مروری بر کتاب «راز ماندگاری قرآن» آیت‌الله جاودان
آیت‌الله جاودان در کتاب «راز ماندگاری قرآن» با یک تحقیق تاریخی از میان مآخذ متعدد، کوشیده تا اثبات کند پیامبر برای اینکه قرآن، امروز به دست ما برسد، تلاش‌های زیادی انجام داده‌است.
به گزارش ایکنا؛ مهر نوشت: کتاب «راز ماندگاری قرآن» نوشته آیت‌الله محمدعلی جاودان از سوی انتشارات واژه‌پرداز اندیشه منتشر شده است. در ادامه مروری بر این کتاب خواهیم داشت؛
موضوع کتاب «راز ماندگاری قرآن» یکی از موضوعاتی است که معظم‌له در گفتارها و نوشته‌هایشان بارها به آن تأکید کرده‌اند و حالا این موضوع به تفصیل در این کتاب مطرح شده‌است.
سخن بر سر این است که اسلام اگر بخواهد جاوید باشد و پیامبر اسلام صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم اگر بخواهد آخرین پیامبر باشد و نیازی به آمدن پیامبر جدید نباشد، ناگزیر باید همیشه یک راه سالم و بدون تحریف برای دسترسی به اسلام باقی بماند و اگرچه در طی ادوار مختلف افرادی سعی داشته باشند، اسلام را از مسیر خود خارج کنند و مطابق با امیال خودشان آن را تفسیر کنند، اما در کنار تمام تفاسیر و برداشت‌های نابجا، باید یک مسیر پاک و زلال و عاری از تحریف برای شناخت صحیح دین پیامبر خاتم وجود داشته باشد.
در همین راستاست که حدیث ثقلین معنا می‌یابد؛ پیامبر خدا مسلمین را به قرآن و عترت علیهم‌السلام ارجاع می‌دهد تا از کمند تحریفات و کج‌اندیشی‌ها مصون بمانند و اسلام حقیقی را با چنگ زدن به این دو دریابند.
نویسندۀ کتاب در سخنرانی‌هایی که طی سال‌های مختلف ایراد کرده، همواره به این نکته تأکید می‌کند که پیامبر در مدت حیات خویش کوشیده‌اند تا قرآن و اهل‌بیت خویش را بطور شایسته به مردم بشناسانند و آن دو محفوظ بمانند تا پس از اینکه از این دنیا رخت بربستند، مشکلی برای شناخت صحیح اسلام و عمل به آن پیش نیاید.
در این کتاب نیز نویسنده با یک تحقیق تاریخی از میان مآخذ متعدد، کوشیده تا اثبات کند پیامبر برای اینکه قرآن، امروز بدست ما برسد و اصحاب قدرت و ثروت نتوانند به آن دست‌برد بزنند، تلاش‌های زیادی انجام داده‌است. مطلبی که نویسنده بدان تأکید دارد، خصوصاً از این جهت اهمیت دارد که متأسفانه در برخی مآخذ اینگونه وانمود می‌شود که پیامبر برای جمع‌آوری و حفظ قرآن کاری نکرد؛ همانگونه که برای تعیین تکلیف حاکمیت مسلمین پس از خودشان کاری نکرد! و همانطور که مردم، خودشان بعد از پیامبر به فکر تعیین حاکم افتادند، حکومت‌های بعد از پیامبر هم خودشان کوشیدند که قرآن حفظ شود و از بین نرود! (نویسنده در بخش پنجم کتاب به این روایت تاریخی اشاره کرده و البته آن را بطور جدی نقد کرده و مخدوش دانسته‌است.)
آیت الله جاودان در این کتاب می‌خواهد بیان کند که چنین سخنی نه تنها عقلی نیست، بلکه با نقل‌های تاریخی هم معارض است. عقلی نیست، از این جهت که قرآن، سند حقانیت پیامبر و معجزۀ جاوید ایشان است؛ قرآن اصلی‌ترین منبع شناخت دین است؛ چطور ممکن است که خدا و پیامبرش برای ماندگاری و عدم تحریف آن، چاره‌جویی نکرده باشند؟ مگر قرار نیست این دین تا قیامت ماندگار شود و دیگر شریعتی ظهور نکند؟ اگر چنین است، پس باید خدا و رسولش برای بقای اصلی‌ترین منبع شناخت دین و اصلی‌ترین سند حقانیت آن کوشش کنند. از حیث تاریخی هم معظم‌له در هفت فصل، به‌تفصیل به تلاش‌های پیامبر در جهت ماندگاری قرآن پرداخته‌اند:
۱) ایجاد نهضت سوادآموزی
۲) تعلیم قرآن بطور عمومی و خصوصی
۳) توجه ویژه به کتابت قرآن توسط مسلمین
۴) آموزش تفسیر قرآن
۵) گردآوری قرآن
۶) قرآن‌خوانی خود پیامبر و اصحاب ایشان
۷) تشویق‌ها و توصیه‌ها به حفظ، قرائت، آموختن و تدبر در قرآن
نویسنده در فصل آخر کتاب، «قرآن، پس از پیامبر»، به گوشه‌ای از ثمرات این تلاش‌ها که بعد از شهادت ایشان، به بار نشست، اشاره می‌کنند.
در مقدمۀ کتاب، مؤلف به دشواری این تحقیق اشاره می‌کند و می‌نویسد: «ما در مورد حوادث سیاسی و نظامی عصر ایشان اطلاعات نسبتاً جامع و منظمی در دست داریم؛ اما در مورد مسائل فرهنگی مربوط به زندگانی آن حضرت، کمتر اطلاعاتی بدین شکل موجود است، و ما باید آن‌ها را از اینجا و آنجای مآخذ فراوان و گوناگون بدست آورده و جمع‌بندی کنیم، و سرانجام هم این اطلاعات تصویر کاملی از واقعیت را نشان نمی‌دهند، و ما معتقدیم واقعیت کاری که پیامبر در زمینۀ مسائل فرهنگی از جمله حفظ وگسترش قرآن کرده‌اند بسیار عظیم‌تر از آنی است که در مآخذ می‌توان دید.»
در بخش اول، ایجاد نهضت سوادآموزی، مؤلف می‌نویسد: «پیامبر اکرم در طرح با سواد کردن عموم مردم می‌کوشیدند که همۀ مسلمانان خواندن و نوشتن بیاموزند، تا همه بتوانند قرآن را بنویسند، … و یکی از اهداف عالیۀ این کارها این بود قرآن محفوظ بماند.» سپس به توضیح سه جلوه از این نهضت می‌پردازند: استفاده از اسیران باسواد برای آموزش مسلمین، سوادآموزی در صفۀ مسجد نبوی و وجود مکتب‌خانه‌ها
یکی از مباحثی که مؤلف در بخش سوم کتاب، به آن اشاره می‌کند، احکام قرآن‌های مکتوب است که آن را علامت گستردگی جریان کتابت قرآن می‌داند نتیجه می‌گیرد بسیاری از مردم مسلمان قرآن‌های مکتوب داشته‌اند. از جملۀ این دستورات عبارت است از: نهیِ همراه بردن قرآن به سرزمین‌های کفر، نهیِ دست زدن بدون وضو و طهارت به صفحات قرآن، نهیِ خرید و فروش قرآن
مؤلف در بخش چهارم تصریح می‌کند، پیامبر یک درس عمومی تفسیر قرآن داشته‌است و مسلمین علاوه بر کتابت متن قرآن، تفسیر آن را هم در کنار قرآن‌های خود می‌نوشتند. وجود این قرآن‌های تفسیردار به مذاق دستگاه حاکمۀ بعد از پیامبر خوش نمی‌آمد؛ زیرا بسیاری از احادیث پیامبر و معارف نبوی مورد پسند سیاست‌های حاکمان نبود. لذا اقدامات مختلفی برای حذف این تفاسیر از قرآن انجام شد که قدم آخر آن جمع‌آوری قرآن‌های مکتوب مردم و سوزانیدن آن‌ها در زمان سومین حاکم پس از پیامبر بود تا در نهایت قرآنی پیراسته از تفسیر در جامعۀ مسلمین عرضه شود. قرار بر این بود که مسلمین فقط قرآن بخوانند و از مفاهیم آن چیزی نیاموزند، جز آنچه با سیاست دستگاه حاکم هماهنگ باشد!
البته امیرالمؤمنین‌علی علیه‌السلام در دوران حکومت خویش این جریان را بر هم زد و در فصل پنجم کتاب اشاره می‌شود که ایشان می‌کوشید تا درس تفسیر گسترش یابد و خودشان هر روز درس قرآن می‌فرمود. در این فصل همچنین مباحث مهمی در زمینۀ گردآوری و تألیف قرآن و اهتمام پیامبر خدا بر این امر مطرح شده‌است. ماحصل این تلاش‌ها قرآنی بود که امیرالمؤمنین‌علی چند روز بعد از شهادت پیامبر به میان مسلمین آوردند و البته دستگاه حاکمه از پذیرش این قرآن امتناع کرد!
تشویق‌های مادی و معنوی پیامبر به حفظ و قرائت قرآن نیز از رازهای ماندگاری قرآن است که در بخش هفتم بدان توجه شده‌است. مثلاً در تعیین فرماندهی لشکر و تعیین امام جماعت، یکی از ملاک‌های پیامبر حفظ بیشتر قرآن بود.
نتیجۀ تمام اقدامات پیامبر که در هفت فصل بدان اشاره رفت، این شد که بعد از شهادت پیامبر، وقتی سپاه اسلام از مدینه برای جنگ با مسیلمۀ کذاب بیرون رفتند، از میان ۱۳ هزار نفری که از مدینه خارج شدند، سه هزار نفر قاری قرآن بودند.
مؤلف در فصل آخر کتاب به مسئلۀ مهمی که در فرمایشات پیامبر در اواخر عمر شریفشان هم مشهود است، اشاره می‌کند و می‌نویسد: «سرنوشت معنی و تفسیر قرآن چیزی بود که پیامبر در فرصت اندک ده سال بعد از هجرت، با درگیری در هشتادواند جنگ کوچک و بزرگ، نتوانسته بود، به وسعت عام تلاوت و قرائت و حفظ قرآن، آن را گسترش بخشند. آشنایی با معنی و تفسیر قرآن در شهر مدینه مانده و از حیطۀ بزرگان صحابه بیرون نرفته بود. … این خطر همان چیزی بود که صاحبان قدرت بعد از پیامبر، با منع تعلیم قرآن با تفسیر، و بسنده کردن به تلاوت الفاظ، آن را فعلیت بخشیدند. ما اولین آثار مخرب و زیان‌بار این سیاست را در مسئلۀ خوارج و شر بزرگی که برای عالم اسلام به وجود آوردند، دیده‌ایم.»
کتاب «راز ماندگاری قرآن»، تازه‌ترین تألیف آیت‌الله محمدعلی جاودان در ۱۷۶ صفحه با شمارگان سه هزار نسخه و با قیمت ۲۲ هزارتومان توسط مؤسسۀ ایمان ماندگار و انتشارات واژه‌پرداز اندیشه به چاپ رسیده‌است.
انتهای پیام
