طلاق از نگاه قرآن/ مهارت‌های ارتباطی؛ گامی در راستای کاهش طلاق

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از لرستان، پدیده طلاق، پدیده چند عاملى است و هرگز یک عامل به تنهایى نمى‌‏تواند موجبات پیدایش آن‌را فراهم کند. اکثر اوقات بزرگ‌ترین مشکلات، از جزئى‌‏ترین مسائل ایجاد مى‏‌شود. همین جزئیات و جرقه‏‌هاى کوچک آتش‌هاى بزرگى را ایجاد مى‏‌کند که باعث ویران شدن خانواده مى‌‏شود.

آمار رو به افزایش طلاق در هیچ عصرى، چنین نگران‏‌کننده نبوده است. با این‌که مى‌‏دانیم مسأله طلاق یک امر ضرورى است، ولى باید به حداقل ممکن تقلیل یابد؛ چرا که در روایات اسلامى طلاق، شدیداً مذمت شده و به‌عنوان مبغوض‌ترین حلال‌ها از آن یاد شده است.

مفهوم طلاق

واژه طلاق در لغت به‌معنى بیزارى و جدایى کامل است و در لغت عرب، واژه تطلیق بیشتر براى گسست پیوند زناشویى به‌کار مى‌‏رود. طلاق در اصطلاح این چنین تعریف شده است که: «و شرعا ازالة قید النکاح بصیغة طالق و شبهها».

در اصطلاح حقوقى طلاق عبارت است از: جدا شدن زن از مرد، به سبب انحلال نکاح دائم، با شرایط و تشریفاتى خاص از جانب مرد یا نماینده قانونى او، که با حکم دادگاه انجام مى‌‏شود.

همچنین، در اصطلاح حقوقى، طلاق این‌گونه تفسیر شده است: «طلاق ایقاعى است که به موجب آن، مرد به اذن یا حکم دادگاه زنى را که به‌طور دائم در قید زناشویى اوست، رها مى‏‌سازد» در شریعت نیز، گسست پیوند زناشویى به فسخ یا طلاق صورت مى‏‌گیرد.

طلاق علل گوناگونی دارد و علل آن هم باز هم فرهنگ واردات تمدن جدید غرب است که موجب افزایش آمار طلاق و جدایی‌های زودهنگام در خانواده‌هاست.

قرآن کریم و سنت اهل بیت(ع) روش‌هایی عقلانی را برای گزینش همسر توصیه کرده‌اند، همچنین قرآن به ما مهارت‌های ارتباطی را می‌آموزد همچون حرف زدن خوب و خوب حرف زدن، گوش کردن فعال و ... تا کانون خانواده همچنان گرم بماند اما حالا اگر به هر علتی حتی در انتخاب دچار اشتباه شدیم و همسری هم‌شأن و هم‌کفو نصیبمان نشد و فهمیدیم که در طرف مقابل ویژگی‌ها و اوصافی هست که برای ما تلخ و ناگوارند راهکار بعدی قرآن چیست؟.

خداوند متعال در آیه 19 نساء فرموده است: «ا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ یَحِلُّ لَکُمْ أَن تَرِثُواْ النِّسَاء کَرْهًا وَلاَ تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُواْ بِبَعْضِ مَا آتَیْتُمُوهُنَّ إِلاَّ أَن یَأْتِینَ بِفَاحِشَةٍ مُّبَیِّنَةٍ وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِن کَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى أَن تَکْرَهُواْ شَیْئًا وَیَجْعَلَ اللّهُ فِیهِ خَیْرًا کَثِیرًا؛ ى کسانى‌که ایمان آورده‌‏اید براى شما حلال نیست که زنان را به اکراه ارث برید و آنان را زیر فشار مگذارید تا بخشى از آن‌چه را به آنان داده‌‏اید [از چنگشان به در] برید مگر آن‌که مرتکب زشت‌کارى آشکارى شوند و با آن‌ها به شایستگى رفتار کنید و اگر از آنان خوشتان نیامد پس چه‌بسا چیزى را خوش نمى‏‌دارید و خدا در آن مصلحت فراوان قرار مى‌‏دهد».

همچنین، خداوند متعال در قرآن ایمان و باور قلبی هر دو طرف(زن و مرد) به مبدا و معاد را از راهکارهای پیشگیری از طلاق بیان کرده و در آیه 221 سوره بقره فرموده است: «وَلاَ تَنکِحُواْ الْمُشْرِکَاتِ حَتَّى یُؤْمِنَّ وَلأَمَةٌ مُّؤْمِنَةٌ خَیْرٌ مِّن مُّشْرِکَةٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْکُمْ وَلاَ تُنکِحُواْ الْمُشِرِکِینَ حَتَّى یُؤْمِنُواْ وَلَعَبْدٌ مُّؤْمِنٌ خَیْرٌ مِّن مُّشْرِکٍ وَلَوْ أَعْجَبَکُمْ أُوْلَئِکَ یَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَاللّهُ یَدْعُوَ إِلَى الْجَنَّةِ وَالْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ وَیُبَیِّنُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ».

در قرآن‌کریم در رابطه با مهارت‌های همچون هنر گوش دادن در آیه 18 و 19 زمر فرموده است «الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلَئِکَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُوْلَئِکَ هُمْ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ﴿۱۸﴾ أَفَمَنْ حَقَّ عَلَیْهِ کَلِمَةُ الْعَذَابِ أَفَأَنتَ تُنقِذُ مَن فِی النَّارِ» و در رابطه با خوب حرف زدن نیز در آیه 83 بقره فرموده است: «ثُمَّ أَنتُمْ هَؤُلاء تَقْتُلُونَ أَنفُسَکُمْ وَتُخْرِجُونَ فَرِیقًا مِّنکُم مِّن دِیَارِهِمْ تَظَاهَرُونَ عَلَیْهِم بِالإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَإِن یَأتُوکُمْ أُسَارَى تُفَادُوهُمْ وَهُوَ مُحَرَّمٌ عَلَیْکُمْ إِخْرَاجُهُمْ أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْکِتَابِ وَتَکْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَمَا جَزَاء مَن یَفْعَلُ ذَلِکَ مِنکُمْ إِلاَّ خِزْیٌ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ یُرَدُّونَ إِلَى أَشَدِّ الْعَذَابِ وَمَا اللّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ» و در رابطه با رعایت حقوق همدیگر در آیه 85 اعراف فرموده است: «وَإِلَى مَدْیَنَ أَخَاهُمْ شُعَیْبًا قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ قَدْ جَاءتْکُم بَیِّنَةٌ مِّن رَّبِّکُمْ فَأَوْفُواْ الْکَیْلَ وَالْمِیزَانَ وَلاَ تَبْخَسُواْ النَّاسَ أَشْیَاءهُمْ وَلاَ تُفْسِدُواْ فِی الأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاَحِهَا ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ».

همچنین، در رابطه با تربیت درست و به‌هنگام فرزندان در آیه 58 نور می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِیَسْتَأْذِنکُمُ الَّذِینَ مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ وَالَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنکُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِن قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِینَ تَضَعُونَ ثِیَابَکُم مِّنَ الظَّهِیرَةِ وَمِن بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاء ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَّکُمْ لَیْسَ عَلَیْکُمْ وَلَا عَلَیْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَیْکُم بَعْضُکُمْ عَلَى بَعْضٍ کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیَاتِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ» و در آیه 46 انفال در رابطه با دامن نزدن به اختلافات فرموده است: «وَأَطِیعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَلاَ تَنَازَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِیحُکُمْ وَاصْبِرُواْ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ» که همه این‌ها از عواملی است که ‌می‌تواند خانواده را مستحکم و پابرجا کند.

صبر در مواجهه با مشکلات

اگرچه هرقدر تقوا و پاکیزگی انسان در اندیشه، گفتار و کردار بیشتر باشد، دردسرهای او کمتر خواهد بود و از نصرت و یاری پروردگار بهره‌مندتر می‌شود اما زندگی دنیا به جهت ماهیت مادی‌اش دارای سختی‌ها و ابتلائات است چنان‌که خداوند متعال در آیه 4 بلد فرموده است: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ فِی کَبَدٍ؛ براستى که انسان را در رنج آفریده‌‏ایم» حتی اولیای الهی هم از این رنج‌ها و مشقت‌ها مستثنی نیستند در چنین شرایطی داروی تلخ اما اثربخش صبر می‌تواند و در آیات 154 تا 157 نیز به این موضوع اشاره شده است.

از دیگر عواملی که می‌تواند ثبات زندگی مشترک را به خطر اندازد، ضعف اقتصادی و ناتوانی مالی است.قرآن‌کریم اقتصاد و مدیریت مالی را موجب پایداری و ایستادگی یک خانواده می‌داند چنان‌که در آیه 5 سوره نساء در این رابطه می‌فرماید: «وَلاَ تُؤْتُواْ السُّفَهَاء أَمْوَالَکُمُ الَّتِی جَعَلَ اللّهُ لَکُمْ قِیَامًا وَارْزُقُوهُمْ فِیهَا وَاکْسُوهُمْ وَقُولُواْ لَهُمْ قَوْلًا مَّعْرُوفًا؛ و اموال خود را که خداوند آن را وسیله قوام [زندگى] شما قرار داده به سفیهان مدهید و[لى] از [عواید] آن به ایشان بخورانید و آنان را پوشاک دهید و با آنان سخنى پسندیده بگویید». بنابر این شایسته و بایسته است کسی‌که قدم در راه تشکیل خانواده می‌گذارد، به فکر کسب روزی حلال و مناسب باشد.

کتاب الهی آسمانی قرآن، گناه و پیگیری هوا و هوس و بی‌اعتنایی نسبت به یاد و ذکر خداوند را مایه زوال و نابودی معرفی می‌کند و در آیه 59 سوره مریم در این رابطه می‌فرماید: «فَخَلَفَ مِن بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلَاةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا؛ آن‌گاه پس از آنان جانشینانى به جاى ماندند که نماز را تباه ساخته و از هوس‌ها پیروى کردند و به‌زودى [سزاى] گمراهى [خود] را خواهند دید».

در دنیایی که مراکز شیطانی با ابزارهایی همچون؛ ماهواره و اینترنت و ... مشغول تولید خوراک فرهنگی مسموم برای جوانان و نسل‌های جدید هستند، اگر کسی حتی پس از ازدواج از خود مراقبت نکند، در دام آلودگی‌های جنسی گرفتار می‌شود و ادامه زندگی خانوادگی‌اش به خطر خواهد افتاد.

وحی الهی پرداخت خمس، زکات و سایر صدقات را نه فقط موجب پاکی و برکت اموال، بلکه عامل پاکیزگی و طهارت جان و روح معرفی می‌کند چنان‌که در آیه 103 توبه به این مبحث اشاره کرده و فرموده است: «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَکِّیهِم بِهَا وَصَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاَتَکَ سَکَنٌ لَّهُمْ وَاللّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ؛ از اموال آنان صدقه‏اى بگیر تا به‌وسیله آن پاک و پاکیزه‌‏شان سازى و برایشان دعا کن زیرا دعاى تو براى آنان آرامشى است و خدا شنواى داناست» لذا خانواده با پرداخت حقوق واجب الهی دارای روح پاک و اخلاق پسندیده خواهد شد؛ که این ضامن بقا و پایداری اوست.

علاوه بر ذکر و یاد خدا و تلاش برای کسب روزی حلال و سایر اموری که برشمردیم، چیزی که بر این امور سایه می‌افکند، رابطه با ولی خدا و امام معصوم و اطاعت از او و به تبع ایشان، پیروی از ولایت عالمان متعهد است چنان‌که در آیه 59 سوره انفال در این رابطه می‌فرماید: «وَلاَ یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ سَبَقُواْ إِنَّهُمْ لاَ یُعْجِزُونَ؛
و زنهار کسانى‌که کافر شده‌‏اند گمان نکنند که پیشى جسته‏‌اند زیرا آنان نمى‏‌توانند [ما را] درمانده کنند».

آیات مربوط به طلاق در قرآن

در قرآن آیات طلاق بیشتر مربوط به دورانی می‌شود که صیغه طلاق جاری شده و زن و مرد در دوران «عده» می‌باشند. این دوره‌ی زمانی یکی از دوره‌های بسیار حساس در دوران زندگی زناشویی می‌باشند که آیات بسیاری در خصوص احکام آن آمده است و تمام این آیات بیش از آن‌که به مسأله طلاق پرداخته باشد، مستقیم یا غیر مستیقم به تشویق برای بازگشت به زندگی خانوادگی اشاره کرده است. 

در آیات مربوط به طلاق در سوره مبارکه بقره دوازده بار کلمه «معروف» تکرار شده است که خود نشان‌ دهنده احترام به حقوق دیگران و عدم سوء استفاده از حقوق ایشان و اتخاذ یک روش محترمانه و نیکوکارانه است.

در کل روشی را که آیات قرآن برای برخورد با اختلافات خانوادگی پیش روی ما قرار می‌دهد به‌صورت یک قانون کلی است: یا به شایستگی و احترام زندگی کردن در کنار هم ...یا به شایستگی و احترام از هم جداشدن و هیچ راه سومی توصیه نشده است.

متأسفانه امروزه زن و شوهر، وقتی در زندگی مشترک به این نتیجه می‌رسند که از هم جدا شوند، از همان لحظه زن، زندگی مشترک خود را رها کرده و با افرادِ محارمی غیر از شوهر خود زندگی را سپری می‌کند تا رسماً از یکدیگر جدا شوند؛ در حالی‌که دین اسلام نه تنها این شیوه را تجویز نکرده بلکه بالاتر، حتی بعد از طلاق (رِجعی) نیز به مرد دستور داده شده که زن را در منزل خود نگه دارد تا مدت عِدّه زن تمام شود.

قرآن کریم در آیات یک و دو سوره طلاق می‌فرماید: «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ اتَّقُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ لا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُیُوتِهِنَّ وَ لا یَخْرُجْنَ إِلاَّ أَنْ یَأْتینَ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ وَ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لا تَدْری لَعَلَّ اللَّهَ یُحْدِثُ بَعْدَ ذلِکَ أَمْراً».

در این آیه خداوند متعال فرموده است: «اى پیامبر! هر زمان خواستید زنان را طلاق دهید، در زمان عدّه، آن‌ها را طلاق گویید[زمانى‌که از عادت ماهانه پاک شده و با همسرشان نزدیکى نکرده باشند]، و حساب عدّه را نگه دارید؛ و از خدایى که پروردگار شماست بپرهیزید؛ نه شما آن‌ها را از خانه ‌هایشان بیرون کنید و نه آن‌ها(در دوران عدّه) بیرون روند، مگر آن که کار زشت آشکارى انجام دهند؛ این حدود خداست، و هر کس از حدود الهى تجاوز کند به خویشتن ستم کرده؛ تو نمى‌دانى شاید خداوند بعد از این، وضع تازه(و وسیله اصلاحى) فراهم کند!».

و نیز فرموده است: «فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَ أَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِنْکُمْ وَ أَقیمُوا الشَّهادَةَ لِلَّهِ ذلِکُمْ یُوعَظُ بِهِ مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً؛ و چون عِدّه آن‌ها سرآمد، آن‌ها را به‌طرز شایسته‏‌اى نگه دارید یا به‌طرز شایسته‏‌اى از آنان جدا شوید؛ و دو مرد عادل از خودتان را گواه گیرید؛ و شهادت را براى خدا برپا دارید؛ این چیزى است که مؤمنان به خدا و روز قیامت به آن اندرز داده مى‌‏شوند! و هر کس تقواى الهى پیشه کند، خداوند راه نجاتى براى او فراهم مى‏‌کند».

طلاق از نگاه روایات

در کافى از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: «چیزى نیست که خداوند حلال کرده باشد و به‌قدر طلاق در نزد او مبغوض باشد و خداوند دشمن مى‌‏دارد کسانى را که زود طلاق مى‏‌دهند و زود ازدواج مى‏‌کنند».

رسول خدا(ص) نیز در این رابطه فرموده است: تزویج کنید و به همسرى درآورید! بدانید که از بهره‏‌مندى و خوشبختى انسان، ازدواج کردن و دادن هزینه دامادى است، و هیچ چیزى نزد خداى عزوجل محبوب‌تر از خانه‏‌اى نیست که در اسلام به‌وسیله ازدواج آباد شود و هیچ چیزى در نزد خداى عزوجل مبغوض‌تر از خانه‏‌اى نیست که در اسلام به‌وسیله جدایى ـطلاق ـ ویران شود.

همچنین، امام صادق(ع) فرموده است «خداى متعال درباره طلاق تأکید فرموده و خشم خود را نسبت به جدایى زن و مرد چندین بار بیان کرده است» و پیامبر اکرم(ص) فرمود: «زنانى که مالى را به شوهر خود مى‏‌بخشند تا طلاق بگیرند، منافقند».

حجت‌الاسلام محمدرضا خدایی، از کارشناسان فرهنگی لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا در رابطه با علل طلاق گفت: یکی از علل طلاق و جدایی زوج‌های جوان این است که این افراد روش‌های ارتباط کلامی را نمی‌دانند. به همین دلیل به‌جای آن‌که طرف مقابل خود را ببینند و درک کنند، فقط خود را می‌بینند.

وی اضافه کرد: خیلی از افراد وقتی هم که به حرف دیگری گوش می‌دهند، به فکر این نیستند که احساسات طرف مقابل را درک نمایند؛ بلکه درصددند که خود را برای جواب بعدی و حرف زدن بعدی کنند.
حجت‌الاسلام خدایی ادامه داد: این مهم را در قرآن حکیم از سوره مبارکه زمر می‌فهمیم؛ آن‌جا که در آیات 17 و 18 زمر می‌فرماید: «وَالَّذِینَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَن یَعْبُدُوهَا وَأَنَابُوا إِلَى اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرَى فَبَشِّرْ عِبَادِ(17) الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلَئِکَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُوْلَئِکَ هُمْ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ».

این کارشناس فرهنگی و مذهبی گفت: اگر اختلاف بین زن و شوهر هر روز بالا گرفت باز قرآن کریم توصیه می‌کند که برای حل اختلاف به حکمیت تن دهند و یک نفر حَکَم(داور) از طرف مرد و یک حَکَم از طرف زن که البته باید انسان‌های مجرب و عاقلی باشند و سعی کنند کار را با تدبیر جلو ببرند انتخاب شوند تا بلکه با پادرمیانی آن دو، اختلاف حل شود.

طلاق؛ راهی برای برون‌رفت

وی ادامه داد: اگر به هیچ روی ادامه زندگی میسر نبود خداوند حکیم برای برون‌رفت از مشکلات راهی را بازگذاشته است؛ بنا بر فرموده قرآن اگر فرایند طلاق و جدایی درست صورت گیرد و به کسی ظلم نشود، خداوند طرفین را از فضل خود برخوردار می‌نماید چنان‌که در آیه 130 سوره نساء در این رابطه می‌فرماید: «وَإِن یَتَفَرَّقَا یُغْنِ اللّهُ کُلاًّ مِّن سَعَتِهِ وَکَانَ اللّهُ وَاسِعًا حَکِیمًا ؛ و اگر آن دو از یکدیگر جدا شوند خداوند هر یک را از گشایش خود بى‏‌نیاز گرداند و خدا همواره گشایشگر حکیم است».