خاورشناسی به قبل و بعد از مادلونگ قابل تقسیم است

به گزارش ایکنا، سعید طاووسی مسرور، استاد دانشگاه علامه طباطبایی، شامگاه 5 تیر در نشست تبیین و بررسی آراء و اندیشه‌های ویلفرد مادلونگ، با بیان اینکه علاقه و جدیت در مسیر مطالعات اسلامی از ویژگی‌های برجسته ایشان است، افزود: وی از فرصت‌هایی که برای او ایجاد شد مانند مسئولیت رایزنی فرهنگی در عراق نهایت استفاده را برای آشنایی با اسلام و مذاهب اسلامی کرده است و به خصوص در زمینه شیعه، مطالعات جدی داشته است.

متنی منسجم از منظر مادلونگ

طاووسی مسرور با بیان اینکه کتاب جانشینی محمد(ص) از آثار ارزنده و برجسته اوست و در این کتاب تفاوت اساسی خود را با مناهج شیعه‌شناسی در غرب نمایان کرده است، تصریح کرد: توجه خاص به قرآن به عنوان یک سند تاریخی از ویژگی‌های اوست و این اشکال را به پیشینیان و معاصران خود دارد که چرا آنها در قرآن دخل و تصرف نادرست کرده‌اند و قرآن را متنی منسجم و قابل استناد و معتبر برشمرده است.

وی افزود: نکته جالب‌تر اینکه در سنت شرق‌شناسی غربیان به خصوص در آلمان دیدگاه افراطی و تند علیه احادیث اسلامی وجود داشته است و اساسا احادیث را جعلی و متعلق به قرون دوم و سوم می‌دانند در حالی که مادلونگ حدیث را هم منبع تاریخی می‌داند و همان روش‌هایی را که برای اعتبارسنجی متون تاریخی جایز می‌داند برای اعتبارسنجی متو حدیثی هم به کار برده است.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: در کتاب وی شاهد تنوع منابع هستیم و کار آقای مادلونگ برخلاف کسانی که به صدر اسلام  متمرکز شده‌اند منحصر به منابع و نگاه‌های اهل سنت نیست. یکی از ارزشنمندترین بخش‌های کتاب که حتی از جهت روشی درس‌آموز است مقدمه کتاب است؛ در مقدمه، استدلال مادلونگ برای جانشینی حضرت علی(ع) روش عالمانه‌ای است که ما در منابع علمای خودمان شاهد آن نیستیم.

نگاهی تاریخی در اثبات امامت علی(ع)

طاووسی مسرور در ادامه بیان کرد: اولا وی به قرآن مراجعه کرده است؛ ممکن است کسی بگوید در تفاسیر شیعه هم مباحث مرتبط با ولایت امام علی(ع) هست ولی جالب اینکه مادلونگ سراغ آیات مشهور مانند اکمال دین و ولایت و ... نرفته بلکه سراغ آیاتی رفته که مرتبط با جانشینان انبیاء است. وی بیان کرده که  مطرح کردن جانشینان انبیاء در قرآن صرفا داستان‌گویی نیست بلکه زمینه‌سازی است و جانشین پیامبر اسلام هم طبیعتا از اهل و ذریه او خواهد بود.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: مادلونگ برخی مطالب را به صورت اجمالی در کتاب مطرح کرده که نشان‌دهنده دقت نظر اوست؛ در مورد ابن سبا بیان کرده که امروزه کمتر محققی وجود دارد که مطالب سیف بن عبدالله را درباره ابن سبا باور کند که نگاهی نزدیک به علامه عسکری است.

وی افزود: یا در مورد انتساب  تعبیر مطلاق به امام حسن مجتبی(ع) بحث کرد و از منظر تاریخی آن را رد کرده است؛ ما عمدتا مباحث حدیثی و کلامی را برای رد این ادعا مطرح می‌کنیم ولی وی به مقوله همسران امام حسن(ع) به منابع تاریخی استناد کرده است البته آثار شیعه‌پژوهانه او بسیار متنوع است.

طاووسی مسرور گفت: همچنین کتابی درباره زیدیه متقدم دارد که شاید اثری بی بدیل باشد. به هر حال تلاش‌های ایشان با وجود اینکه نقدهایی هم دارد در خورد ستایش و تقدیر است و می‌توانم بگویم شیعه‌پژوهی در غرب را می‌توان به قبل و بعد از مادلونگ تقسیم کرد.

پیشگام تجدیدنظر طلبی در آراء مستشرقان

همچنین عباس احمدوند، استاد دانشگاه شهید بهشتی در این نشست، با طرح این پرسش که چرا باید مادلونگ را تجلیل کنیم، گفت: مادلونگ از ویراستاران ارشد دایرة المعارف اسلامی و اسلام‌شناس شهیر آلمانی است که در منابع خود از آثار شیعه هم استفاده کرده است و لازم است ما ایرانیان بیشتر او را شناخته و تجلیل کنیم.

احمدوند بیان کرد: وی ویژگی‌هایی دارد از جمله اینکه عمر طولانی و سودمندی داشته و در دانشگاه‌ها و مراکز علمی متعدد تدریس و تجربه علمی دارد، به منابع گوناگون شرقی و اسلامی تسلط دارند و شاگردان فراوانی تربیت کرده است.

وی افزود: وی در حیطه‌های مختلف علمی مانند اخلاق، کلام، فلسفه سیاسی و جنبش‌های فکری و مذهبی اسلام مانند حنفی، زیدی، اسماعیلیه، شافعی و ...سیره پیامبر(ص) و تاریخ اسلام در ایران و یمن تخصص دارد؛ تصحیح متون گوناگون زیدیه، تصحیح متون کلامی اسماعیلیه و زیدیه و دیگران هم از دیگر اثار ایشان است.

استاد دانشگاه شهید بهشتی اضافه کرد: مادلونگ فرزند زمانه خودش است و وقتی به آثار گوناگون وی نگاه کنیم ظاهرا نوعی پراکندگی دیده می‌شود ولی اگر دقت بیشتری داشته باشیم دقیقا خواهیم دید در یک حیطه و رویکرد خاص در حال حرکت است.  جنگ جهانی دوم که خاتمه یافت جریانی از موج استقلال‌خواهی و تلاش برای آگاهی بیشتر و تشکیل دولتها در ملت‌های مسلمان رخ داد و زمینه‌ای فراهم شد تا آراء مستشرقان قبل از جنگ جهانی دوم به چالش و نقد کشیده شود زیرا آنها حق مطالب را در خصوص مسلمین ادا نکرده‌اند.

ایجاد موج تجدیدنظر طلبی درباره آراء مستشرقان 

احمدوند با بیان این مسئله که آثار خاورشناسان قبل از جنگ جهانی دوم حساسیت‌هایی برانگیخته بود، درباره این موضوع توضیح داد: آنها سندیت قرآن را زیر سؤال بردند و احادیث را تمام مجعول می‌دانستند و آن را برساخته از اشعار جاهلی می‌دانستند به همین دلیل تجدیدنظر طلبی در این باره در خود غرب هم با اقبال روبرو شد.

وی افزود: یکی از نامداران عرصه تجدیدنظر طلبی، پرفسور مادلونگ است، ایشان پارادایم‌های موجود از دوره لامنس و .. را به چالش کشید زیرا با منابع گوناگون آشنا بود و از منابع اصیل بهره برد. مادلونگ در کارهای خود از منابع معتبر و دست اول استفاده می‌کند کما اینکه یک مورخ باید این کار را انجام دهد؛ بر خلاف خیلی از خاورشناسان قبل از جنگ جهانی دوم که به آثار معتبر رجوع نداشتند او بین منابع شیعه و سنی به خوبی تفکیک کرد همچنین منابع شیعه امامیه را هم از سایر فرق شیعه جدا کرد.

تاکید مادلونگ بر امامت منصوص در شیعه

استاد دانشگاه شهید بهشتی افزود: او منابع تاریخی، کلامی و حدیثی را به نحو دقیق و روشن، شناسایی و دسته‌بندی کرد و از آن بجا و بهینه استفاده کرد. تتبع فراوان در استفاده از منابع شیعه و سنی مصداق این سخن است که محقق کسی است که در دام یک دسته خاص منابع نیفتد؛ او عالمان و متکلمان شیعه را دقیقا می‌شناسد و به آثار آنان ارجاع می‌دهد و نگاه جامع و کاملی به تشیع در آثار او دیده می‌شود.

احمدوند بیان کرد: ما او را پیشگام تجدیدنظر طلبی در آراء مستشرقان قبل از جنگ جهانی دوم می‌دانیم. او براساس منابع متقن، مستندا تاکید کرده که سقیفه سبب اختلاف‌افکنی بین مسلمین شد و او کسی بود که به امامت منصوص برای جانشینی پیامبر(ص) صحه می‌گذارد و گزارشات تاریخی خود را در این راستا به عنوان مؤید می‌آورد.

تعریف دقیق از شیعه

استاد دانشگاه شهید بهشتی گفت: ارائه تعریف دقیق از شیعه برخلاف گذشتگان و اسلاف و شیعه را پیرو علی(ع) دانستن و معرفی کردن و بررسی تشیع به مثابه میراث‌دار بودن سنت معنوی پیامبر(ص) از دیگر ویژگی‌های این عالم خاورشناس است. همچنین در پیشادوران مادلونگ، شیعه یک جریان و مذهب با نگاه حداقلی و یک جنبش سیاسی تلقی شده است ولی در مطالب وی، شیعه میراث‌دار سنت نبی اعظم(ص) است.

احمدوند در پایان گفت: نمونه دیگر در آثار مادلونگ، شنیدن صداهای در حاشیه‌ مانده از جنبش‌های کوچک و بزرگی است که کمتر شنیده شده است.