تفأل به حافظ مبنای قرآنی دارد/ حافظ‌خوانی «میرزاجواد ملکی تبریزی» در قنوت نماز
گروه ادب: استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه صدا و سیما با اشاره به حافظ‌خوانی «میرزاجوادآقا ملکی تبریزی» در قنوت نماز نافله گفت: اشارات قرآنی بسیاری در غزلیات حافظ وجود دارد و زبان نمادین شعرش دلیل تفأل به دیوان اوست.
سیدحسن شهرستانی، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشکده فلسفه و رسانه دانشگاه صدا و سیما، در گفت‌وگو با خبر گزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) درباره اشارات قرآنی در شعرهای حافظ گفت: اشارات قرآنی بسیاری در غزلیات حافظ وجود دارد به ویژه اینکه وی مباحث اخلاقی شعرهای خود را از قرآن گرفته است؛ به عنوان مثال «گر طهارت نبود کعبه و بتخانه یکی است/ نبود خیر در آن خانه که عصمت نبود» را از آیه «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» گرفته است و براساس این آیه است که اهل بیت(ع) را خاندان عصمت و طهارت می‌گوییم.
وی افزود: در حالی که فضای اجتماعی و سیاسی در قرن هشتم هجری طوری بود که کسی جرئت اظهار تشیع را نداشت و باید خیلی پنهان به زبان نمادین و سمبلیک حرف خود را می‌زد، حافظ در چنین دورانی این غزلیات را سروده است. در غزل «حافظ اگر قدم زنی در ره خاندان به صدق/ بدرقه رهت شود همت شحنه نجف»، منظور حافظ از خاندان، خاندان خود و یا حکومت زمانش نیست، بلکه خاندان عصمت و طهارت(ع) است که در مصرع دوم، این نکته را با صراحت بیشتری بیان می‌کند و از شحنه نجف، حضرت امیرالمؤمنین(ع) همت می‌طلبد.
شهرستانی در پاسخ به اینکه چرا مردم زندگی خود را گره خورده با دیوان حافظ می‌دانند و اغلب به این کتاب تفأل می‌زنند، گفت: درباره تفأل دو نکته حائز اهمیت است، یکی اینکه نباید زندگی را براساس تفأل طراحی و اجرا کرد، چرا که تفأل یک تفنن در زندگی است، اما اگر بنابر فال گرفتن است، بهتر است به متنی مراجعه کرد که بیان لطیفی در پشت آن وجود داشته و همراه با معنویت باشد.
وی در ادامه بیان کرد: برای زندگی باید عاقلانه تصمیم‌گیری کرد و درباره آنچه مربوط به آینده است، نباید به تفأل مراجعه کرد؛ این برای موارد اضطراری است و در مورد موضوعی که شک دارید انجام دهید یا نه، می‌توان با توکل بر خداوند با قرآن استخاره کرد.
استاد زبان و ادبیات فارسی با اشاره به دلایل ادبی تفأل زدن به دیوان حافظ گفت: غزلیات حافظ ترکیبی از عارفانه‌ها و عاشقانه‌هاست و به تعبیر اساتید و بزرگان معاصر، شعر رندانه است و شعر رندانه، شعری است که هم وجه زمینی و هم آسمانی را می‌توان از آن استنباط کرد و به همین دلیل است که می‌تواند پاسخ همه را بدهد و زبان نمادین حُسنش به این است که لایه‌های مختلف را دربرمی‌گیرد.
شهرستانی ادامه داد: غزلیات حافظ به گونه‌ای است که آدم عامی کم‌سواد هم فال حافظ می‌گیرد و از این اشعار لذت برده و حس خوبی به وی دست می‌دهد و آرامش می‌یابد و از سوی دیگر مراجع و فیلسوفان بزرگ همانند میرزا جواد آقا ملکی تبریزی صاحب کتاب معروف «لقاءالله» در قنوت نمازهای نافله‌اش این بیت حافظ را مکرر میخواند: «زان پیشتر که عالم فانی شود خراب/ ما را ز جام باده گلگون خراب کن» و من این موضوع را از آیت‌الله خامنه‌ای در کنگره حافظ در سال 67 شنیدم. در مراسم افتتاحیه کنگره، سخنران مقام معظم رهبری بودند که صحبت عمیق و پرمحتوایی در مورد حافظ داشتند و این مطلب را نیز نقل کردند.
وی حافظ را خوش‌شانس‌ترین و خوش‌اقبال‌ترین شاعر ایرانی عنوان و اظهار کرد: شاعران بسیاری هستند که از قرآن بهره گرفته‌اند، اما مردم به غزلیات و شعرهای آنها تفأل نمی‌زنند.
شهرستانی با اشاره به خاطره‌ای از علامه شهیدی گفت: علامه سیدجعفر شهیدی، مترجم نهج‌البلاغه و استاد تاریخ اسلام، نقل می‌کرد که زمستان دهه 50 کنار کرسی نشسته بودم، مجتبی مینوی هم فوت کرده بود و من مردد بودم که در این هوای سرد چگونه به مراسم وی بروم، از این به دیوان حافظ تفأل زدم که این بیت آمد؛ «قدم دریغ مدار از جنازه حافظ/ که گر چه غرق گناه است می‌رود به بهشت».
