سرایان؛ دیار آب‌انبارهای کهن/ اینجا همدلی معنای دیگری دارد

محمد عرب، مسئول میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سرایان در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان‌جنوبی، با اشاره به اینکه مجموعاً در سطح شهرستان 254 اثر تاریخی شناسایی شده که از این آثار 46 اثر در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است، اظهار کرد: آب‌انبارها سهم بسزایی در آثار تاریخی شهرستان سرایان و نقش مهمی در زندگی مردم شهرستان دارند به طوری که از 46 اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور 14 مورد آب‌انبارهایی هستند که بیش از 95 درصد آنها فعال هستند و به همان صورت گذشته مورد استفاده قرار می‌گیرند و تنها در شهر سرایان 6 آب انبار فعال قرار دارد و برای همین سرایان به دیار آب‌انبارهای کهن شهره شده است.
مسئول میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سرایان با بیان اینکه شرایط اقلیمی‌ خشك و نیمه‌خشك بخش عمده‌ای از ایران، تأثیر ژرف و بنیادی در خلق پدیده‌های گوناگون معماری این سرزمین گذاشته است، اظهار کرد: ریزش‌های آسمانی در ایران، به‌جز ناحیه شمالی و سواحل دریای مازندران، در بقیه نواحی بسیار كم است، به همین دلیل، از دیرباز در بیشتر دشت‌های وسیع ایران، برای دسترسی به آب، تلاش چشمگیری صورت گرفته و ایرانیان با بهره جستن از تمامی‌ توانایی‌های خود، ده‌ها كیلومتر قنات حفر كرده‌اند.
وی افزود: مردم ایران در كنار ساخت قنات‌ها و سدها، به ذخیره‌سازی آب‌های فراوان زمستانی برای به مصرف رساندن آن‌ها در فصل‌های گرم سال نیز توجه داشته‌اند و برای تحقق این مسئله، آب‌انبار را بنیان گذاشته‌اند.
مسئول میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سرایان با بیان اینکه آب‌انبارها گنجینه‌های آب در شهرستان سرایان هستند، اظهار کرد: مهم‌ترین عناصر معماری آب‌انبارها شامل؛ سردر ورودی، پلكان، پاشیر و مخزن است.

میرآب‌ها؛ تجلی بخش فداکاری
عرب بیان کرد: آب‌گیری آب‌انبارها همه ساله از اوایل دی‌ماه آغاز می‌شود، به این ترتیب که گروهی که در واقع به میرآب معروف هستند و از گذشته این سنت حسنه را از پدرشان به ارث برده‌اند شروع به این کار می‌کنند و ابتدا ته مانده آب موجود در مخازن تخلیه و سپس داخل مخزن لایروبی و تمیز می‌شود.
وی با اشاره به اینکه بعد از این مرحله تمیزسازی مسیر آب قنات تا سر منشاء اصلی و هماهنگی با مردم اطراف قنات برای رعایت مسائل بهداشتی برای اینکه آب کثیف نشود، مسئله مهمی است، افزود: در گذشته مسیرهای داخل شهر نیز تمیز می‌شد تا به مخزن برسد اما اکنون با استفاده از لوله‌های پلاستیکی آب به داخل مخزن هدایت می‌شود و این لوله‌ها فقط در داخل شهر استفاده می‌شود.

عرب ادامه داد: در هنگام آب‌گیری هماهنگی با مردم برای رعایت مسائل بهداشتی صورت گرفته و میرآب‌ها از اواخر شب که معولاً شب‌های سردسال است، در مسیر قنات در رفت و آمد هستند تا حیوانات نیز به جوی نزدیک نشوند.
وی با اشاره به اینکه آب‌گیری هر شب از ساعت حدود 11 شب تا 4 صبح انجام می‌شود و تا زمانی که همه آب انبارها آبگیری شوند ادامه پیدا می‌کند، اظهار کرد: میرآب‌ها عقیده دارند که آبگیری حتماً باید در شب‌های سرد انجام شود تا بر خنکای آب در تابستان داغ بیفزاید.
عرب افزود: صف‌های طویل مردم در تابستان‌ها برای برداشت آب خنک و گوارا گواه این مدعا است و نکته اساسی در بحث آب انبارها اعتقاد به استفاده از آن‌ها بین مردم است که حتی از روستاهای اطراف برای برداشت آب به سرایان می‌آیند.
وی ادامه داد: آب‌انبار یک مکان مردمی و مورد استفاده همگان است و هنوز هم وجود دارند افرادی که با کمک یکدیگر، آبی را که از سال گذشته در آب‌انبار باقی است و گل و لایی که کف مخزن آب انبار انباشته شده را تخلیه می‌کنند.
مسئول میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سرایان بیان کرد: با توجه به این که مخزن آب‌انبار دارای یک شیر تخلیه است این شیر حدود 60 سانتی متر بالاتر از کف نصب شده اما در کف آن نیز یک لوله سفالی به نام تن بوشه (لوله سفالی برای انتقال فاضلاب) وجود دارد که برای تخلیه آب باقی مانده و گل و لای آن استفاده می‌شود.
عرب با بیان اینکه افرادی که برای تمیز کردن داخل مخزن انتخاب می‌شوند از طریق پنجره منتهی به مخزن به داخل آن می‌روند و ورود به این مخزن عمیق با طناب میسر است، افزود: پس از تخلیه گل و لای کف را با آب می‌شویند و این کار برای تمام آب‌انبارهای شهر انجام می‌شود و زمانی که مخازن تمیز شد، توپ مخروطی شکلی که قطر آن به اندازه قطر تن بوشه است و دور آن را با پارچه کرباس میپیچند از داخل، در تن بوشه می‌گذارند و آن را مسدود می‌کنند و سپس کار نظافت مسیر جوی قنات آغاز می‌شود.

تجلی همدلی و مهربانی
مسئول میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سرایان با بیان اینکه همه آب‌انبارها از قنات‌های زابر و تیربر سهمیه دارند، گفت: نکته جالب توجه در هنگام آب‌گیری بزرگترین آب‌انبار شهرستان(آب‌انبار کاروانسرا) این است که در شب‌هایی که این آب‌انبار آبگیری می‌شود مردم محل در جاوی آب انبار و بازار میثم جمع می‌شوند و مراسم کف‌زنی را اجرا می‌کنند.
عرب ادامه داد: مردم در هنگام کف‌زنی چهاربیتی‌هایی می‌خوانند و اجرای کف‌زنی و تهیه کف برای پذیرایی از میرآب‌ها است که از سرمنشأ قنات به سمت آب‌انبار به همراه آب در حرکت هستند و بعد از رسیدن آن‌ها با کف و چایی از آنها پذیرایی می‌شود.
وی افزود: پس از اینکه آب قنات به محل آب انبار رسید ابتدا به مدت یک ساعت آب به مسیر جوی کشاورزی هدایت می‌شود و وارد آب‌انبار نمی‌شود تا زلال و تمیز شود و سپس آب وارد مخزن شده و تا ساعت حدود 4 صبح ادامه دارد.
مسئول میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سرایان بیان کرد: این کار هر شب و بسته به ظرفیت مخزن انجام می‌شود و پس از اینکه مخزن آ‌ب‌انبار پر شد شب بعد یا همان شب در صورتی که وقت اجازه دهد دو تا سه ساعت در اصطلاح آب‌گذار می‌شود، به این معنا که آب از ورودی مخزن وارد و از سمت خروجی که لوله‌ای در همان ارتفاع و در طرف دیگر مخزن نصب است، خارج می‌شود تا اگر خس و خاشاکی وارد شده باشد از مخزن خارج شده و آب زلال شود.

ثبت در میراث معنوی کشور
عرب اظهار کرد: این سنت نیک و حسنه هنوز در شهرستان سرایان از یادها نرفته است و مردم با شور و شوق خاصی به آن مبادرت می‌ورزند که به منظور حفظ و گسترش این رسوم کهن و زیبا، کار مستندنگاری و تهیه پرونده ثبت میراث معنوی این مراسم انجام و این رسم و آئین نیک به جا مانده از گذشتگان با شماره 1315 در سال 1395 در فهرست میراث معنوی کشور به نام شهرستان سرایان به ثبت رسید.
وی ادامه داد: این سنت حسنه نمونه بارزی از مشارکت مردم در کارهای عمومی و همچنین صرفه‌جویی در مصرف آب و استفاده بهینه از آن است که سهم بسزایی در تأمین آب شرب شهر و روستاهای اطراف نیز دارد.
مسئول میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سرایان بیان کرد: همت بلند و مشارکت در کارهای خیر و عام‌المنفعه ‌بین مردم این دیار پیشینه‌ای طولانی دارد و میرآب‌های آب انبارهای سرایان در شب‌های سرد زمستان و با وجود خستگی کارهای روزانه بدون هرگونه حمایت و چشمداشتی و تنها برای رضای خدا و نشاندن لبخند رضایت بر لب مردمان کویر در تابستان‌های گرم در این امر خیرخواهانه شرکت می‌کنند و این سنت را به نسل‌های بعدی منتقل می‌کنند.

انتهای پیام