سوق دادن به سمت بندگی خدا؛ ملاک اسلامی علم و تکنولوژی مجاز
گروه اندیشه: از نگاه شرع مقدس اسلام، هیچ علم و هیچ تکنولوژی و هیچ تمدنی برای ما ممنوع نیست و هر علمی که ما را به سمت بندگی خداوند سوق بدهد و هر ابزاری که برای آبادانی دنیا و آخرت ما مفید باشد، اسلام با آن مخالفتی ندارد.
حجت‌الاسلام و المسلمین ابراهیم یعقوبیان، پژوهشگر قرآنی و مدرس حوزه علمیه، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) با اشاره به ذکر شدن هفت تا هشت عنصر مهم تمدن، علم و تولید علم را یکی از این عناصر دانست و بیان کرد: دین مقدس اسلام بیشترین توجه را به علم داشته است و وجود آیات و روایات فراوان در این باره شاهدی گویا در این موردند.
یعقوبیان همچنین با اشاره به این مطلب که حتی برخی از بزرگان منشأ هرگونه علم و حرفه‌ای را انبیاء دانسته‌اند، بیان کرد: مرحوم علامه شعرانی در کتاب «نثر طوبی» می‌نویسند که جمعی از دانشمندان بزرگ معتقدند که کلیه علوم و بلکه همه پیشه‌ها و شغل‌ها را انبیاء پایه‌گذاری کرده‌اند. مولوی هم معتقد است که:
«این نجوم و طب وحی انبیاست / عقل و حس را سوی بی‌سو ره کجاست؟
قابل تعلیم و فهم است این خرد / لیک صاحب وحی تعلیمش دهد
جمله حرفت‌ها یقین از وحی بود / اول او، لیک عقل او را فزود
هیچ حرفت را ببین کین عقل ما / تاند او آموخت بی هیچ اوستا».
وی ادامه داد: در خود قرآن نیز به صنایعی که در وحی ریشه دارد، اشاره شده است. بر اساس قرآن صنعت کشتی‌سازی ریشه در وحی دارد، صنعت ذوب فلزات و زره‌سازی نیز، یا نکاتی در مورد مسکن و شهرسازی در آیات مربوط به داستان حضرت موسی(ع) آمده است. حتی در روایات در موارد زیادی از ویژگی‌های مسکن یا حتی در مورد مناطقی که مناسب سکونت است، سخن گفته شده و روایاتی در مورد معماری و بافت شهر وجود دارد.
یعقوبیان همچنین با اشاره به تفاوت فرهنگ و تمدن بیان کرد: فرهنگ امروز غرب عامل سعادت و کمال ابدی بشر نیست و حتی سعادت دنیا را هم نمی‌تواند رقم بزند.
این مدرس حوزه علمیه با تأکید بر این که فرهنگ فقط فرهنگ اسلام است، ادامه داد: اگر ما خیال کنیم که فرهنگ امروز غرب موجب تمدن شده، این غلط است. حتی فرهنگ اخلاقی غرب هم یک اخلاق دینی را به نمایش نمی‌گذارد، ولو کانت که پیامبر اروپاست، اخلاق دینی و الهی را به نمایش نمی‌گذارد. بنابراین کار باطلی است که در همه عرصه‌ها بخواهیم به غرب بچسبیم. خوب است که برای این که متوجه مشکلات غرب بشویم، به برخی از قضاوت‌هایی که خود غربی‌ها به راجع به غرب داشته‌اند توجه کنیم. اگر ما خیال کنیم که تمدن و ابزارسازی محصول کاباره‌ها و مراکز فساد غرب است این اشتباهی فاحش است. پس فرهنگ غرب را به یک سو باید کنار گذاشت.
وی با اشاره به وجود برخی موارد مثبت در فرهنگ غرب، عنوان کرد: این که برای مثال غربی‌ها به قانون ملتزمند و وجدان کاری دارند، وجوهی مثبت هستند اما نباید منقطع از عالم وحی لحاظ شوند. اگر گفته شود که فرهنگ غرب را باید کنار گذاشت به معنای مثبت تلقی نکردن وجوه مثبت نیست، بلکه این‌ها چیزهایی است که در شریعت ما نیز آمده است.
این محقق و پژوهشگر دینی و قرآنی افزود: ما به دلیل این‌که خود را معتقد می‌دانیم و باور داریم که واقعاً وجدان در درون ما حاکم است، باید حقوق خودمان، حقوق خانواده‌مان و حقوق جامعه و طبیعت را رعایت کنیم. ما بنده‌ایم و بندگی خدا می‌کنیم و ارزش آن رفتار در صورتی است که منشأ تمام این التزامات توجه به امر الهی باشد، اما اگر این حد نیز میسر نشود و چنین نگاهی نباشد، همان التزام به قانون نیز چیزی است که در شرع ما آمده است و نیازی نیست که از غرب کپی کنیم. روی کردن، به تمامه، به فرهنگ دین و به همه عرصه‌های دین همه این‌ها را در خود دارد. پس ما نیازی به فرهنگ غرب نداریم و فرهنگ اسلام کامل است.
ضرورت مدیریت کردن فرهنگ مادی ابزار غرب
یعقوبیان حکم ابدیت را البته متفاوت دانست و بیان کرد: ما از ابزار برای آبادانی ابدیت‌مان استفاده می‌کنیم. البته ممکن است فرهنگ مادی ابزاری که از غرب می‌آید، آسیب برساند و ضروری است که این جنبه را مدیریت کنیم.
وی با اشاره به تفکیک علوم در اسلام به «علم ادیان» و «علم ابدان»، گفت: در روایت داریم که یک سری علوم مربوط به فکر و قلب بشر هستند و یک سری هستند که ابزارسازند به آنها علوم طبیعی گفته می شود و علم الابدان به معنای علوم پزشکی نیست و همه علومی را که برای سلامت و آسایش بدن ما مفید است. اسلام به هر دوی این علوم توجه کرده است.
یعقوبیان افزود: از نگاه شرع مقدس اسلام، هیچ علم و هیچ تکنولوژی و هیچ تمدنی برای ما ممنوع نیست، البته اگر آن علم و تکنولوژی در خدمت هدف متعالی انسان و اسلام باشد. در واقع هر چه که علم ما را به سمت بندگی خداوند سوق بدهد و هر ابزاری که برای آبادانی دنیا و آخرت ما مفید باشد، اسلام هیچ گاه جلوی این ابزار و آن علم را نگرفته است.
