عروسک‌هایی که راوی فرهنگ می‌شوند
گروه اجتماعی ــ گل بی‌بی و پسرش الیاس کلندرزهی ساکن روستای کوچک تاجمیر در استان خراسانجنوبی، چند سالی است که به ساخت عروسک‌های سنتی می‌پردازند، گل بی بی عروسک می‌سازد و پسرش الیاس شناسنامه‌ای برای آنان می‌نویسد و قصه زندگی آنان را که در واقع زندگی‌های واقعی مردم همان منطقه است، روایت می‌کند.
سربیشه یکی از شهرستان‌های استان خراسانجنوبی و منطقه‌ای واقع در دشتی نسبتاً مرتفع به بلندی 1900 متر از سطح دریا است که شب‌های کویری و سردش سوزان است و در روزگاری به آن سرد بیشه می‌گفتند.
بانوان این منطقه سنت‌های قدیمی عروسک‌دوزی را احیاء کرده‌اند و اما چند سالی است که با اجرای طرح پروژه «ترسیب کربن» در روستای ناز دشت و تاجمیر سربیشه، کسب و کار در این روستا رونق گرفته و سبب ماندگاری جمعیت شده است.
گل بی‌بی و پسرش الیاس کلندرزهی ساکن روستای کوچک تاجمیر در استان خراسانجنوبی، چند سالی است که به ساخت عروسک‌های سنتی می‌پردازند، گل بی بی عروسک می‌سازد و پسرش الیاس شناسنامه‌ای برای آنان می‌نویسد و قصه زندگی آنان را که در واقع زندگی‌های واقعی مردم همان منطقه است، روایت می‌کند.
تاجمیر روستایی است که در کمتر از سه سال از یک روستای ناشناخته و محروم، به قطب تولید عروسک‌های سنتی تبدیل شده است. این عروسک‌سازی زندگی آنان را متحول کرده و باعث شده در روستا از هنر خود بهره ببرند و مهاجرت نکنند.
زنان روستا براین باورند که خلقت کامل متعلق به خداست، بنابراین برای عروسک خود چشم نمی‌گذارند تا در خلقت آفرینش دخالت نکرده باشد.
وارد خانه‌هایشان که می‌شوی، عروسک‌هایی جالب که نشان از بومی بودن، سادگی و اصالت مردم منطقه دارند، خودنمایی می‌کنند، زنان با یکدیگر نشسته و این عروسک‌ها را درست می‌کنند. شمایل این عروسک‌ها متأثر از فرهنگ، باورهای بومی و موقعیت جغرافیایی منطقه بوده و همدمی و ایجاد حس همزادپنداری از نقش‌های مهم آن‌ها است.
پیوند کودکان باید با ریشه‌ها عمیق‌تر باشد
پوپک عظیم‌پور، عضو هیئت علمی دانشکده هنرهای نمایشی و موسیقی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ایکنا از خراسانجنوبی با اشاره به موزه عروسک استان، اظهار کرد: موزه عروسک و فرهنگ خراسانجنوبی یک موزه بسیار ارزشمند است و کارگاه‌هایی در قالب این موزه برای آشنایی کودکان با آیین و فرهنگ ایران ترتیب داده شد.
این کارگردان تئاتر و نمایش‌های عروسکی اظهار کرد: در این کارگاه‌ها، بحث بلندخوانی قصه‌ها را برای کودکان داشتیم.
عظیم‌پور با بیان اینکه کشور ایران دارای ظرفیت‌های بی‌شماری در رابطه با آیین‌های عروسکی است، تصریح کرد: کودکان در این کارگاه‌ها، ساخت عروسک‌هایی را که در موزه می‌بینند یاد می‌گیرند.
وی تصریح کرد: در این کارگاه‌ها ساخت دو نوع از عروسک‌های باران‌خواهی ایران شامل عروسک بوکه بارانه، کردستان و عروسک چمچه گلین، از منطقه آذربایجان را آموزش دادیم و در حین آموزش، با عروسک‌های منطقه خراسانجنوبی تطبیق می‌دهیم.
این عضو هیئت علمی دانشکده هنرهای نمایشی و موسیقی دانشگاه تهران با بیان اینکه پیوند کودکان باید با ریشه‌ها عمیق‌تر باشد، افزود: برخی از این ریشه‌ها در حال فراموش و منسوخ شدن هستند و در این کارگاه‌ها این امکان فراهم شد که کودکان عروسک‌ها را بسازند و به طور نمادین آیین باران خواهی را به جا آورند.
انتقال شفاهی تاریخ و فرهنگ یک منطقه
فریبا کاهنی، کارشناس مردم شناسی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسانجنوبی در گفت‌وگو با ایکنا از خراسانجنوبی گفت: عروسک‌های کار دست زنان عشایری روستاهای اطراف سربیشه در واقع بهترین ابزار برای انتقال شفاهی تاریخ و فرهنگ این منطقه هستند.
وی افزود: عروسک‌های بومی و محلی توسط بانوان روستاهای تاجمیر، نازدشت، حجت‌آباد، همت‌آباد و اطراف شهرستان سربیشه برای بازی کودکان با رویکرد تربیتی، آموزشی و انتقال فرهنگ شفاهی به نسل بعدی ساخته می‌شود.
کارشناس مردم شناسی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی بیان کرد: عروسک‌های بومی از پارچه چوب و سایر اشیا موجود در خانه تولید می‌شوند و در ساخت آن‌ها به جزئیات کمتر توجه شده و کامل درست نمی‌شوند، چرا که زنان براین باورند که خالق بی‌عیب و نقص خداست.
کاهنی با بیان اینکه هر کدام از این عروسک‌ها قصه خود را دارند که به عروسک سنجاق شده است و روایت‌گر قصه مادری است که آن عروسک را برای دخترش درست کرده و در گذشته همین عروسک‌ها وسیله بازی کودکان این سرزمین بوده است، یادآور شد: این عروسک‌ها در سال 93 به شماره ۱۰۶۳ در فهرست میراث معنوی ناملموس کشور ثبت شده است.
موزه عروسک و فرهنگ؛ تجلی‌بخش فرهنگ منطقه
علیرضا یاری، مدیر اجرایی پروژه ترسیب کربن در خراسانجنوبی نیز در گفت‌وگو با ایکنا از خراسانجنوبی اظهار کرد: پروژه ترسیب‌کربن خراسانجنوبی با همکاری سازمان ملل در ایران، سازمان جنگل‌ها، منابع‌طبیعی و آبخیزداری کشور، اداره منابع طبیعی استان و استانداری خراسانجنوبی اجرا شده است.
وی افزود: پروژه ترسیب کربن با همکاری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی، موزه عروسک‌های ملل و اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی، این موزه را با هدف آشنایی مردم به‌ویژه نسل جوان با عروسک‌ها و فرهنگ ایران، تأسیس کرده است.
مدیر اجرایی پروژه ترسیب کربن در خراسانجنوبی ادامه داد: در این موزه مجموعه عروسک‌های مردم‌شناسی ساخته بانوان تاجمیر که نمایانگر زندگی مردم بلوچ ساکن در این منطقه هستند، به نمایش گذاشته می‌شود.
یاری با بیان اینکه شیوه ساخت برخی از این عروسک‌ها بخشی از میراث ناملموس این منطقه است، افزود: در این موزه مجموعه عروسک‌های قومی مردم ساخت خراسان جنوبی شامل عروسک‌هایی که مادران در گذشته در این منطقه برای فرزندان خود درست می‌کردند، نیز به نمایش گذاشته شده است.
وی تصریح کرد: همچنین مجموعه عروسک‌های مردم ساخت نواحی مختلف ایران شامل عروسک‌های بومی از اقوام ایرانی در معرض دید عموم گذاشته شده که بیانگر عناصر مختلف فرهنگی مردم ایران است.
مدیر اجرایی پروژه ترسیب کربن در خراسانجنوبی ادامه داد: مجموعه عروسک‌های مشاهیر گذشته و امروز خراسان، مجموعه عروسک‌های چوبی اقوام ایرانی که بیانگر پوشش مردم مناطق مختلف ایران هستند، مجموعه عروسک‌ها و سازه‌هایی براساس نقوش انسانی و جانوری قالیچه‌های تصویری که بخشی از هنر مردم خراسان و طبیعت منطقه را نشان می دهند، نیز در این موزه به نمایش گذاشته شدند.
وی اظهار کرد: مجموعه‌ای از عروسک‌های گیاهان دارویی و معطر ایران که امکان آشنایی با دانش بومی مرتبط با طب سنتی و موارد استفاده این گیاهان را به وجود می‌آورند، در بخش دیگری از این موزه قرار دارند.
مدیر اجرایی پروژه ترسیب کربن در خراسانجنوبی بیان کرد: مجموعه چیدمان عروسک‌های کاغذی براساس صحنه‌هایی از آثار کمال‌الدین بهزاد، نگارگر قرن نهم هجری است که فرصتی برای آشنایی با آثار این هنرمند را می‌دهد.
یاری ادامه داد: همچنین در بخشی از فضای موزه کاری از کودکان و نوجوانان تاجمیر در قالب قصه‌گویی دیجیتال از عروسک و فرهنگ این منطقه به نمایش گذاشته شده است.
وی یادآور شد: بدون شک این موزه حاصل تلاش زنان مناطق مختلف خراسان جنوبی به‌ویژه زنان تاجمیر و نیز حمایت مؤسسه آوای طبیعت پایدار از این زنان در خلق عروسک‌هایی است که بازتاب فرهنگ، هنر، ادبیات، طبیعت و زندگی مردمان خراسان جنوبی است.
پروژه‌ای که مهاجرت را خاموش کرد
امیر کلندرزهی، امام جماعت روستای تاجمیر نیز در گفت‌وگو با ایکنا از خراسانجنوبی اظهار کرد: پروژه ترسیب کربن منطقه حسین‌آباد از سال 85 فعالیت داشته اما به صورت جدی از سال 90 آغاز شده است.
وی بیان کرد: زنان در روستاهای منطقه شربیشه ساخت عروسک‌های تاجمیری و منگوله‌دوزی و شال‌دوزی انجام می‌دهند.
امام جماعت روستای تاجمیر بیان کرد: در این روستاها تقریبا چهار دفتر داریم که در هر دفتر 22 نفر عضو هستند و به آنان اجازه می‌دهد استعدادهای خود را شکوفا کنند.
کلندرزهی با بیان اینکه یک نمایشگاه دائمی در روستای تاجمیر برای ارائه عروسک‌ها برپا شده است، تصریح کرد: در روستاهای همجوار روستاهای تاجمیر بیشتر روستاها خالی از سکنه شدند اما این روستا به علت اشتغالی که برای زنان و حتی کودکان در راستای پروژه ترسیب کربن ایجاد شده، ماندگاری جمعیت دارد.
وی با بیان اینکه در راستای این پروژه به افراد وام اشتغالزایی داده شده است، یادآور شد: در این راستا تسهیلاتی واگذار می‌کردند که پیشنهاد می‌شود این تسهیلات ادامه پیدا کند.
چه خوب است حال که روزهای عید نوروز فرارسیده است از این عروسک‌ها برای ابراز محبت و هدیه دادن به عزیزانمان استفاده کنیم تا هم به اشتغالزایی و کاهش مهاجرت کمکی کرده باشیم و هم فرهنگ اصیل اسلامی ایرانی را به کودکانمان انتقال دهیم.
گزارش از زهرا حمیدی، خبرنگار ایکنای خراسانجنوبی
انتهای پیام
