اهداف علامه مصباح یزدی از تأسیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)

آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی، مجتهد، فیلسوف شیعه، بنیانگذار و رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهش امام خمینی(ره)، 12 دی‌‌ماه پس از عمری مجاهدت علمی به ویژه در زمینه علوم انسانی اسلامی دار فانی را وداع گفت. این استاد برجسته حوزه علمیه در حوزه‌های مختلف اندیشه دینی تألیفات متعددی دارد. او در آثار خود نظام فکری خود را ارائه کرده است. تفسیر حداکثری از دین، غیریت‌سازی با فرهنگ غربی، نفی قرائت‌های متعدد از دین، مرجعیت روحانیت در دین‌شناسی و دفاع از ولایت مطلقه فقیه از جمله‌ اندیشه‌های اوست.

بیشتر بخوانید؛

• استفاده آیت‌الله مصباح از عقل و نقل در مواجهه با علوم انسانی
• تأملاتی در روش‌شناسی آیت‌الله مصباح
• آیت‌الله مصباح؛ کانون پیوند شهامت، معنویت و مشائیّت

برای بررسی بیشتر خدمات علمی و اقدامات حضرت آیت‌الله مصباحی یزدی، با محمدجواد توکلی، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) و از شاگردان ایشان، به گفت‌وگو نشستیم. وی در ابتدا به ایکنا گفت: علامه مصباح یزدی شخصیت برجسته و شناخته‌شده‌ای هستند و سخن گفتن از ایشان بسیار سخت است. وی هم فیلسوف و هم اسلام‌شناس برجسته‌ای بودند و ورود به حوزه علوم انسانی اسلامی فعالیتشان را متمایز کرد، به ویژه در حوزه فلسفه اسلامی که به عنوان پایه علوم انسانی اسلامی محسوب می‌شود.

وی درباره چرایی تأسیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) تصریح کرد: ایشان پایه‌گذار مؤسسه‌ای با عظمت یعنی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) هستند که هر سال به طور متوسط دو هزار و پانصد دانش‌پژوه در مقاطع مختلف دارد. طبق آمار، این مؤسسه تاکنون ده هزار فارغ‌التحصیل در پانزده رشته علوم انسانی اسلامی از جمله فلسفه، اقتصاد، جامعه‌شناسی و سایر علوم انسانی داشته که از برکات وجود ایشان بوده است و امروزه در خیلی از حوزه‌های علوم انسانی اسلامی حرف اول را می‌زند و بیست مجله علمی را منتشر می‌کند.

توکلی در پاسخ به سؤالی درباره نوآوری‌های آیت‌الله مصباح یزدی در حوزه فلسفه اسلامی گفت: علاوه بر تسلط به فلسفه اسلامی، شاید بتوان ایشان را  فیلسوف اجتماعی دانست. ایشان تلاش کردند که فلسفه اسلامی را با علوم انسانی مرتبط کنند، چراکه عمده فلسفه ما از قدیم، الهیاتی بوده و فیلسوفان ما به دنبال اثبات خدا و تحلیل وجود آن بوده‌اند. لذا فلسفه در ادوار گذشته در خدمت کلام بوده است. بنابراین جنبه‌های اجتماعی فلسفه و در خدمت جامعه قرار گرفتن کمتر بررسی شده است. لذا کاری که مرحوم علامه مصباح در ادامه کار علامه طباطبایی و شهید مطهری انجام دادند قرار دادن فلسفه در خدمت اجتماع بود.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ع) تصریح کرد: تلاش علامه مصباح این بود که فاصله فلسفه اسلامی و علوم انسانی و اجتماعی را کم کنند و ثمره آن این است که الان در حوزه‌های مختلف علوم انسانی نظریه‌پردازی می‌کنیم، چون یکی از ساحت‌هایی که می‌توان برای علامه مصباح در نظر گرفت این است که تلاش کردند مبانی فلسفه علوم انسانی را براساس فلسفه اسلامی پایه‌گذاری کنند. لذا به مباحث اخلاقی، معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی پرداختند.

توکلی درباره نظرگاه و نوآوری ایشان در فلسفه اظهار کرد: ایشان با نگارش کتاب «آموزش فلسفه»، به عنوان یک کتاب فلسفی پایه در حوزه آموزش فلسفه اسلامی که با فلسفه‌های مضاف مرتبط است، متنی اصیل، ساده و روان را برای دانش‌پژوهان به منظور تقویت پایه‌های فکری آنها و نظریه‌پردازی در حوزه علوم انسانی اسلام فراهم کردند. همچنین، یکی از قسمت‌های برجسته در تولیدات فکری مرحوم علامه مصباح، مباحثی است که در حوزه فلسفه اخلاق بیان کردند. ایشان مباحث عمیقی را درباره مکتب اخلاقی اسلام، فلسفه اخلاق و فرااخلاق اسلامی مطرح کردند که این اندیشه‌ها پایه‌ای برای بسیاری از مبانی ارزش‌شناختی در زمینه علوم انسانی اسلامی است.

وی با اشاره به تلاش آیت‌الله مصباح یزدی برای معرفی مکتب اخلاقی اسلام، گفت: شاید یکی از مباحث برجسته ایشان تحلیل‌هایشان از‌ ماهیت انسان و فلسفه اخلاقی است. ایشان مکاتب اخلاقی را نقد و در نهایت مکتب اخلاقی اسلام را معرفی کردند که منشائی برای مبانی ارزش‌شناسی علوم انسانی اسلامی است.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) درباره ویژگی‌های شخصیتی وی نیز تصریح کرد: استاد مصباح انسانی بسیار متواضع و فروتن بودند و شما احساس نمی‌کردید که علی‌رغم قدرت علمی، خود را بزرگ ببینند، بلکه در نهایت خشوع و خضوع با همه رفتار می‌کردند و جویای احوال همه آشنایان بودند و این جنبه ظهور عالی اخلاق عملی در وی بود. شاید پایه‌گذاری‌ای که در مبانی فلسفه علوم انسانی داشتند باقیات صالحاتی برای ایشان است تا جریان تولید علم انسانی اسلامی شکل بگیرد. ایشان در دفتر همکاری حوزه و دانشگاه نقش محوری داشتند و بعداً به پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تبدیل و سرمنشائی شد تا نهال علوم انسانی بالنده شود و امروزه محققان بسیاری در این باره تحقیق کنند.

وی درباره اقدامات استاد مصباح یزدی درباره اقتصاد اسلامی گفت: یکی از مباحثی که ما روی آن کار می‌کنیم فلسفه اقتصاد اسلامی است و در آثار ایشان مطالب بسیاری در این باره وجود دارد. در واقع پایه‌ها را در حوزه چیده‌اند. مباحثشان درباره مکتب اخلاق اسلامی نیز مبانی اقتصاد اسلامی است و اکنون می‌توانیم از میراث گهربار ایشان در کارهای خود استفاده کنیم. باید تلاش کنیم که مکتب اقتصادی اسلام را براساس مبانی عمیقی که استاد مصباح تحلیل کردند استخراج و پایه‌گذاری کنیم. ان‌شاء‌الله که میراث ایشان جاودان بماند و همه محققان علوم انسانی بر این اساس پایه‌های علوم انسانی را تقویت کنند و بتوانیم نتایج کاربردی آن را در حل مسائل جامعه اسلامی مشاهده کنیم.