پروژه کرپوس کورانیکوم؛ اهداف، مراحل، دستاوردها
عضو هیئت علمی دانشگاه ضمن اشاره به روند شکل‌گیری و پیش‌برد پروژه کرپوس کورانیکوم تصریح کرد: اهداف این پروژه ارائه دسترسی سیستماتیک به مصاحف کهن همراه با عکس و متن حرفنویسیشده مصحف و همچنین ارائه فهرست قرائات مندرج در منابع کهن اسلامی عنوان شده است.
به گزارش ایکنا، نشست معرفی پروژه کرپوس کورانیکوم با سخنرانی الهه شاه‌پسند؛ عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، امروز 27 آذر به صورت مجازی برگزار شد.
مجموعه نوشته‌های قرآن یا کُرپوس کُرانیکوم یک پروژه علمی در آلمان در آکادمی علوم براندنبورگ برلین پیرامون تصحیح متون قرآن است. این پروژه در سال ۲۰۰۷ در آکادمی علوم براندنبورگ برلین آغاز به کار کرده است. پروژه یادشده در ۳ محور به بحث پیرامون مطالعات قرآن به‌ویژه متن‌شناسی قرآن می‌پردازد. مدیریت این پروژه از ۱۷ سال قبل به این سو خانم آنگلیکا نویوِرت متخصص مطالعات علوم قرآنی است.
در ادامه گزیده مباحث این نشست را می‌خوانید؛
پروژه کرپوس کورانیکوم اولین کاتالوگ دیجیتال مصاحف کهن قرآنی است. اهمیت مصاحف بر کسی پوشیده نیست چون یکسری داده‌های عینی هستند که در بحث تاریخ قرآن قابل استفاده هستند. اگر با دیدگاه شکاکان در سالیان اخیر آشنا باشید بعضی غربی‌ها زمان نهایی شدن متن قرآن را به اواخر قرن دوم رسانده بودند. بعد از اینکه درباره اخبار اسلامی تشکیک‌هایی ایجاد شد، از آن جهت که زمان نهایی شدن متن قرآن با اخبار ثابت می‌شود لذا زمان نهایی شدن متن قرآن هم زیر سوال رفت و دیدگاه‌های مختلفی مطرح شد. در مقابل، جواب‌هایی داده شد و مسلمانان سعی کردند به این اشکالات پاسخ بدهند و کتاب‌هایی در رد این دیدگاه‌ها نوشته شد که بیشتر کارکرد درون‌دینی داشت. در این میان مصاحف کهن چون بر یکسری شواهد عینی متکی است اهمیت بسیار زیادی پیدا کرد.
دو هدف اصلی پروژه کرپوس کورانیکوم
این پروژه تداوم برنامه برگشتراسر در گردآوری مخطوطات قرآنی است که در سال 2007 شروع شد و پیش‌بینی اولیه این بود که در 2025 تمام شود ولی بیشتر طول خواهد کشید چون فعلا در اواسط کار خودش است. اهداف این پروژه عبارت است از ارائه دسترسی سیستماتیک به مصاحف کهن همراه با عکس و متن حرفنویسیشده مصحف و همچنین ارائه فهرست قرائات مندرج در منابع کهن اسلامی. این پروژه چهار بخش دارد؛ بخش اول نمایه‌سازی مصاحف کهن قرآنی است که شناسایی مصاحف کهن بخش اول آن است و تاکنون 95 مجموعه شناسایی شده است. در گام بعد تصاویر این مصاحف را تهیه کردند که حدود 30 هزار تصویر است. مرحله بعد تاریخ‌گذاری با روش خط‌شناسی و کربن 14 است. مرحله بعدی حرف‌نویسی مصاحف قرآن و همچنین نمایه‌سازی آنلاین است.
بخش دوم نمایه‌سازی قرائات قرآن بر اساس منابع کهن است که ممکن است بر اساس تفاسیر، کتب قرائات و منابع لغوی باشد. بخش سوم نمایه‌سازی مستندات مربوط به بافت تاریخی قرآن است که ممکن است بر اساس کتیبه‌های باستانی باشد، بر اساس سنت‌های دینی پیشااسلامی باشد، بر اساس متون مرتبط از کتاب مقدس باشد. هدف از این بخش گاه‌شماری پیدایی و توسعه گفتمان قرآن است. بخش چهارم نیز تحلیل تاریخی ادبی متن قرآن است با این مبنا که متن و ساختار ادبی قرآن در طول 23 سال پیوسته در حال تغییر بوده است.
این چهار بخش اصلی پروژه است. دو ضمیمه هم وجود دارد یکی مصحف قاهره در سال 1924 که اولین مصحف چاپی رسمی قرآن است که اینجا قرار داده شده تا متن مصاحف با مصحف قاهره مقایسه شود. ضمیمه دوم فهرست الفبایی کلمات قرآن است.
مهمترین دستاوردهای پروژه تا امروز
دستاوردهای پروژه تا الآن عبارت است از: ارائه تصاویر دیجیتالی بیش از 40 قطعه قرآنی از دو سده اول؛ آماده‌سازی حدود 600 صفحه حرف‌نویسی؛ انجام بیش از 100 آزمایش رادیو کربن در آزمایشگاه‌های کشورهای مختلف؛ ارزیابی بیش از 30 منبع درباره قرائات و نمایه‌سازی 13 مورد از آنها در بخش قرائات.
این پروژه یک پروژه زیرمجموعه هم دارد که در سال 2017 آغاز شده و هدفش تحقیق و نشر دیجیتال دست‌نوشته‌های کهن قرآنی در موزه‌ها و کتابخانه‌های ایران با هدف ترفیب مسئولان به نشر دیجیتال مصاحف کهن بوده است.
در مورد روند پیشرفت حرف‌نگاری تصاویر قرآنی باید این توضیح را عرض کنم این پروژه در طول زمان خیلی پیشرفت کرده و از ابتدا به این صورت نبوده و در طول زمان یکسری ابزارها را کشف کردند؛ لذا در ابتدا از یکسری ابزارها استفاده می‌کردند مثل فونت عربی یا قرآن قاهره و تایپ متن دستنوشت با کیبورد عربی صورت می‌گرفت و به مقایسه تصویر دستنوشت با مصحف قاهره می‌پرداختند. به مرور این روند کامل شد و به جای اینکه متن را تایپ کنند از ابزارهای آنلاین به جای تایپ متن استفاده شد. در مرحله نهایی اصلا حرف‌نگاری به صورت آنلاین استفاده می‌شود یعنی به جای استفاده از استایل از درج سه لایه استفاده می‌شود.
کرپوس کرانیکوم تازه آغاز راه است
در ادامه این نشست مرتضی توکلی؛ قائم‌مقام مرکز طبع و نشر قرآن کریم جمهوری اسلامی صحبت کرد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛
این کار در واقع تکمیل کارهای گذشته مستشرقان پیرامون توجه به مصاحف کهن بوده است. خود «کرپوس» یک کلمه لاتین است و به معنای مجموعه است و در واقع معادل عربی آن موسوعه القرآنیه است یعنی یک مجموعه قرآنی. این پروژه می‌تواند خلأ پژوهشگران در حوزه تحقیق مصاحف کهن را پر کند چراکه یک کاتالوگ دیجیتال از مصاحف در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد تا روی آنها پژوهش کنند. این تازه آغاز بحث خواهد بود و ما با مجموعه زیادی از مصاحف روبرو هستیم که باید ببینیم اینها چه داده‌های علمی برای ما به ارمغان می‌آورند. خود پروژه به برخی از این موضوعات پرداخته ولی به برخی نپرداخته چون اولویت او نیست.
نوع نگاه به مخطوطات در جهان، چه جهان اسلام و چه خارج از جهان اسلام متفاوت با هم است و چند نگاه وجود دارد. کرپوس یک نگاه دارد، بقیه مستشرقان یک نگاه دیگری دارند و جزئی‌نگرتر هستند، پژوهشگران مسلمان هم نگاه خاص خود را دارند. هر صفحه و هر برگی از یک مصحف کهن حاوی اطلاعات بسیاری زیادی است که از جنبه‌های مختلف می‌شود به آن پرداخت و علاوه بر این، ما می‌توانیم بازسازی متن قرآن را بر اساس این دست‌نوشته ها داشته باشیم کما اینکه خودشان می‌گویند یکی از اهداف این پروژه رسیدن به نسخه قرآنی بر اساس دست نوشته‌ها است یعنی نسخه قرآن در قرن اول را بر اساس این شواهد عینی بازسازی کنیم. بر این اساس جمع‌آوری و تاریخنگاری این مصاحف اهمیت پیدا می‌کند.
پژوهشگران این پروژه انصافا در حوزه مصحف‌شناسی و خط‌شناسی و تاریخ‌گذاری خوب کار کردند و در حوزه جمع‌آوری و دسته‌بندی خوب عمل کردند و مجموعه منحصر به فردی را جمع‌آوری کردند که محل رجوع خیلی از ما است و در جهان اسلام موسسه‌ای نداریم یکجا این همه تصاویر قرآنی را کنار هم گذاشته باشد اما در مورد اینکه اینها را تحلیل کرده باشند یکسری کارهای توصیفی انجام دادند که به نوعی مقایسه نسخه‌ها با نسخه قاهره است ولی در این زمینه جای کار زیاد است و اشکالاتی در این زمینه به چشم می‌خورد که به دلیل عدم دانش قرآنی کافی افرادی است که در این پروژه همکاری دارند.
انتهای پیام
