اگر انصاف را رعایت نکنی به حیطه ظلم وارد می‌شوی

به گزارش ایکنا از همدان، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا محمدی‌پیام، استاد حوزه و دانشگاه در ششمین جلسه «تفسیر نامه‌ امام علی ‌علیه السلام‌ خطاب به مالک اشتر» که 23 دی‌ماه به همت این خبرگزاری در دانشگاه بوعلی سینا برگزار شد، اظهار کرد: در ادامه این نامه امام علی(ع) مالک را به پرهیز ازغرور و خود پسندی دعوت می‌کند و می‌فرماید «از برابر داشتن خود با عظمت حق، و از تشبّه خود با جبروت خداوند برحذر باش» امام این هشدار را به مالک می‌دهد که در مقام فرمانروایی مصر خود را همانند خداوند در جبروت خود قرار ندهد و گمان نکند همانگونه که خدای متعال در عالم جبروت فرمان می‌دهد و ماسوا، همه طوعاً او کرهاً (خواه ناخواه) از خدا اطاعت می‌کنند، او نیز با همین تصور فرمان بدهد و حکومت دیکتاتوری راه بیندازد. چرا که انسان‌ها بر فرمان حاکمان آنچنان مطیع نیستند و حاکمان نیز چون خدا حکیم و مدبر نیستند.
وی عاقبت دیکتاتوری و حکومت استبدادی و «من» محور را با مثالی از دوران آغازین انقلاب اسلامی چنین تبیین کرد: در صورت راه انداختن جلال و جبروت مدیریتی، خداوند «هر متکبرى را بى‌ارزش و پست مى‌کند» همچون یکی از مسئولان اوایل انقلاب که دستورات خود را با «منیت» و خودفریفتگی به مردم ابلاغ می‌کرد و امام راحل(ره) در این مورد به او هشدار دادند که این «من» از شیطان است. این رویه و رفتار تا جایی پیش رفت که در نهایت این فرد خوار شد و با لباس زنانه از کشور گریخت. یعنی با دست خودش خودش را پست و بی ارزش کرد. به قول قرآن «سنستدرجهم من حیث لایعلمون». طوری که خودش هم فکرش را نمی‌کرد!

ضایع کردن حق مردم در حکومت؛ دشمنی با خداوند است
وی با بیان اینکه امیرالمؤمنین(ع) مالک‌اشتر را به رفتار عادلانه با چهار گروه در این فراز سفارش می‌کند، ادامه داد: اول نگه داشتن انصاف میان خود و خدای خودش، رعایت عدل و انصاف با مردم، رعایت عدل با خواص و اقربا که منظور نزدیکان و آشنایان است و گروه چهارم احباب. یعنی باید حد خود و خدا را شناخت و پای خود را در این محدوده از گلیم خود درازتر نکرد. از طرف دوم باید جایگاه مردم را شناخت و در حق آنان اجحاف نکرد. در زاویه سوم باید مواظب زیاده خواهی‌های بستگان بود و از تشکیل دادن هزار فامیل قاجاری پرهیز نمود. از سوی چهارم نیز نباید رفاقت‌ها را بر قوانین ترجیح دهد در نتیجه افراد به علت اینکه دوست آن والی و مسؤول نیستند خدای ناکرده مورد کم مهری قرار گیرند.
محمدی‌پیام با توجه به این فراز که حضرت به مالک فرمان داده است «با خدا و مردم و خواص و افراد مورد علاقه با انصاف رفتار کن» ابراز کرد: امام علیه السلام‌ به مالک می‌گوید اگر انصاف را میان این چهار گروه رعایت نکنی پایت را در دایره ظلم قرار داده‌ای. از جمله «اگر منصفانه رفتار نکنی ستم کرده‌اى» استنباط می‌شود که انصاف برابر است با عدالت. چرا که واژه انصاف در مقابل ظلم آمده. حال اگر والی جامعه ـ چه اسلامی و چه غیر اسلامی، چون سخن از دین نیست بلکه سخن از عدالت است که شامل کافر و مشرک هم می‌شود ـ انصاف را در این روابط چهارگانه رعایت نکند به حیطه ظلم وارد شده و در نهایت به دشمنی خداوند با او منتهی می‌شود. یعنی خدا او را به عنوان دشمن می‌شناسد و معلوم است که در میان این جبهه چه کسی غالب و چه کسی مهزوم است.
وی با اشاره به «وَ مَنْ ظَلَمَ عِبادَ اللّهِ كانَ اللّهُ خَصْمَهُ دُونَ عِبادِهِ؛ و هر کس به بندگان خدا ستم کند خداوند به جاى بندگان ستمدیده خصم او مى‌باشد»، یادآور شد: «دُونَ عِبادِهِ» به این منظور است که مردم در این بی‌عدالتی در طرف والی بی انصاف قرار نمی‌گیرند. به عبارت دیگر والی (فرمانده و مسؤول)، رعیت را ـ که پشتوانه حکومت هستند ـ از دست می‌دهد و خداوند در چنین شرایطی همراه و پشتیبان مردم ستمدیده خواهد بود، نه در کنار والی.
استاد دانشگاه علوم قرآنی افزود: در این فراز امام علی(ع) به مالک نمی‌گوید که اگر چنین (ظلم) کردی دشمن مردم شده‌ای بلکه می‌فرماید با ضایع کردن حق مردم دشمن خداوند هستی یعنی ظالم تنها دشمن مردم نیست؛ بلکه دشمن خداست. حضرت در ادامه می‌فرماید «…شخص ستمکار محارب با خداست تا وقتى که از ستم دست بردارد و توبه کند» یعنی راه حل ظلم تنها این است که والی ستمکار از ستم دست بردارد و با توبه و جبران مظالم مردم را راضی کند.

بنای ظلم در یک حکومت موجب تسریع در عقوبت و تغییر نعمت می‌شود
وی ادامه داد: امام در ادامه اشاره می‌کند که این ظلم موجب تغییر نعمت خدا و سرعت دادن به عقوبت او می‌شود. اینکه بنای یک حکومت بر مبنای ستم قرار گیرد آن حاکمیت را به سرعت دچار عقوبت اجتماعی و الهی می‌کند و تغییر نعمت ولایت را به دنبال خواهد داشت.
محمدی‌پیام در پاسخ به این پرسش که وجود برخی ظلم‌ها در نظام اسلامی هم جزء چنین شرایطی است یاخیر، پاسخ داد: اگر مبنای حکومتی از ابتدا بر ظلم شکل بگیرد جزء چنین شرایطی است اما اگر مبنا عدالت باشد اما نتوانند عدالت را اجرا کنند مسأله طور دیگری است. به طور مثال مبنای جمهوری اسلامی بر ظلم قرار نگرفته است، از آنجا که فساد و ظلم‌ در هر حکومتی غیر از حکومت حجت بن‌الحسن(عج) گریزناپذیر است، این ظلم و فساد مورد چنین عقوبتی ـ که امام فرموده است ـ قرار نمی‌گیرد. تأکید امام علی(ع) در این جمله بر مبانی و زیربنای شکل‌گیری مدیریت و فرماندهی افراد است که نباید بر ظلم باشد که در غیر اینصورت مشمول عقوبت قرار خواهد گرفت.
وی توضیح داد: ظلم غیر اختیاری موجب تسریع در عقوبت و تغییر نعمت نمی‌شود، البته این ظلم گناه محسوب می‌شود اما چون بنا بر ظلم کردن نبوده خارج از آن شرایطی است که امام برای عقوبت تعیین می‌کند.
این استاد دانشگاه با اشاره به پایان این فراز که امیر المؤمنین(ع) می‌فرماید « فَاِنَّ اللّهَ يَسْمَعُ دَعْوَةَ الْمُضْطَهَدينَ؛ که خداوند شنواى دعاى ستمدیدگان و افراد تحت فشار است.» گفت: «اضطَهَاد» به حالتی گفته می‌شود که کسی یا چیزی از دو طرف در فشار قرار گیرد. فرد ستمدیده حالتی دارد که از پایین توسط مشکلات و از بالا توسط حاکم ظالم مورد فشار قرار گرفته است. حضرت در پایان این بخش می‌فرماید «وَ هُوَ لِلظّالِمينَ بِالْمِرْصـاد: و خداوند در کمین سـتمکاران است.» خداوند منتظر شکار کردن ستمکاران برای عقوبت است. این دامگاه و رصدخانه در دنیا هرلحظه ممکن است ظالمین را به دام اندازد. اما این کمینگاه در مصداق کامل آن ـ که هرگز از آن مفری نیست ـ پل صراط است که ظالمان را مقهور کرده و در آتش دوزخ خواهد کشید.
انتهای پیام