استفاده ابزاری و دولتی شدن برخی آثار؛ از دلایل دوری مخاطبان از ادبیات دفاع مقدس

به گزارش کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، هرچند که در حدود سی سال از دفاع مقدس گذشته است و آثار ادبی بسیار زیادی در این حوزه خلق شده و به چاپ رسیده است اما هنوز هم در خیابان‌ها و کوچه‌ها که راه می‌روی و به چهره شهر که می‌نگری یاد دوران دفاع مقدس و شهدای آن در دلت زنده می‌شود. هنوز هم مادران، همسران و فرزندان شهدا و جانبازان و آزادگان را می‌بینی که با زخمی که پس از سی سال هنوز تازه مانده است در فراغ عزیزان‌شان اشک می‌ریزند و با خاطرات آن‌ها زندگی می‌کنند.
شاید به همین علت است که نویسندگان متعهد ما که هرگز چشم خود را بر روی درد جامعه خویش نبسته‌اند هنوز هم به قلم‌فرسایی در باب شهدا و جانبازان و آزادگان و همچنین خانواده‌های آنها می‌پردازند و چراغ پرفروغ ادبیات دفاع مقدس را همچنان روشن نگه داشته‌اند.
اما در این میان و با توجه به تمام دغدغه‌های ارزشمند و قابل ستایش اهالی ادبیات دفاع مقدس به سراغ یکی از بزرگان این عرصه محسن مطلق که در آن دوران خود رزمنده‌ای تمام عیار بوده است و امروزه نویسنده‌ای قابل تقدیر است رفته‌ایم تا در خصوص ادبیات دفاع مقدس با او به گفت‌وگو بنشینیم.

دفترچه‌های ثبت خاطران در زمان جنگ؛ بهترین طرح در زمینه خاطره‌نویسی

محسن مطلق، نویسنده ادبیات دفاع مقدس در پاسخ به سؤال خبرنگار کانون نبأ در خصوص اینکه در میان آثار منتشر شده در حوزه دفاع مقدس کدام‌ یک نبست به سایر آثار برتر و قابل تأمل‌تر است، بیان کرد: اگر بخواهم کتاب خاصی را به عنوان بهترین نام ببریم ممکن است در مورد کتاب دیگری اجحاف بشود و دوستان دیگری دلخور بشوند چون واقعا کار خوب در این حوزه زیاد است. البته در این اواخر کار بد هم زیاد شده است و به قول قدیمی‌ها دست زیاد شده است و ما از ستاره‌های شلمچه و خداحافظ کرخه رسیده‌ایم به خاطرات جعفر شاتر غلام که توسط انتشارات فاتحان (متعلق به سپاه) چاپ شده است که واقعا جای تأسف دارد. چرا که از این همه ارزش‌ها، رشادت‌ها، شهادت‌ها و شهامت‌ها رسیده‌ایم به کتاب جعفر شاتر غلام.
وی در ادامه گفت: اگر بخواهم بگویم چه کتابی واقعا خوب است و اگر محدود به دهه 60 و 70 بشوم در آن زمان دفترچه‌هایی بود که توسط دفتر تبلیغات جبهه و جنگ منتشر می‌شد و در بین رزمنده‌ها به همراه پاکت نامه پخش می‌شد که علاوه بر اینکه برای خانواده‌های‌شان نامه می‌نویسند خاطرات خود را در پشت آن بنویسند و سازمان بتواند آن‌ها را ثبت و ضبط کند. بنده خودم مدتی در سال‌های 62 و 63 در دفتر تبلیغات جبهه و جنگ بودم و وقتی آن دفترچه‌ها پست می‌شد و به دست ما می‌رسید ما می‌دیدیم که خاطرات بسیار خوبی در آن‌ها نوشته شده که بعدها هیچ جای دیگری مشابه آن را ندیدم.
وی افزود: این در اصل ابتکاری بود که دفتر تبلیغات جبهه و جنگ در خلال جنگ به خرج داده بود تا از طریق آن خاطرات رزمندگان و بچه‌های جبهه ثبت و ضبط بشود و کار خیلی جالبی بود.

با برگزار نشدن جایزه کتاب سال دفاع مقدس، آثار شاخص را نمی‌شناسیم

مطلق در ادامه با اشاره به عدم برگزاری جایزه کتاب سال دفاع مقدس تصریح کرد: الان نزدیک به چهار سال و یا بیشتر است که داوری کتاب سال دفاع مقدس که هر سال انجام می‌شد و چند کتاب به عنوان برترین‌های این حوزه معرفی می‌شدند دیگر انجام نمی‌شود و ما هم طبیعی است که عنوان خاصی را برای نام بردن نداریم. وقتی کتابی در اینگونه داوری‌ها به مقام می‌رسید می‌شد از آن به عنوان کتاب برجسته و یکی از بهترین‌ها نام برد اما وقتی این داوری‌ها و ارزش‌گذاری‌ها وجود نداشته باشد و وقتی بنیاد حفظ آثار چند سالی است که تعطیل است در نتیجه کتاب خاصی هم مطرح نمی‌شود.
این نویسنده برجسته در ادامه به اوضاع نابسامان نشر در حوزه دفاع مقدس و همچنین کم‌کاری‌های سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس اشاره کرد و گفت: اوضاع نشر کتاب‌های دفاع مقدس که خوب نیست بماند اوضاع خود بنیاد حفظ آثار هم خوب نیست. در زمانی آقای باقرزاده در بنیاد مسئول بودند که تخصص اصلی‌شان پیدا کردن اجساد شهدا بود و بعدا به ریاست این تشکیلات فرهنگی عظیم منصوب شدند در صورتی که باید یک آدم فرهنگی این مقام را به عهده می‌گرفت. هرچند که ایشان تخصصی در امور فرهنگی نداشتند اما باز هم کارهای خوبی انجام می‌دادند. اما آقای کارگر که بعد از ایشان به این سمت رسیدند ضمن اینکه فاقد تخصص در امور فرهنگی هستند، با آمدن ایشان داوری کتاب سال هم کلا تعطیل شد.
وی ادامه داد: آقای باقرزاده هرچند که تخصص فرهنگی نداشتند اما حداقل در انجام امور و چاپ کتاب‌ها از متخصصان فرهنگی نظرخواهی می کردند تا کارها تخصصی‌تر پیش برود اما آقای کارگر حتی یک بار هم با ما و دیگر اهالی قلم تماسی نداشته‌اند و دیگر هیچ کدام از این قبیل کارها را از بنیاد حفظ آثار شاهد نیستیم.

سفارشی‌نویسی همیشه بد نیست

نویسنده کتاب «زنده‌باد کمیل» با تأکید بر تأثیرات مثبت سفارشی‌نویسی بر ادبیات دفاع مقدس اظهار کرد: نمی‌شود به صورت مطلق اسم این کار را سفارشی‌نویسی گذاشت. مثلا وزارت نفت چند شهید در زمان جنگ داده است و حالا کارمندان این وزارت‌خانه و یا مسئولان آن و وزیر نفت و غیره در زمان جنگ اسیر یا شهید یا جانباز شده‌اند و این وزارت‌خانه می‌خواهد برای این افراد کتابی چاپ کند. این کاملا حق آن‌هاست چون تشکیلاتی است که برای خود بودجه جدا دارد و مستقل است. با چند نویسنده صحبت می‌کند و کتاب‌هایی را درباره شهدای مربوطه چاپ می‌کنند. حالا به صورت خاطره، داستان، رمان، زندگینامه داستانی یا هر چیز دیگری.
وی در ادامه تصریح کرد: همین زندگینامه داستانی اتفاقا یک قالب جدید است که از دل همین سفارشی‌نویسی‌ها در آمده است.
مطلق اسناد و خاطرات شهدا را الهام‌بخش و منبع اصلی آثار مربوط به ادبیات دفاع مقدس در آینده دانست و گفت: بنده پایه اصلی خلق آثار تازه و برجسته را همین اسناد و خاطرات شهدا و جانبازان و آزادگان می‌دانم که تا امروز جمع‌آوری شده است. اگر یک هنرمند بخواهد اثر هنری خلق کند می‌تواند به سراغ همین خاطرات و اسناد جمع‌آوری شده برود.
وی در ادامه افزود: امروز زود است برای اینکه بتوانیم تصمیم بگیریم که اثری شاهکار در آینده خلق می‌شود یا خیر. در زمان شوروی هم همین داستان بود و امروزه شاهد آن هستیم که با توجه به اینکه نزدیک 60 سال از جنگ جهانی دوم می‌گذرد آثاری که برای جنگ جهانی دوم در اروپا خلق می‌شود به نوعی مربوط  به خاطرات آن زمان می‌شود. جنگ ما به لحاظ تاریخی هنوز جنگ جوانی است و حکم تاریخ به آن نخورده است چرا که هنوز بسیاری از رزمنده‌ها هستند و جانبازان حضور دارند و آثار جنگ قابل مشاهده است. شاید وقتی که در سیر تاریخ قرار گرفت و 100 سالی از آن گذشت نویسندگانی که می‌خواهند با استفاده از تاریخ اثری خلق کنند دست به خلق شاهکاری در این زمینه بزنند.

اسناد و خاطرات؛ غنی‌ترین آرشیو برای ادبیات دفاع مقدس

این نویسنده اسناد و خاطرات را آرشیو غنی برای ادبیات دفاع مقدس برشمرد و گفت: من خاطرات را بُن‌مایه اصلی این حوزه می‌دانم و اگر از یک سری مؤلفان و انتشاراتی‌ها که دست‌کاری‌هایی در این زمینه می‌کنند و چیزهایی به آن اضافه می‌کنند بگذریم، اسناد و خاطراتی که جمع‌آوری شده خوشبختانه آرشیو غنی و کاملی برای این حوزه است.
مطلق با اشاره به دلایل اصلی فاصله گرفتن مخاطبان از حوزه ادبیات دفاع مقدس بیان کرد: فاصله گرفتن مخاطب از ادبیات دفاع مقدس به علت تبلیغات بد و استفاده ابزاری از فرهنگ دفاع مقدس است که در نهایت سبب شده است که مردم دلزده شوند. اما چیزی که وجود دارد و حتی در شبکه‌های ضد انقلاب خارج از کشور هم مشاهده می‌شود این است که می‌گویند مردم به خاطر آب و خاک رفتند و شهید شدند و قداست این کار برای همه آشکار و دست نخورده است. اما استفاده ابزاری کردن از این مقوله باعث شده که نسل سوم ما و همچنین نویسنده‌های جوان‌تر تمایل کمتری به این جریان نشان بدهند.

دولتی شدن بعضی آثار دلیل دور شدن مخاطب از ادبیات دفاع مقدس است

وی در ادامه دولتی شدن بعضی آثار را دلیل دور شدن مخاطب از آن دانسته گفت: دولتی شدن هم از عمده دلائلی است که مخاطب را از ذوقی بودن برخی آثار دلسرد می‌کند. مثل کتاب سفر به گرای 270 درجه احمد دهقان که یک کار دلی و خودجوش بود در برابر کتاب دا که هر کاری که برای این کتاب انجام شد دولتی بود.
نویسنده کتاب « یک روز یک مرد» با ابراز امیدواری به بخش تاریخی حوزه ادبیات و فرهنگ دفاع مقدس و ماندگاری این حوزه اظهار کرد: بخش تاریخی این حوزه همیشه بنده را نسبت به ادبیات و فرهنگ دفاع مقدس امیدوار نگه داشته و خوشبختانه آرشیو ما هم غنی و کامل است و آثار خارق‌العاده و ارزشمندی از دل آنها بر می‌آید.
وی افزود: 30 سال و 40 سال که چیزی نیست ما در تاریخ بسیار داشته‌ایم که پادشاهان و حکومت‌های 10 سال و کمتر را که ماندگار نبوده‌اند و نامی از آن‌ها باقی نمانده است اما حکومت‌های 60 ساله و 70 ساله باقی مانده‌اند لذا این 30 سال برای ادبیات دفاع مقدس کافی نیست و در قرن‌های آینده تکلیف ماندگاری آن روشن می‌شود.
مطلق ایجاد تغییر در واقعیت را نوعی سانسور دانست و بیان کرد: به هرحال هر تشکیلاتی برای خود ملاحظاتی دارد که نمی‌شود اسم آن را سانسور گذاشت. اما جدیدا برای عده‌ای از شهیدان به قول معروف تاریخ‌سازی می‌کنند و آنها را سردار جنگ جلوه می‌دهند که خود نوعی از سانسور است. وقتی در مورد مسئله‌ای که مشمول مرور زمان شده واقعیت را تغییر می‌دهی در حقیقت نوعی از سانسور است، اما آینده روشن است و انشاءلله همه چیز درست خواهد شد.
این نویسنده مطرح در پایان با اشاره به تأثیرات جشنواره‌های مختلف دفاع مقدس بر ادبیات این حوزه تصریح کرد: جشنواره غنی‌پور و یک سری از این جشنواره‌های درون سازمانی به صورت خودجوش بوده است و بسیار هم خوب است و به نوعی تشویقی است برای نویسندگانی که در این حوزه کار کرده و این‌ها را دلگرم می‌کند و اگر حمایت‌های مالی هم از آن‌ها صورت بگیرد که چه بهتر که بتوانند در این عرصه قلم بزنند، اما به شرط آنکه تاریخ‌سازی نشود و چیزی را به نفع خودشان مصادره نکنند و دلسوزانه فعالیت کنند.

*حدیثه سوختانلو