می‌کند که آنها در آن دچار ابهام هستند.»

این مدرس حوزه علمیه با بیان اینکه امام رضا(ع) در این عرصه نهایت همت خود را به کار بست تا اسلام ناب را در چنین وضعیتی تبیین کند، افزود: به فرموده خود امام رضا(ع) ایشان با هر پیرو ادیان و فرق با زبان خودشان سخن می‌گفت، با اهل زبور، تورات، ستاره‌پرستان، رومیان و همه فرقه‌های انحرافی در دین اسلام به همان زبان سخن می‌گفت. بر اساس فرموده قرآن کریم نوع مجادله و طرح بحث امام رضا(ع) بر اساس قول احسن بود؛ «وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ.»

وی افزود: مناظرات امام رضا(ع) دارای شاخصه‌های نابی بودد که صرفاً هدف محکوم کردن افراد را دنبال نمی‌کرد بلکه جنبه تربیتی داشت و هر کس که در مناظره با امام محکوم می‌شد اثر تربیتی بر وی غالب می‌شد. مناظرات امام(ع) دارای شاخصه‌های مختلفی بود؛ 1- خردورزی و عقلانیت؛ 2- مدارا و احترام متقابل به طوری که امام با پشتوانه قوی علمی به صورت محترمانه با فرد مقابل سخن می‌گفت؛ 3- آزاداندیشی دیگر ویژگی مناظرات امام بود، نیاز هر جامعه‌ای است که افراد آزادانه نظر خود را بیان کنند و پاسخ آن را دریافت کنند. 4- استفاده از شیوه نقضی و علمی به این صورت که امام به فرد متقابل پاسخی را می‌داد که سؤال فرد نقض می‌شد و امام پاسخ آن را بیان می‌کرد که این بهترین نوع مناظره است. 6- طرح سؤال متقابل در این شیوه امام تنها پاسخگو نبود بلکه سؤال می‌پرسید و وقتی که فرد از پاسخ ناتوان می‌شد به انحراف خود پی برده و باعث هدایت او می‌شد. 7- صداقت در مناظره، امام همواره در مناظرات خود صداقت داشت و هیچ‌گاه مغالطه نمی‌کرد. 8- آگاهی امام بر مسائل روز و اعتقادی و مبانی فرد مقابل به قول امروزی‌ها امام با دست پر با افراد به مناظره می‌پرداخت؛ این رویکرد امام باعث می‌شد در فرد مقابل اثر گذاشته و نتیجه بهتری از مناظره حاصل شود. در یک مناظره امام بزرگان چهار مذهب یهود، زرتشت، مسیح و صابعی به مناظره پرداخت که در آن مناظره علاوه بر آنکه همه محکوم شدند، مأمون هم پی به عظمت امام برد.

الیاسی در پایان گفت: شبهاتی که اکنون مطرح می‌شود همواره در همه دوران‌ها بوده است اما آنهایی که به دنبال حقیقت هستند سعی دارند با مراجعه به دین این مباحث را پاسخ دهند. کتاب‌هایی همچون عیون اخبارالرضا و منتهی الآمال در این زمینه بسیار کمک دهنده است.

iqnakhouzestan@