تصدیق دین، زمینه‌ساز تقوا و اصلاح نظام حکمرانی است

به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین نجف لکزایی، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، عصر امروز، ۲۲ شهریورماه در ادامه سلسله نشست‌های حکمرانی قرآن با موضوع «دو راهی‌های حکمرانی» با اشاره به حدیث شریف جنود عقل و جهل، به بررسی سه دوراهی اساسی حکمرانی پرداخت که مبنای نظریه او در این حوزه است.

وی با اشاره به اینکه این حدیث به دو گروه عقل و جهل اشاره دارد، گفت: در ابتدا با دوراهی خیر و شر مواجه هستیم که نمادی از جنگ درونی انسان میان نیرو‌های عقل و جهل است. سپس به دوراهی ایمان و کفر می‌رسیم که در واقع تجلی عملی عقل و جهل در عرصه دین و باور‌های انسان است؛ ایمان، زیرساخت خیر و عقل و کفر، زیرساخت شر و جهل محسوب می‌شود.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی سپس به دوراهی سوم اشاره کرد که کمتر مورد توجه قرار گرفته، اما اهمیت بسیاری دارد و اظهار کرد: دوراهی سوم، تصدیق و جهود است که در اینجا تصدیق به معنای قبول و اعتقاد راسخ به حق است و جهود به معنای انکار و رد آن و این دوراهی، مرحله‌ای فراتر از ایمان و کفر است و به عبارت دیگر، قبول یا انکار حق در یک سطح نظری و اعتقادی محسوب می‌شود.

وی افزود: در زبان عربی، تصدیق به باب تفعیل برمی‌گردد که شکل پیشرفته‌تر صدق است و ضد آن جهود به معنی انکار است. به عبارت دیگر، وقتی مطلبی به‌عنوان حق به انسان عرضه می‌شود، اگر پذیرفته شود، تصدیق حاصل می‌شود و اگر رد شود، جهود رخ داده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی یادآور شد: این تحلیل برگرفته از کتاب امام خمینی(ره) با عنوان شرح حدیث جنود عقل و جهل است که نظریه دو فطرت را به شکلی دقیق و علمی بیان کرده است و امام خمینی در این کتاب تصدیق را به عنوان قبول حق و اعتقاد سابق به آن معرفی کرده و جهود را انکار حق و عدم خضوع برای آن دانسته است. به همین دلیل تصدیق از جنود عقل و فطرت مخموره است و جهود از جنود جهل و فطرت محجبه.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ادامه، به برخی آیات قرآن کریم اشاره کرد و گفت: قرآن کریم در آیات مختلف به این مفهوم تصدیق اشاره دارد. مثلاً در سوره زمر آیه ۳۳ و 34 آمده است: «وَالَّذِي جَاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُولَٰئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ، لَهُمْ مَا يَشَاءُونَ عِنْدَ رَبِّهِمْ ذَٰلِكَ جَزَاءُ الْمُحْسِنِينَ»؛ در اینجا هم صدق و هم صدقه را به کار برده و نشان‌دهنده باور به حقایق دین است. صدق، حقیقت دین را نمایندگی می‌کند و صدقه، عمل و باور به آن.

وی افزود: روایات و مفسران نیز در تحلیل این آیات بیان کرده‌اند که رسول‌الله (ص) حامل صدق و دین راستین است و اولین کسانی که این صدق را تصدیق کردند، امیرالمؤمنین امام علی(ع) و حضرت خدیجه(س) بودند.

تحقق حکمرانی مبتنی بر عدالت و خرد

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی تأکید کرد: قبول حق و تصدیق آن، پایه و اساس ایمان واقعی و زمینه‌ساز حکمرانی عادلانه و خردمندانه است و کسانی که جهود می‌کنند و حق را انکار می‌نمایند، در مسیر جهل و نادانی قرار دارند و از فطرت سالم دور می‌شوند و این دوراهی‌ها حکمرانی، درک عمیقی از نقش عقل، ایمان و حقیقت در جامعه اسلامی به ما می‌دهد و می‌تواند راهگشای تحقق حکمرانی مبتنی بر عدالت و خرد باشد.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: تصدیق دین به معنای ایمان همراه با عمل صالح، اساس تقوا و اصلاح اندیشه‌ها، انگیزه‌ها و ارزش‌های حکمرانی است که به‌واسطه آن نظام رفتاری جامعه شکل می‌گیرد و زمینه‌ساز حکمرانی عادلانه می‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی در ادامه تبیین خود از حدیث جنود عقل و جهل و آیات قرآن، به بررسی مفهوم «محسنین» در آیه ۳۳ و ۳۴ سوره زمر پرداخت و اظهار کرد: عبارت «لَهُمْ مَا يَشَاءُونَ عِنْدَ رَبِّهِمْ» به کسانی اشاره دارد که نزد پروردگار هیچ محدودیتی ندارند و هر آنچه بخواهند، به آن‌ها داده می‌شود، چرا که پاداش آن‌ها «جَزَاءُ الْمُحْسِنِينَ» یعنی پاداش نیکوکاران است.

وی ادامه داد: مفهوم «محسن» شامل کسانی می‌شود که هم حسن فاعلی و هم حسن فعلی دارند؛ یعنی علاوه بر نیت و اراده درست، عمل صالح نیز انجام می‌دهند و تصدیق دین که برگرفته از ایمان و عمل صالح است، منجر به تقوا می‌شود. تقوا به معنای داشتن ایمان همراه با عمل نیکو و صحیح است.

وی افزود: اگر بخواهیم این مفهوم را ساده‌تر بیان کنیم، پیامبر(ص) با آوردن دین، اندیشه‌ها و باور‌های ما را اصلاح می‌کند، انگیزه‌ها و ارزش‌های حکمرانی را اصلاح می‌کند و به دنبال آن، نظام رفتاری ما نیز دستخوش تغییر می‌شود.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تأکید کرد: این اصلاحات در اندیشه، انگیزه و ارزش‌ها، مسیر تحقق حکمرانی عادلانه و مبتنی بر تقوا را هموار می‌سازد و زمینه‌ساز رشد فردی و اجتماعی در چارچوب آموزه‌های دینی است.

اصلاح اندیشه، انگیزه و رفتار کنشگران؛ زیربنای تحقق حکمرانی عدالت‌محور

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: دین مجموعه‌ای از باورها، انگیزه‌ها و احکام رفتاری است که با اصلاح این سه حوزه، رفتار کنشگران اصلاح شده و به تبع آن، نظام حکمرانی و سایر نظام‌ها اصلاح می‌شوند.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی به تبیین نقش دین در اصلاح نظام حکمرانی پرداخت و اظهار کرد: اصلاح رفتار‌های کنشگران، کلید اصلاح نظام حکمرانی و دیگر نظامات اجتماعی است. دین، شامل مجموعه‌ای از باورها، انگیزه‌ها و احکام رفتاری است که به ترتیب اندیشه، انگیزه و رفتار انسان را اصلاح می‌کند.

وی گفت: دین از سه بخش اصلی تشکیل شده است؛ باور‌ها و بینش‌ها(اصول دین)، مباحث مربوط به انگیزه و اخلاق (تزکیه نفس)، و قوانین و احکام رفتاری (فروع دین). این سه بخش به شکل هماهنگ، زمینه‌ساز تحول در نظام رفتاری فرد و جامعه می‌شوند.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی با یادآوری به آیات قرآن، بیان کرد: کسی که دین را آورد، پیامبر(ص) است که مجموعه‌ای از باور‌ها را برای اصلاح بینش ما آورده، انگیزه‌های ما را اصلاح می‌کند و نظام کنش و رفتار ما را متحول می‌سازد.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی با اشاره به آیات ۳۳ و ۳۴ سوره زمر، افزود: کسانی که این دین را تصدیق کردند و اهل تقوا هستند، هر چه بخواهند نزد پروردگار دارند و پاداش آن‌ها جزای نیکوکاران است.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی سپس به آیات ۵ تا ۱۰ سوره لیل پرداخت و گفت: این آیات دو گروه را معرفی می‌کند؛ گروهی که اهل انفاق و تقوا هستند و اهل تصدیق حق و گروهی که بخل می‌ورزند و حق را انکار می‌کنند. برای اهل انفاق و تقوا وعده آسانی و گشایش در زندگی داده شده است، در حالی که گروه مقابل با مشکلات و سختی مواجه خواهند شد.

وی ادامه داد: تقوا به معنای مراقبت و حفظ رفتار برای خدا است، بدون ریا و خودنمایی، مشابه راننده‌ای که باید در جاده مراقب باشد و به همه جهات توجه کند تا از مسیر درست منحرف نشود.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی درباره مفهوم «صَدَّقَ بِالْحُسْنى‌» در آیات یاد شده، اظهار کرد: مفسران معانی مختلفی برای این واژه مطرح کرده‌اند. صَدَّقَ بِالْحُسْنى‌ به معنای تصدیق نیکویی‌ها و زیبایی‌هاست، به این معنا که حقایق زیبا و نیکو را باور کنیم و به آن عمل نماییم. این تنوع در معانی حُسْنى‌، اهمیت فهم عمیق‌تر مفاهیم دینی را نشان می‌دهد.

تصدیق حقایق الهی و انفاق؛ راهگشای حکمرانی موفق و زندگی آسان در مسیر الهی

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با تبیین آیات قرآن، تصدیق حقایق الهی را فراتر از ایمان صرف دانست و گفت: هر آنچه زیبایی و هدایت به سوی خدا دارد، مصداق «صَدَّقَ بِالْحُسْنى‌» است که همراه با انفاق و تقوا، مسیر زندگی را برای انسان آسان و سرشار از آرامش می‌کند.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در تبیین مفهوم «صَدَّقَ بِالْحُسْنى‌» و نقش آن در اصلاح حکمرانی اظهار کرد: در دنیای اطراف ما، هر فردی به نوعی جذب زیبایی‌ها و نشانه‌های الهی می‌شود؛ این علاقه و توجه به «بِالْحُسْنى‌» یعنی نیکی‌ها و زیبایی‌هایی است که راهنمای انسان به سوی خداوند و هدایت الهی است. برخی به دریا و آرامش گسترده آن دل می‌بندند، برخی به ستارگان و آسمان‌ها که جلوه‌ای از عظمت و حکمت الهی‌اند، برخی به شکوه جنگل‌ها و سبزی دل‌انگیز گیاهان و برخی به سادگی و خلوت کویر.

وی ادامه داد: این علاقه‌مندی‌ها نه تنها موجب لذت‌بردن از خلقت می‌شود، بلکه باعث می‌شود انسان به یاد خالق بیفتد و به عمق وجود خود و معنای زندگی فکر کند. به عبارت دیگر، «صَدَّقَ بِالْحُسْنى‌» یعنی باور به حقایق نیکو و زیبایی‌هایی که انسان را به سوی خداوند و زندگی پاک هدایت می‌کنند. این مفهوم فراتر از تصور رایج از بهشت است و هر چیزی که انسان را به یاد خدا و به مسیر حق هدایت کند، در این دایره قرار دارد.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی با اشاره به خلقت انسان گفت: خداوند در قرآن می‌فرماید که شکل و صورت ما را در رحم مادر به بهترین وجه آفریده است. این حقیقت پیچیده و زیبا، خود نشانه‌ای از آفرینش و قدرت الهی است که انسان را به تفکر درباره خالق وادار می‌کند.

وی تأکید کرد: کسانی که همراه با ایمان، انفاق و تقوا را در زندگی خود جاری می‌کنند، به این حقایق باور دارند و «صَدَّقَ بِالْحُسْنى‌» را به طور عملی نشان می‌دهند. چنین افرادی نه تنها از انجام عبادات و اعمال نیک خسته نمی‌شوند بلکه با اشتیاق و ذوق در مسیر الهی حرکت می‌کنند و عبور از مسیر سخت زندگی برای این افراد مانند ورزشکاری است که با تمرین و ممارست توانایی عبور از سربالایی‌های سخت را یافته است؛ آن‌ها با ایمان و اخلاص مسیر پرچالش جهاد و خدمت به مردم را با شادی طی می‌کنند.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در مقابل به کسانی اشاره کرد که بخل می‌ورزند و از انفاق خودداری می‌کنند و گفت: این افراد به اشتباه خود را بی‌نیاز از خدا و دین می‌پندارند و حقایق الهی را انکار می‌کنند. مسیر زندگی برای این گروه سخت، دشوار و پر از مشکلات می‌شود، چرا که راه انکار و جهد به معنای رویارویی با موانع و دشواری‌های فراوان است.

وی افزود: اگر ما مسیر تصدیق حق و انفاق را انتخاب کنیم، راه‌ها بر ما آسان شده و آرامش واقعی را خواهیم یافت. اما اگر مسیر انکار و بخل را پیش بگیریم، زندگی با مشکلات و سختی‌های غیر قابل تحمل مواجه می‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی تأکید کرد: جوهر اصلی حکمرانی موفق و عدالت‌محور در گرو باور به حقایق الهی، انفاق و تقواست؛ این ارزش‌ها زمینه‌ساز اصلاح نظامات اجتماعی و حکمرانی عادلانه‌اند که سعادت فردی و جمعی را به دنبال دارد.