کارکردها و آسیب‌های تبلیغ در کلام امام خمینی(ره)

به گزارش ایکنا، بیانات امام خمینی(ره) به عنوان یک اسلام‌شناس و پرچمدار اسلام ناب محمدی در دوران معاصر، چراغ هدایتی برای تمام اقشار مختلف جامعه اسلامی است، امام خمینی(ره) در سخنرانی‌های مختلف خویش به موضوعات زیادی اشاره کرده‌اند که واکاوی آن‌ها می‌تواند، نقشه راهی برای اهداف بلند اسلام در دوران معاصر باشد.

یکی از موضوعات مهمی که رهبر کبیر انقلاب اسلامی به آن اشاره دارد بحث تبلیغ دین مبین اسلام است، که در دوران معاصر و بعد از انقلاب اسلامی که هجمه‌ها به دین مبین اسلام بیشتر شده است از اهمیت بالاتری برخوردار شده است، آن چنان که امام راحل(ره) در این زمینه می‌فرمایند: «مسئله تبليغات از صدر اسلام تا ابد يکى از امورى است که اسلام بر آن پافشارى کرده است، و در اين زمان که ما هستيم يک اولويت خاصى دارد. همه مى‏‌دانيم که هيچ انقلابى تاکنون به اندازه انقلاب اسلامى مورد هجوم تبليغاتى و تسليحاتى واقع نشده است.»[1]

امام در بخشی دیگر از سخنان خویش موضوع تبلیغ معارف اسلامی را بالاتر از جهاد در جبهه‌ها دانسته و می‌فرمایند: «اهمیت انتشارات، مثل اهمیت خون‌هایی است که در جبهه‌ها ریخته می‌شود، مداد العلماء افضل من دماء الشهداء، برای اینکه دماء شهدا اگر چه بسیار ارزشمند است و سازنده، لکن قلم‌ها بیشتر می‌تواند سازنده باشد و شهدا را قلم‌ها می‌سازند و شهید‌پرور هستند.»[2] امام خمینی(ره) سنگ زیربنای تبلیغ را علم‌آموزی و داشتن دانش کافی معرفی می‌کند و می‌فرمایند: «تحصيل وسيله است از براى تربيت. آيه نَفْرْ مى‏‌فرمايد که: «چرا نمى‏‌رويد تحصيل کنيد تا برگرديد مردم را انذار کنيد». تحصيل براى اين است که مردم انذار بشوند، به مردم مسائل گفته بشود... همان طور که تحصيل يک تکليفى است، تبليغ بالاتر است از او، تحصيل مقدمه تبليغ است، مقدمه انذار مردم است.»[3]

از دیدگاه امام راحل علاوه بر آنکه یک مبلغ باید پشتوانه علمی قوی داشته باشد، باید به ابزارهای مختلف از جمله زبان خارجی و رسانه‌های مختلف آشنایی داشته باشد تا بتواند سخن اسلام را به تمام دنیا برساند، ایشان در این زمینه می‌فرمایند: «براى تبليغ هم لازم است ما تبليغ بکنيم. آن هم جزو واجبات است که ما از اسلام تبليغ بکنيم. آن چيزى که وارد شده است در قرآن بايد تبليغ کرد به همه جا، و تبليغ لازمه‏‌اش اين است که زبان بدانند. شما نمى‏‌توانيد برويد در انگلستان براى انگليسى‏ها با زبان فارسى تبليغ کنيد يا در امريکا اين طور يا در شوروى. شما بايد با زبان اهلى آنها تبليغ کنيد، و اين از امور لازمه‏‌اى است که پيشتر نمى‌‏شد اسمش را برد، و حالا مى‏‌بينيم جزو لازم‏هاست و واجبات است که بايد عمل بشود.»[4]

البته تمام این موارد از دیدگاه امام خمینی(ره) زمانی می‌تواند تأثیرگذار باشد که از نفس مهذب سرچشمه گرفته باشد، و گرنه «ذات نایافته از هستی بخش چون تواند که بود هستی بخش»[5]، آنچنان که ایشان خطاب به طلاب که در خط مقدم این جبهه هستند این گونه می‌فرمایند: «تا اصلاح نکنید نفوس خودتان را، از خودتان شروع نکنید و خودتان را تهذیب نکنید، شما نمی‌توانید دیگران را تهذیب کنید. آدمی که خودش آدم صحیحی نیست، نمی‌تواند دیگران را تصحیح کند، هر چه هم بگوید فایده ندارد. اگر خدای نخواسته یک گوینده‌ای خودش آلوده باشد، نمی‌تواند با گفتار خودش دیگران را از آلودگی جلوگیری کند. اول باید خودمان را اصلاح کنیم و کوشش کنیم که إن‌شاء‌الله خودمان اصلاح بشویم و مردم را اصلاح کنیم.»[6]

یکی دیگر از توصیه‌های امام راحل برای موفقیت در این زمینه، تلاش و سعه صدر در این مسیر است به گونه‌ای که یک مبلغ به صرف برخورد تند یک مخاطب، وی را رها نکرده و میدان را خالی نکند، ایشان در این سفارش خویش این گونه می‌فرمایند: «علما و روحانیون إن‌شاء‌الله به همه ابعاد و جوانب مسئولیت خود آشنا هستند، ولی از باب تذکر و تاکید عرض می‌کنم امروز که بسیاری از جوانان و‌ اندیشمندان در فضای آزاد کشور اسلامی مان احساس می‌کنند که می‌توانند‌ اندیشه‌های خود را در موضوعات و مسائل مختلف اسلامی بیان دارند، با روی گشاده و آغوش باز، حرف‌های آنان را بشنوند و اگر بیراهه می‌روند، با بیانی آکنده از محبت و دوستی، راه راست اسلامی را نشان آنها دهید، و باید به این نکته توجه کنید که نمی‌شود عواطف و احساسات معنوی و عرفانی آنان را نادیده گرفت و فوراً انگِ التقاط و انحراف بر نوشته‌هاشان زد و همه را یکباره به وادی تردید و شک‌ انداخت.

اینها که امروز این‌گونه مسائل را عنوان می‌کنند، مسلّماً دلشان برای اسلام و هدایت مسلمانان می‌تپد و الاّ داعی ندارند که خود را با طرح این مسائل به دردسر بیندازند. اینها معتقدند که مواضع اسلام در موارد گوناگون، همان گونه‌ای است که خود فکر می‌کنند، به جای پرخاش و کنار زدن آنها با پدری و الفت با آنان برخورد کنید. اگر قبول هم نکردند، مایوس نشوید. در غیر این صورت، خدای ناکرده به دام لیبرال‌ها و ملی‌گراها و یا چپ و منافقین می‌افتند و گناه این، کمتر از التقاط نیست. وقتی ما می‌توانیم به آینده کشور و آینده‌سازان امیدوار شویم که به آنان در مسائل گوناگون بها دهیم و از اشتباهات و خطاهای کوچک آنان بگذریم و به همه شیوه‌ها و اصولی که منتهی به تعلیم و تربیت صحیح آنان می‌شود، احاطه داشته باشیم.»[7]

در سخنرانی‌های امام راحل(ره) علاوه بر آنکه شرائط و لوازم یک تبلیغ خوب تبیین شده است، آسیب‌های این جریان نیز مورد توجه قرار گرفته است، آنچنان که ایشان در توصیه‌های خویش دو انحراف مهم در زمینه تبلیغ را بیان فرموده‌اند که عبارتند از: الف: پرداختن به تشریفات دست و پا گیری که معنویت اسلام را به حاشیه می‌برد، آنچنان که ایشان در توصیه خویش به اعضای شورای عالی تبلیغ این گونه می‌فرمایند: «تبلیغات باید بر اساس معنویات باشد؛ معنویات اساس اسلام است. سعی کنید معنویات را زیاد کنید و از تشریفات تا آنجا که مقدور است بکاهید. همیشه در فکر درست کردن سالن و ساختمان نباشید، بلکه در فکر معنویات اسلام باشید.»[8]

ب: نشناختن نیازهای جامعه و موضوعات اصلی نیز یکی دیگر از آسیب‌های تبلیغ است که امام خمینی(ره) نسبت به آن هشدار داده و می‌فرمایند: «وضع‏ تبليغات‏ بايد متناسب‏ با نيازها و وضع حوزه‏ها باشد. بايد آقايان توجه داشته باشند، هميشه دنبال مسائل واقعى بروند. کتاب‏‌هايى را که مى‏‌خواهيد منتشر کنيد، حتماً بدهيد عده‏اى از فضلا بخوانند و نظر دهند و خودتان دقيقاً بررسى کنيد.»[9] سخن پایانی اینکه تبلیغ آن ابزار کارآمدی است که می‌تواند زمینه صدور انقلاب را که برخواسته از خون هزاران شهید و آرزوی اولیاء الهی است محقق کند، به همین خاطر بارها امام خمینی(ره) در سخنرانی‌های خویش به این موضوع اشاره کرده و می‌فرمایند: «ما که مى‏‌گوييم مى‌‏خواهيم انقلابمان را صادر کنيم، نمى‏‌خواهيم با شمشير باشد بلکه مى‏‌خواهيم با تبليغ باشد.»[10] از این‌رو هرگونه کوتاهی در این امر سبب پای مال کردن خون شهدا و نابودی آمال و آروزهای اولیاء الهی است.

نویسنده: محمدعلی کمالی نسب
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی‌نوشت
[1]. صحيفه امام، ج‏16، ص: 250.
[2]. همان،ج16،ص227.
[3]. همان،ج15،ص414.
[4]. همان، ج‏18، ص: 105.
[5]. هفت اورنگ، جامی، بخش ۱۹ - عقد چهارم در استدلال به ظهور آثار وجود آفریدگار سبحانه ما اعز شأنه و ما اجلی برهانه.
[6]. صحيفه امام، ج‏15، ص: 332.
[7]. همان،ج21،ص99.
[8]. همان،ج18،ص73.
[9]. همان،ج18،ص72.
[10].همان،ج18،ص72.