حضور نظامی ایران در فاو؛ نشانگر بی‌ثباتی حکومت بغداد
گروه سیاسی: حضور نظامی ایران در فاو، نشانگر بی‌ثباتی حکومت بغداد و ضعف و ناتوانی ارتش عراق بود.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان جنوبی، روزهای جمهوری اسلامی با فتح خرمشهر به اوج خود رسید، غرب به‌منظور فراهم آوردن شرایط مناسب در تحمیل صلح و سازش به جمهوری اسلامی، تلاش اصلی را معطوف بر حفظ صدام کرد.
بدین ترتیب از یک‌سو پافشاری و تصمیم قطعی غرب مبنی بر حفظ صدام و از سوی دیگر، عزم راسخ جمهوری اسلامی جهت حصول به اهداف حقه خود در جنگ و تسلیم نشدن در برابر فشارهای همه جانبه استکبار، به‌نوعی، حالت نه جنگ، نه صلح را میان طرفین حاکم کرد.
در واقع حفظ صدام و بازداشتن ایران از پافشاری روی آرمان‌های خود، برقراری موازنه قوا بود. از این‌رو افزایش و تقویت توانایی‌های تکنولوژی عراق به‌ویژه نیروی هوایی، در دستور کار استکبار قرار گرفت و به‌دنبال آن دشمن سعی کرد فضا را به‌طور مطلق در اختیار بگیرد تا شاید به این وسیله بهلحاظ ضعف‌های متعددی که داشت، صحنه جنگ را از میدان رزم زمینی به آسمان، دریا و شهرها بکشاند.
گذشته از استراتژی غرب و حمایت‌های همه‌جانبه علمی و نظیر از رژیم عراق، رژیم بعثی نیز تمامی توان خود را در جهت پشتیبانی و پاسخ‌گویی به نیازهای جنگ قرار داد.
اجتناب از جنگ در زمین مسطح پس از عملیات‌های والفجر مقدماتی و والفجر 10 و در پی آن ابتکار عملیات در هورالهویزه طی دو عملیات بزرگ خیبر و بدر به‌ویژه خیبر موجب انفعال رژیم عراق و ایجاد نگرانی میان حامیان منطقه‌ای و بین‌المللی او گردید و متقابلاً جمهوری اسلامی ایران که ابتکار عمل و برتری سیاسی ـ نظامی را همچنان در دست داشت، زمینه عملیات بعدی را با استفاده از تجربه عملیات در هور فراهم کرد.
در این میان، عاملی که مجوب شد طراحان نظامی در انتخاب منطقه بعدی برای عملیات دقت بیشتری کنند، این بود که هیچ یک از عملیات‌های انجام شده پس از فتح خرمشهر دارای نتایجی نبود که قادر باشد برتری تعیین‌کننده‌ای را نصیب ایران کند. از این‌رو، لازم بود حرکت جدیدی در صحنه جنگ انجام شود که با آنچه از اول جنگ تا آن زمان به وقوع پیوسته بود، متفاوت باشد و فرماندهان نظامی عراق نیز از پیش‌بینی آن ناتوان باشند. این حرکت، عبور از رودخانه عریضی هم‌چون اروند و تسخیر منطقه مهم شبه جزیره فاو بود.
اهداف عملیات
بهلحاظ موقعیت جغرافیایی شمال خلیج فارس و منطقه فاو، عملیات والفجر 8 از اهداف سیاسی ـ نظامی ویژه‌ای برخوردار بود که مهم‌ترین آن‌ها عبارت بودند از: تصرف شهر فاو و تأسیسات بندری آن، هم‌مرزی با کویت، تهدید بندر ام‌القصر، انهدام و یا تصرف سکوهای پرتاب موشک، تأمین خورموسی و تردد کشتی‌ها به بندر امام خمینی(ره)، تسلط بر اروندرود، انسداد راه ورود عراق به خلیج فارس، ویژگی‌های منطقه فاو.
منطقه فاو علاوه بر ارزش سیاسی ـ نظامی، بهلحاظ فراهم‌سازی امکان حضور مقتدرانه ایران در خاک عراق و موقعیت جغرافیایی و طبیعی، دارای ارزش استراتژیک نیز بود و هم‌چنین معضلات ناشی از عدم تأمین مناطق عملیاتی پیشین و مقابله با فشارهای دشمن پس از تصرف منطقه را هم مرتفع می‌کرد، زیرا با تلاقی‌بودن سواحل رودخانه اروند در هر دو سو و نیز وجود عارضه کارخانه نمک، عملاً بیشتر زمین منطقه را برای دشمن غیرقابل استفاده کرده بود و این مسئله کارایی زرهی ارتش عراق را کاهش می‌داد، هم‌چنین احاطه آب از سه قسمت موجب شده بود، پدافند در برابر دشمن تنها در یک سمت انجام شود و آسیب‌پذیری از جناحین را کاهش دهد.
علاوه بر این‌ها، کوتاه بودن عقبه نیروهای خودی، پوشش مناسب منطقه برای پدافند هوایی، تسلط آتش بر روی خطوط و عقبه دشمن، امکان رعایت اصل غافلگیری، محدود بودن زمین و عمق قابل دسترس، از جمله عواملی بودند که بر میزان امیدواری‌ها نسبت به کسب پیروزی می‌افزود.
اما در عین حال با توجه به ویژگی‌های خاص منطقه، مسئله عبور از رودخانه و پشتیبانی عملیات، احداث پل، تردد قایق‌ها به ساحل دشمن و پهلو گرفتن آن‌ها در ساحل رودخانه‌ها، هر کدام به‌عنوان موانعی بودند که برداشتن آن‌ها از سر راه به سادگی امکان‌پذیر نبود. به همین‌دلیل در طرح ریزی عملیات، تدابیر ویژه‌ای برای رفع آن‌ها اتخاذ شد.
منطقه عملیات
از آن‌جایی‌که زمین منطقه در میان آب محصور است، تحت‌تأثیر جذر و مد آب خلیج فارس و رطوبت دائم حاصل از آن می‌باشد، به همین دلیل، قسمت عمده‌ای از زمین منطقه باتلاقی، نمک زار و سست می‌باشد.
ارتفاع آب رود اروند، که از دریا تأثیر می‌پذیرد، در عمیق‌ترین قسمت رودخانه به 25 متر می‌رسد، در ساحل رودخانه پوششی از چولان(بوته‌های بلند) و نی وجود دارد، ارتفاع چولان‌ها حداکثر 5/1 متر و ارتفاع نی‌ها 3 تا 4 متر می‌باشد، به گونه‌ای که انسان به‌راحتی می‌تواند در میان آن مخفی شود، هم چنین نخلستان بزرگی در ساحل خودی و دشمن که عمق آن بین 2 تا 5 کیلومتر متغیر است، وجود دارد که زمین اطراف آن اغلب سست است.
شرح عملیات
سرانجام پس از حل معضلات اساسی عملیات و تکمیل طرح مانور و تأمین پشتیبانی‌های مورد نظر و سازماندهی قرارگاه‌ها و یگان‌ها، دستور انجام عملیات در ساعت 22:10 تاریخ 20 بهمن 64، توسط فرمانده‌کل سپاه با قرائت رمز عملیات به این شرح، صادر شد: «بسم الله ارحمن الرحیم. لاحول و لا قوة الا بالله العلی العظیم. قاتلو هم حتی لا تکون فتنه. یا فاطمةالزهرا، یا فاطمةالزهرا، یا فاطمةالزهرا». یگان‌های نیروی زمینی سپاه با پشتیبانی آتش طرح‌ریزی شده، تهاجم خود را در محورهای مورد نظر آغاز و مبادرت به شکستن خط کردند.
گسترش وضعیت و تأمین هدف‌های عملیات در همان شب اول چنان غیر منتظره بود که نیروهای پشتیبان که می‌بایستی برای تأمین مراحل بعدی عملیات در صبح یا شب دوم عملیات به کار گرفته می‌شدند، در ساعت 12 همان شب وارد منطقه شدند. پس از پاکسازی خط اول، در ادامه کار دو مساله عمده در پیش روی رزمندگان قرار داشت:
یکی دور زدن و محاصره شهر و حضور در محور ساحلی واقع در جناح شمالی. حضور در محور یاد شده، نقش مؤثری را در مقابله با پاتک‌های دشمن و نیز تثبیت و تأمین سرپل اولیه داشت لذا دو لشکر پرتوان و قدرتمند سپاه که مأموریت دستیابی به اهداف فوق را داشتند، به‌منظور پاکسازی و الحاق خط اول، تلاش خود را شروع کردند. بدین ترتیب قبل از روشن‌شدن آزمایش‌های مربوط به هوا و پس از درهم شکستن مقاومت‌های ضعیف دشمن، یگان مأمور جهت تصرف شهر فاو، ابتدا با حضور در مدخل ورودی شهر، به محاصره آن پرداخت.
در جنوب شهر فاو نیز یکی دیگر از یگان‌ها با طی کردن مسافت زیادی در عمق، به صورتی باورنکردنی خود را به خور عبدالله رساند و شهر فاو از شمال و جنوب به محاصره درآمد.
پاکسازی جنوب شهر فاو و باقی مانده نیروهای پراکنده و غیر منسجم دشمن که در منطقه به صورت سرگردان حضور داشتند دنبال می‌شد. با حضور پرقدرت نیروها پس از محاصره شهر فاو در محور ساحلی و نیز دستیابی به خور عبدالله در جنوب فاو، پاکسازی عناصر باقی مانده دشمن در رأس‌البیشه آغاز شد.
در نتیجه یگان مأمور به تصرف شهر فاو، پس از رفع موانع موجود و مقابله با مقاومت‌های پراکنده دشمن، توانست با انهدام مقر تیپ 111 و به اسارت گرفتن فرمانده آن، شهر فاو را به‌صورت کامل پاکسازی کند. در نتیجه تا پایان روز اول، رزمندگان اسلام موفق به تصرف شهر فاو و پاکسازی کامل منطقه و حضور در شمال فاو(محور ساحلی) شدند و بدین ترتیب مراحل اول و عملیات انجام پذیرفت.
دشمن در شرایطی که جمهوری اسلامی را فاقد توانایی و قابلیت اجرای عملیات عبور از رودخانه ارزیابی می‌کرد، پس از مواجهه با حضور قدرتمندانه نیروهای اسلام در شهر فاو و بعد از گذشت سه روز از شروع عملیات، به تدریج نسبت به ابعاد عملیات فاو هوشیار شده و لشکر گارد را وارد منطقه کرد شتاب‌زدگی و عدم توجیه کامل نسبت به منطقه، موجب شد که نیروهای لشکر گارد سوار برخودرو و در حال حرکت به سمت منطقه درگیری، در محاصره نیروهای خودی افتاده و به هلاکت برسند. از این زمان بود که نبرد سنگین به مدت 75 روز ادامه پیدا کرد.
فاو از حضور تا تثبیت
دشمن پس از ناتوانی در بازپسگیری یک باره فاو، شیوه پیشروی لاک‌پشتی را آغاز کرد تا بلکه بتواند قسمت‌های محدودتری را تصرف کند و خط تبلیغاتی رسانه‌های جهانی هم در تحرکات نظامی دشمن بی‌تأثیر نبود، چنانچه نشریه واشنگتن پست طی گزارشی نوشت:
«عراق نمی‌تواند اجازه دهد ایرانی‌ها در این شهر باقی بمانند، زیرا این مسئله به احتمال قوی عواقبی تضعیف کننده از نظر روحی و سیاسی در داخل عراق و نیز در کشورهای همسایه خواهد داشت، تصرف شبه جزیره فاو توسط نیروهای ایران و غافلگیری عراقی‌ها، به‌طوری‌که هنوز هم موفق به بیرون راندن سربازان ایرانی از منطقه نشده‌اند، بغداد را سخت سرافکنده کرده است.»
رادیو بی‌بی‌سی نیز طی تفسیری اظهار کرد: «ایران به خوبی در زمین از عهده نیروها برآمد و تصرف این همه اراضی عراق، ضربه ای تحقیر آمیز به عراق وارد کرده است.»
مشکلات باز پس گیری فاو برای دشمن
دشمن در انجام پاتک می‌بایست از نیروی زرهی مکانیزه استفاده می‌کرد که با توجه به باتلاقی بودن زمین عمدتاً محدود به جاده می‌شد و این وضعیت با توجه به آتش توپخانه بر روی جاده‌ها و حضور قدرتمند نیروهای ایران در آن‌جا، امکان مانور را از دشمن می‌گرفت.
به علاوه نظر به این‌که قسمتی از منطقه پوشیده از نخل است، راه حل دیگر جنگ تن به تن در نخلستان بود. اما نیروهای دشمن توانایی و روحیه مناسب برای این کار را نداشتند.
تلاش‌های دشمن در این فاصله عمدتاً در سه محور خلاصه می‌شود: ادامه پاتک در برخی از محورها، به‌ویژه کارخانه نمک و جاده ام القصر، گسترش عقبه‌ها و احداث جاده و مواضع جدید توپخانه، طراحی استراتژی دفاع متحرک.
دشمن به‌منظور حل بحران های ناشی از فتح فاو و ضایعات وارده به ارتش خود، علی‌رغم رکود جبهه‌ها و نیز عدم توانایی در عقب راندن نیروهای خودی، مکرراً تبلیغاتی را مبنی بر بازپسگیری منطقه عملیاتی والفجر 8، انجام می‌داد.
