واکنش‌ها به یک استعفای کم‌سابقه

به گزارش ایکنا، روز گذشته آیت‌الله سیدکاظم حائری، از مراجع تقلید کشور عراق در بیانیه‌ای رسما اعلام کرد به سبب بیماری و کهولت سن قادر به ادامه وظیفه مرجعیت نیست و از مسئولیت خود استعفا داد.

وی که از سال 1353 در قم ساکن است، چهار دهه پیش توسط سیدمحمد صدر، پدر مقتدی صدر به عنوان مرجع شیعیان در عراق معرفی شد و از آن زمان تا دیروز الزامات مرجعیت را به جا می‌آورد. حائری که منتقد مقتدی صدر است، هوادار سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران در عراق و از تحسین‌کنندگان حشدالشعبی به شمار می‌رود.

وی در متن استعفای خود نوشت: «واضح است که از ضروریات انجام این مسئولیت بزرگ، سلامت جسمانی و توان پیگیری مسائل مربوط به امت مسلمان است اما امروز وضع سلامت من به سبب بیماری و سن بالا مناسب نیست، احساس می‌کنم که مانع انجام وظایفی شده که بر عهده من است. لذا اعلام می‌کنم که از این به بعد، این مسئولیت سنگین و بزرگ را ادامه نمی‌دهم. همه وکالت‌ها و اجازه‌های صادر شده از طرف ما یا از طرف دفاتر ما و نیز حق دریافت هرگونه حقوق شرعی از طرف وکلا و نمایندگان از این تاریخ ساقط است.»

این اقدام در ایران عموما با واکنش‌های مثبتی همراه بود و برخی از این اقدام مرجع تقلید هشتاد و چهار ساله استقبال کردند.

به عنوان نمونه حجت‌الاسلام محمدصفر جبرئیلی، استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در یادداشتی تاریخچه استعفا از مرجعیت که امری کم‌سابقه در تاریخ تشیع محسوب می‌شود را چنین روایت کرد: «تاریخ شیعه از سال ۳۲۹ قمری تاکنون مراجع عظام زیادی به خود دیده است، چنان که نام شخصیت‌های زیادی که به عناوین و عذرهای مختلف از تصدی این مسئولیت خودداری کردند را هم به یاد دارد. عالمانی که علیرغم برخورداری از شرائط لازم نه برای فرار از زیر بار مسئولیت و نه برای گریز از انجام وظیفه، بلکه به دلیل روحیه مسئولیت‌پذیری و تشخیص درست وظیفه و رعایت جهات اخلاقی از پذیرش آن خودداری می‌کردند چرا که دیگران را از خود شایسته‌تر می‌دیده و خود را موظف به ترویج و تقویت آن شخص محترم می‌دانستند.

برخی نیز با وجود پذیرش تصدی مرجعیت در میان راه خود را فاقد شرائط دانسته و از آن مسئولیت انصراف داده‌اند. تاریخ نام آیت‌الله حاج آقا رضا همدانی (۱۳۲۲ق) صاحب کتاب ارزشمند «مصباح الفقیه» را به یاد دارد که به بهانه نسیان و فراموشی رسما تقلید از خود را غیرمجاز اعلام کرد. محقق اصفهانی (۱۳۶۱ق) صاحب «نهایه الدرایه» شرح کفایه (۶ج) و «حاشیه المکاسب» (۸ج) و تالیفات ماندگار دیگر به دلیل تقویت مرجعیت آقاسید ابوالحسن اصفهانی (۱۳۵۵ق) دستور داد تا رساله چاپ شده‌اش را در همان چاپخانه خمیر کنند.»

حجت‌الاسلام مهراب صادق‌نیا، استاد دانشگاه ادیان و مذاهب نیز اقدام آیت‌الله حائری را زمینه‌ساز پویایی نهاد مرجعیت به شمار آورد و در یادداشتی نوشت: «نهاد مرجعیّت یکی از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی شیعیان است که نقشی بسیار فراتر از پاسخ به مسائل شرعی بازی کرده است. این نهاد مهم‌ترین کانون انسجام‌بخش شیعیان بوده و در بسیاری زمان‌ها از قدرتی فراتر از قدرتِ سیاسی برخوردار بوده است. با این حال، این نهاد کم‌تر به نوآوری تن داده و با تحوّل به اقتضای زمان هم‌داستان بوده است. مفهومی به نام حفظ شأن مراجع زنده، که بیش‌تر خواهانِ پاس‌داشت رویّه‌های موجود هستند، کم‌تر اجازه داده است که جوان‌ترهایی که در آستانه‌ی دست‌یابی به این موقعیّت‌اند، ایده‌ها و اندیشه‌های تازه‌ی خود را در این نهاد دنبال کنند. چنین اقدامی می‌تواند زمینه را برای پویایی و نوآوری در مهم‌ترین نهاد اجتماعی شیعیان فراهم کند.»

محسن‌حسام مظاهری، پژوهشگر علوم اجتماعی که حوزه مطالعاتی خود را بر فرهنگ تشیع متمرکز ساخته است با یادداشتی به استقبال این رویداد رفت و نوشت: «در هر حال فارغ از انگیزه‌ها و زمینه‌ها و دلایل سیاسی این اقدام که در آینده روشن خواهد شد، نفس کناره‌گیری داوطلبانه‌ یک مرجع تقلید به‌ سبب ناتوانی در انجام وظایفی که ناظر به این جایگاه است، اقدام شایسته‌ای است که می‌تواند در صورت تبدیل به رویه و سنت، بر ادامه‌ حیات و حضور نهاد مرجعیت تأثیر مثبت بگذارد».