گزارش ایکنا از فراز و فرود پژوهش‌های معطوف به اقتصاد مقاومتی در سال 92
گروه اقتصاد: کارویژه موسسات و پژوهشگاه‌های اقتصادی کشور تبیین و ترویج ادبیات اقتصادی مدنظر در سیاست‌های کلان است، اما نگاه غیرتخصصی به این مسئله در نهادهای اجرایی دلیلی بر ابتر ماندن این پژوهش‌هااست.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، موسسات علمی‌پژوهشی همواره به عنوان نهاد فکری و تصمیم‌ساز دستگاه‌های اجرایی نقش قابل توجهی در ارائه نقشه راه و برنامه‌ریزی مدون به منظور دستیابی سازمان‌های خاص، به اهداف حوزه اختیارات خود را دارند. بر این اساس موسسات و پژوهشگاه‌ها به شکل تخصصی نسبت به موضوعات علمی ورود پیدا کرده و در قالب پژوهشکده یا گروه‌های علمی به کنکاش در رابطه با مباحث علمی و معضلات عملی حوزه تحقیقاتی خود می‌پردازند.
بر این اساس، کارویژه موسسات و پژوهشگاه‌های اقتصادی کشور تبیین و ترویج ادبیات اقتصادی مدنظر در سیاست‌های کلان کشور و همچنین ارائه نقشه راه مختص هر نهاد و دستگاه اجرایی به منظور نیل به آن اهداف است. البته این موضوع وظیفه کلی پژوهشگاه‌ها است و مطالعات موردی یا پیشنهادی از سوی دستگاه‌های اجرایی برای ارائه راهکار، موضوعی است که در حیطه وظایف تخصصی گروه‌های علمی پژوهشگاه‌ها قرار می‌گیرد.
با توجه به نام‌گذاری سال 92 به عنوان سال «حماسه‌سیاسی، حماسه‌اقتصادی» و تاکیدات مقام معظم رهبری در راستای تبیین ابعاد حماسه اقتصادی و ترویج این آموزه اقتصادی، بررسی عملکرد برخی موسسات، انجمن‌ها و پژوهشگاه‌های مرتبط با موضوع اقتصاد اسلامی و به خصوص راه‌کارهای اقتصاد مقاومتی نشان خواهد داد که این مراکز تا چه حد در اجرایی کردن این آموزه اقتصادی مثمرثمر واقع شده‌اند.
انجمن اقتصاد اسلامی حوزه
انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه قم به عنوان مجموعه‌‌ای متشکل از اساتید خبره حوزوی یکی از جدی‌ترین نهادها در عرصه پژوهش و نظریه‌پردازی اقتصاد اسلامی است. این انجمن در سال 82 مجوز فعالیت خود را از کمیسیون انجمن‌های علمی حوزه علمیه قم کسب کرده و اعضای این انجمن متشکل از 52 نفر از روحانیون دارای تحصیلات دانشگاهی در سطح دکترا و فوق لیسانس اقتصاد یا سطح چهار حوزه است که اکثراً مشغول فعالیت و پژوهش در زمینه اقتصاد اسلامی هستند. 18 نفر از اعضای این انجمن از دانشگاه مفید، 16 نفر از دانش آموختگان مؤسسه آموزشی و پژوهشی حضرت امام(ره) و 8 نفر از پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و 10 نفر نیز از پژوهشگاه حوزه و دانشگاه هستند.
بودجه ناکافی طرح‌های پژوهشی
سعید کریمی، دبیر علمی انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه قم در گفتوگو با ایکنا، در رابطه با عمده فعالیت‌های این مرکز در راستای تحقق شعار حماسه سیاسی حماسه اقتصادی، اظهار کرد: در جلسات هیئت مدیره که دوهفته یکبار تشکیل می‌شود، مباحثی در خصوص تحقق حماسه اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته است. علی‌رغم مشکلات مربوط به کسری بودجه، در سال جاری انجمن اقتصاد اسلامی حوزه با برپایی همایش ملی اخلاق و اقتصاد اسلامی و اعطای جایزه ویژه شهید صدر با موضوع اقتصاد اسلامی تلاش کرد تا در راستای تحقق اهداف مربوط به حماسه اقتصادی اقداماتی را صورت دهد.
دبیر علمی انجمن اقتصاد اسلامی در رابطه با اهداف برگزاری همایش «اخلاق و اقتصاد اسلامی» گفت: در جلسات مربوط به هیئت مدیره انجمن قرار شد تا همایش اخلاق و اقتصاد اسلامی برگزار شود، چراکه اعضای هیئت مدیره جدای از مباحث مربوط به تحریم‌ها و مشکلات بیرونی اقتصاد، به مسائل مربوط به رشد اخلاق در اقتصاد نیز توجه داشتند. مباحثی نظیر پرهیز از اسراف، تبذیر و کم‌فروشی مواردی بودند که در عرصه اخلاق اقتصادی مغفول مانده است و نیاز مبرم به بررسی و کارآمدکردن آن احساس می‌شد.
کارشناس مسائل اقتصاد اسلامی افزود: به باور اعضای انجمن، تحقق سیاست‌های ابلاغی از سوی رهبر معظم انقلاب در راستای اقتصاد مقاومتی، نیازمند بررسی آن در چارچوب اقتصاد اسلامی است. چراکه در اقتصاد اسلامی ما موضوع ریاضت اقتصادی را نداریم و اقتصاد مقاومتی نیز به معنای ریاضت اقتصادی نیست. از این‌رو می‌توان با انطباق شرایط و بررسی‌های مربوط به اهداف اقتصاد مقاومتی و مباحث نظری آن را تبیین کرد. مسائلی نظیر بودجه‌ریزی اسلامی، سیاست‌های حمایتی تولید در اسلام و موضوعاتی از این دست در این مباحث گنجانده شده و همچنان مورد بررسی است.
پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس
این مرکز با هدف اشاعه و گسترش تحقیقات بنیادی، کاربردی و توسعه‌ای در حوزه دانش اقتصاد و بر اساس نیاز جامعه در دی ماه سال 1368 فعالیت خود را در قالب مؤسسه تحقیقات اقتصادی آغاز کرد و پس از یک دهه فعالیت در سال 1377 با اخذ موافقت قطعی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به پژوهشکده اقتصاد ارتقاء یافت. بومی‌سازی دانش اقتصاد و گسترش تحقیقات بنیادی، توسعه‌ای و کاربردی به عنوان چشم‌انداز پژوهشکده اعلام شده است.
علی‌محمد احمدی، رئیس پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس در گفتوگو با ایکنا، در رابطه با فعالیت‌های این پژوهشکده در راستای ترویج مبانی نظری و راهبردهای تحقق حماسه اقتصادی گفت: ریل‌گذاری علمی از سوی پژوهشکده همواره با هدف رفع نیازهای واقعی و ارائه راهبردهای عملی صورت گرفته و در سال جاری نیز در راستای تحقق حماسه اقتصادی این امر صورت پذیرفته است. یکی از اقدامات پژوهشکده در جهت تحقق حماسه اقتصادی تبیین ادبیات مربوط به حماسه اقتصادی است که سعی شده به شکل جامع و عینی مسائل و مشکلات مورد تبیین قرار گیرد. همچنین همایش‌هایی نیز در این راستا با همکاری موسسات و نهادهای اجرایی برگزارشد.
عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس افزود: پژوهشکده تلاش کرد که در حد توان خود به صورت موردی مسائل و مشکلات مربوط به دستگاه‌های اجرایی کشور در زمینه تحقق حماسه اقتصادی را مدنظر قرارداده و برای آنها راهبرد علمی تعریف کند. این پژوهش‌ها هم در قالب اولویت‌های پژوهشی مدنظر سازمان‌ها است و هم در قالب اولویت‌های پژوهشی تعریف شده در خود پژوهشکده است که سبب شده تا فعالیت‌های علمی در راستای تحقق حماسه اقتصادی به نحو مطلوبی در این مرکز صورت پذیرد. از جمله این طرح‌ها نیز می‌توان به طرح پژوهشی برآورد هزینه تمام شده انرژی هسته‌ای و بررسی وضعیت نظام مالیاتی اشاره کرد.
سه‌سال پژوهش مستمر برای ارائه مدلی عملیاتی از اقتصاد مقاومتی
در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی که تأسیس آن به سال 73 بازمی‌گردد، یکی از مهم‌ترین طرح‌هایی که در قالب ترویج حماسه اقتصادی در این مرکز صورت گرفته، طرح پژوهشی مدل «مردم‌سالاری اقتصادی» ذیل مبحث اقتصاد مقاومتی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین احمدعلی یوسفی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و مجری طرح مذکور، در گفتوگو با ایکنا، گفت: از سال 89 و زمانی که بحث اقتصاد مقاومتی از سوی رهبر انقلاب مطرح شد، طرحی را در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در دست بررسی قرار دادیم که مشارکت مردمی در اقتصاد را در چارچوب مدل آموزه‌های اقتصاد اسلامی و باتوجه به زوایای اقتصاد مقاومتی به مرحله اجرا برسانیم.
کارشناس اقتصاد اسلامی در رابطه با مبانی نظری این آموزه‌ها در اقتصاد گفت: اساسا هیچ الگوی عملی مردم‌سالارانه را نمی‌توان یافت که از آموزه‌های اسلامی بی‌بهره باشد و هرآنچه در اقتصاد تحت عنوان مدل‌های مردمی‌سالاری شناخته می‌شود، به نوعی مزین به ارزش‌های اقتصاد اسلامی است. مردم‌سالاری اقتصادی، مبحثی است که فقط و فقط در اسلام وجود دارد و این به خاطر برخورداری از مبانی علمی و مترقی به منظور احترام به مردم و جایگاه آنها است.
طرح مطالعاتی اقتصاد اسلامی در دانشگاه امام صادق(ع)
دانشگاه امام صادق(ع) به عنوان یکی از مراکز پیشتاز در عرصه ترویج علوم اسلامی نقش قابل توجهی در این عرصه ایفا کرده است و در راستای ترویج ادبیات اقتصاد اسلامی به عنوان یکی از الزامات تحقق حماسه اقتصادی ضمن تلاش در جهت گردآوری اولین دایری‌المعارف اقتصاد اسلامی طرح‌های مطالعاتی گسترده‌ای را در خصوص آموزش اقتصاد اسلامی به اجرا گذاشته است.
عبدالمحمد کاشیان، مسئول دفتر مطالعات اقتصاد اسلامی دانشگاه امام صادق(ع) در گفتوگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در خصوص اهداف برگزاری طرح مطالعاتی اقتصاد اسلامی در این دانشگاه گفت: در این طرح بنا بر این امر گذاشته شده است که برای آشنایی افراد علاقه‌مند به اقتصاد اسلامی زمینه‌ای فراهم شود که ورود به این عرصه را از پایه آغاز کنند و با تلاش‌هایی که در جهت بسط ادبیات مربوط به اقتصاد اسلامی صورت گرفته، آشنا شوند. این طرح شامل یک سطح مقدماتی و چهار سطح تخصصی است که طی دو تا سه سال به سرانجام خواهدرسید.
مشکلات موجود بر سر راه پژوهشگاه‌ها و موسسات علمی
آنچه مسلم است، نهادهای علمی و پژوهشی کشور از ظرفیت بالایی در خصوص بهره‌مندی از محققان و پژوهشگران فعال و خلاق دارند و به نوعی چالش جدی در خصوص ضعف کیفی محقق و منابع انسانی با کیفیت وجود ندارد، اما آنچه سبب شده تا برخی اقدامات این نهادها به شکل ابتر و بعضا بلا استفاده نمود پیدا کند ناشی از دو عامل کلیدی است. نکته اول موضوع منابع مالی و مشکلات بودجه‌ای این مراکز است که اغلب آنها از این مسائل رنج می‌برند و دلیلی شده تا طرح‌های نسبتا بزرگ در حد ایده باقی بماند یا به واسطه مشکلات مالی نیمه کاره و معطل توقف کنند.
مسئله بعدی در رابطه با اجرایی نشدن طرح‌ها، فقدان متخصصین یا نبود نگاه تخصصی و علمی مطلوب در نهادها و دستگاه‌های اجرایی است. به دیگر سخن کیفیت پژوهش‌ها به شکل واقعی آن برآورد نمی‌شود و بعضا در جلسات تصمیمات خلق‌الساعة و غیر کارشناسی جای خود را به طرح‌های پژوهشی می‌دهند که چندین نفر ساعت بر روی آن کار علمی صورت داده‌اند. طبعا نتیجه این سوء مدیریت نیز روندی جز درجا زدن و دورباطل و ترویج فرهنگ آزمون و خطا و هدر رفت بیت‌المال را به همراه نخواهد داشت. از این رو به نظر می‌رسد در کنار تامین منابع مالی پژوهشگاه‌ها و موسسات علمی، تغییر نگاه و دید تخصصی به مسئله پژوهش در نهادهای اجرایی موضوعی اجتناب ناپذیر است.
