«مصطفی اسماعيل» به روايت روزنامه الشرق قطر
گروه فعاليت‌های قرآنی: شخصيت «مصطفی اسماعيل» در جهان اسلام آن‌قدر برجسته و شناخته شده است كه در اقصی نقاط دنيا به مناسبت‌های مختلف، قلم صاحبنظران مطالب گوناگونی را درباره اين شخصيت عظيم به رشته تحرير در آورده است، گزارش زير روايت روزنامه الشرق قطر از «مصطفی اسماعيل»، قاری بزرگ جهان اسلام است.
«مصطفی اسماعيل» را می‌توان يكی از اركان چهارگانه فن نو در تلاوت قرآن كريم در مصر به حساب آورد كه سه ركن ديگر آن عبارت بودند از بزرگانی چون «محمد رفعت»، «عبدالفتاح شعشاعی» و «ابوالعينين شعيشع»، اما «محمد عبدالوهاب» موسيقی‌دان بزرگ مصری، نام قاری ديگری را به اين جمع می‌افزايد، كسی كه روزگار به او فرصت نداد تا به شهرت برسد، كسی كه استاد «عبدالباسط محمد عبدالصمد» نزد او شاگردی كرد، يعنی استاد «محمد الراضی».
استاد مصطفی اسماعيل در سال 1905 در روستای «ميت غزال» از توابع طنطا در كشور مصر به دنيا آمد، روستای ميت غزال به بركت اين جوان كه حلقه جديدی در امتداد زنجيره طولانی قاريان برجسته كشور مصر بود درخشيد، شروع كار اين استاد متبحر در فن تلاوت قرآن كريم مثل ديگران از مكتبخانه بود، خواندن و نوشتن را در آن‌جا فراگرفت، بعد به قاهره رفت و در محضر درس استاد بزرگ «محمد رفعت» شاگردی كرد و تمامی رموز و فنون تلاوت قرآن وی را آموخت.
مصطفی اسماعيل سپس وارد دانشگاه الازهر و مشغول به خواندن علوم قرآنی شد، همچنين مانند بعضی از استادان پيشين فن قرائت، نواختن آلات موسيقی از جمله كمان و قانون را آموخت تا گوشه‌های دستگاه‌ها و نغمه‌ها را در شيوه تلاوت منحصر به فردش كامل كند و پس از كسب مقدماتی درباره فنون بارز تلاوت، اندكی پس از ظهور استاد «ابوالعينين شعيشع» به عنوان چهره‌ای شاخص در هنر تلاوت قرآن كريم شناخته شد.
از مزايای مهمّی كه استاد «مصطفی اسماعيل» در فن تلاوت داشت، تسلط عجيب وی بر الحان گوناگون به ويژه الحان حزن‌انگيز در تلاوتش بود، آن هم نه حزن كمرنگ و پنهان، بلكه حزنی آشكار و شفاف كه باعث برانگيختگی عواطف انسانی می‌شود.
از ويژگی‌های سبك تلاوت اين استاد اين بود كه توانست مانند استاد «ابوالعينين شعيشع»، هنرمند برجسته‌ای در وارد كردن مقامات بديع در فن تلاوت قرآن كريم باشد، او دستگاه‌هايی چون «حجازكار»، «حجاز ديوان»، «صبا»، «رست»، «عجم» و «نهاوند» را در تلاوت قرآن به كار برد و در وارد كردن اين مقامات از خطی نموداری پيروی كرد كه در آن تأكيد بر عدم امكان جدايی بين تلاوت و مقامات است.
گستره صوتی استاد مصطفی اسماعيل به بيش از دو «اُكتاو» صدا يعنی 16 پرده صوتی می‌رسد و نقطه ضعف او در عدم توانايی در اجرا خوب پرده‌های بم است كه با ملاحظه گذرايی در هر كدام از تلاوتهايش می‌توان دريافت كه از پرده‌های بالا آغاز می‌كند و وقتی می‌خواهد از پرده پايينی شروع كند، «بسم الله الرحمن الرحيم» بريده بريده به گوش می‌رسد، زيرا پرده‌ای را می‌خواهد بخواند كه در صدايش وجود ندارد، لذا به گونه‌ای به خطای شنيداری شنونده پناه می‌برد مثل خطای ديد بيننده در سراب و اين يكی از نكات قابل نقدی است كه به صاحب چنين صوت با ارزشی وارد است.
پيشرفت و شهرت خيره‌كننده استاد مصطفی اسماعيل در تلاوت قرآن بعد از اختراع ميكروفون در سال 1932 ميلادی به اوج خود رسيد و پيشرفت تكنولوژی انتقال صدا، به صدای او كمك كرد تا كمبود موجود در صدای اين استاد جبران شود.
استاد مصطفی اسماعيل مهارت و توانايی فوق‌العاده‌ای در تدبر آيات قرآن از طريق نطق صحيح مخارج حروف و مهارت در گنجاندن عناصر تصويری در فن قرائت داشت، وی در تلاوتش يك‌بار به روايت «حفص» می‌خواند و بار ديگر به روايت «ورش» و در همه قرائت‌هايی كه از آيات قرآن داشت تلاوتهايش از نوآوری، قالب مشخص، مهارت و تلاوت بر پايه اصول فنی دقيق بود، امّا با اين حال از نقد متعصّبان در امان نبود، چرا كه او را به تندروی‌های ذوقی در فن تلاوت متّهم می‌كردند، زيرا اساس تلاوت او شيوه ترجيح نغمه بر اصول تلاوت بود.
البته پاسخ استاد مصطفی اسماعيل نيز به اين اتهام اين بود كه خداوند زيبا است و زيبايی را دوست دارد و برای اين‌كه قرآن را به شيوه‌ای خوشايند به گوش‌ها برسانيم بايد از تاكتيك نغمه‌ها و دستگاه‌های موسيقی بهره بگيريم تا جنبه زيبايی در هنر تلاوت همراه با ارزش صوتی و آهنگين متناسب شأن معانی بلند قرآن با روحی منقطع و خاشع، ظاهر شود.
استاد مصطفی اسماعيل به طور كامل جای خالی استاد «محمد رفعت» و استاد «عبدالفتاح شعشاعی» را پر كرد و صدای استاد «ابوالعينين شعيشع» را در انزوا قرار داد و به‌عنوان شيخ قراء مصر انتخاب شد و شهرتش همه جهان را پر كرد، اين استاد بارها به بغداد رفت و بزرگترين اثری كه تلويزيون بغداد از صدای او دارد، تلاوتی است كه در كاظمين اجرا كرد و برای همه يادآور تلاوت‌های نفيس شعشاعی و شعيشع بود.
استاد مصطفی اسماعيل تنها كسی است كه سوره بقره را در عالی‌ترين و بالاترين سطح تلاوت كرده و حتی يك بار هم سوره نمل را خواند، امّا وقتی يكی از دوستانش از او خواست دوباره آن را با همان زيبايی و كمال هنری تلاوت كند، عذر خواست و گفت شايد نتوانم آن حد و درجه‌ای را كه در اولين قرائتم به آن رسيدم ادا كنم.
مصطفی اسماعيل با «محمد عبدالوهاب» موسيقی‌دان بزرگ مصر دوستی نزديك و ارتباط تنگاتنگی داشت، از موسيقی‌دانان ديگری كه با استاد مصطفی اسماعيل ارتباط نزديكی داشتند يكی «فريد الأطرش» بود كه وقتی می‌خواست سرود زيبای اسلاميش با عنوان «عليك صلاة الله و سلامه» را آهنگسازی كند، به استاد مصطفی اسماعيل مراجعه كرد و از او پرسيد: در كدام پرده از مقام «بيات» می‌توان توقف كرد، همان‌گونه كه در تلاوت قرآن هنگام وقف از آن استفاده می‌شود؟ و ديگری «رياض سنباطی» بود كه در آهنگسازی سروده‌های دينی «سلوا قلبی»، «نهج البرده» و «ولد الهدی» از تجربه استاد مصطفی اسماعيل استفاده‌های بسياری كرد.
ترجمه از سيد جاسم موسوی
منبع:
روزنامه الشرق قطر، چاپ مورخه 27 رمضان المبارك 1418 هجری قمری مطابق با 25 ژانويه 1998 ميلادی
استاد مصطفی اسماعيل در سال 1905 در روستای «ميت غزال» از توابع طنطا در كشور مصر به دنيا آمد، روستای ميت غزال به بركت اين جوان كه حلقه جديدی در امتداد زنجيره طولانی قاريان برجسته كشور مصر بود درخشيد، شروع كار اين استاد متبحر در فن تلاوت قرآن كريم مثل ديگران از مكتبخانه بود، خواندن و نوشتن را در آن‌جا فراگرفت، بعد به قاهره رفت و در محضر درس استاد بزرگ «محمد رفعت» شاگردی كرد و تمامی رموز و فنون تلاوت قرآن وی را آموخت.
مصطفی اسماعيل سپس وارد دانشگاه الازهر و مشغول به خواندن علوم قرآنی شد، همچنين مانند بعضی از استادان پيشين فن قرائت، نواختن آلات موسيقی از جمله كمان و قانون را آموخت تا گوشه‌های دستگاه‌ها و نغمه‌ها را در شيوه تلاوت منحصر به فردش كامل كند و پس از كسب مقدماتی درباره فنون بارز تلاوت، اندكی پس از ظهور استاد «ابوالعينين شعيشع» به عنوان چهره‌ای شاخص در هنر تلاوت قرآن كريم شناخته شد.
از مزايای مهمّی كه استاد «مصطفی اسماعيل» در فن تلاوت داشت، تسلط عجيب وی بر الحان گوناگون به ويژه الحان حزن‌انگيز در تلاوتش بود، آن هم نه حزن كمرنگ و پنهان، بلكه حزنی آشكار و شفاف كه باعث برانگيختگی عواطف انسانی می‌شود.
از ويژگی‌های سبك تلاوت اين استاد اين بود كه توانست مانند استاد «ابوالعينين شعيشع»، هنرمند برجسته‌ای در وارد كردن مقامات بديع در فن تلاوت قرآن كريم باشد، او دستگاه‌هايی چون «حجازكار»، «حجاز ديوان»، «صبا»، «رست»، «عجم» و «نهاوند» را در تلاوت قرآن به كار برد و در وارد كردن اين مقامات از خطی نموداری پيروی كرد كه در آن تأكيد بر عدم امكان جدايی بين تلاوت و مقامات است.
گستره صوتی استاد مصطفی اسماعيل به بيش از دو «اُكتاو» صدا يعنی 16 پرده صوتی می‌رسد و نقطه ضعف او در عدم توانايی در اجرا خوب پرده‌های بم است كه با ملاحظه گذرايی در هر كدام از تلاوتهايش می‌توان دريافت كه از پرده‌های بالا آغاز می‌كند و وقتی می‌خواهد از پرده پايينی شروع كند، «بسم الله الرحمن الرحيم» بريده بريده به گوش می‌رسد، زيرا پرده‌ای را می‌خواهد بخواند كه در صدايش وجود ندارد، لذا به گونه‌ای به خطای شنيداری شنونده پناه می‌برد مثل خطای ديد بيننده در سراب و اين يكی از نكات قابل نقدی است كه به صاحب چنين صوت با ارزشی وارد است.
پيشرفت و شهرت خيره‌كننده استاد مصطفی اسماعيل در تلاوت قرآن بعد از اختراع ميكروفون در سال 1932 ميلادی به اوج خود رسيد و پيشرفت تكنولوژی انتقال صدا، به صدای او كمك كرد تا كمبود موجود در صدای اين استاد جبران شود.
استاد مصطفی اسماعيل مهارت و توانايی فوق‌العاده‌ای در تدبر آيات قرآن از طريق نطق صحيح مخارج حروف و مهارت در گنجاندن عناصر تصويری در فن قرائت داشت، وی در تلاوتش يك‌بار به روايت «حفص» می‌خواند و بار ديگر به روايت «ورش» و در همه قرائت‌هايی كه از آيات قرآن داشت تلاوتهايش از نوآوری، قالب مشخص، مهارت و تلاوت بر پايه اصول فنی دقيق بود، امّا با اين حال از نقد متعصّبان در امان نبود، چرا كه او را به تندروی‌های ذوقی در فن تلاوت متّهم می‌كردند، زيرا اساس تلاوت او شيوه ترجيح نغمه بر اصول تلاوت بود.
البته پاسخ استاد مصطفی اسماعيل نيز به اين اتهام اين بود كه خداوند زيبا است و زيبايی را دوست دارد و برای اين‌كه قرآن را به شيوه‌ای خوشايند به گوش‌ها برسانيم بايد از تاكتيك نغمه‌ها و دستگاه‌های موسيقی بهره بگيريم تا جنبه زيبايی در هنر تلاوت همراه با ارزش صوتی و آهنگين متناسب شأن معانی بلند قرآن با روحی منقطع و خاشع، ظاهر شود.
استاد مصطفی اسماعيل به طور كامل جای خالی استاد «محمد رفعت» و استاد «عبدالفتاح شعشاعی» را پر كرد و صدای استاد «ابوالعينين شعيشع» را در انزوا قرار داد و به‌عنوان شيخ قراء مصر انتخاب شد و شهرتش همه جهان را پر كرد، اين استاد بارها به بغداد رفت و بزرگترين اثری كه تلويزيون بغداد از صدای او دارد، تلاوتی است كه در كاظمين اجرا كرد و برای همه يادآور تلاوت‌های نفيس شعشاعی و شعيشع بود.
استاد مصطفی اسماعيل تنها كسی است كه سوره بقره را در عالی‌ترين و بالاترين سطح تلاوت كرده و حتی يك بار هم سوره نمل را خواند، امّا وقتی يكی از دوستانش از او خواست دوباره آن را با همان زيبايی و كمال هنری تلاوت كند، عذر خواست و گفت شايد نتوانم آن حد و درجه‌ای را كه در اولين قرائتم به آن رسيدم ادا كنم.
مصطفی اسماعيل با «محمد عبدالوهاب» موسيقی‌دان بزرگ مصر دوستی نزديك و ارتباط تنگاتنگی داشت، از موسيقی‌دانان ديگری كه با استاد مصطفی اسماعيل ارتباط نزديكی داشتند يكی «فريد الأطرش» بود كه وقتی می‌خواست سرود زيبای اسلاميش با عنوان «عليك صلاة الله و سلامه» را آهنگسازی كند، به استاد مصطفی اسماعيل مراجعه كرد و از او پرسيد: در كدام پرده از مقام «بيات» می‌توان توقف كرد، همان‌گونه كه در تلاوت قرآن هنگام وقف از آن استفاده می‌شود؟ و ديگری «رياض سنباطی» بود كه در آهنگسازی سروده‌های دينی «سلوا قلبی»، «نهج البرده» و «ولد الهدی» از تجربه استاد مصطفی اسماعيل استفاده‌های بسياری كرد.
ترجمه از سيد جاسم موسوی
منبع:
روزنامه الشرق قطر، چاپ مورخه 27 رمضان المبارك 1418 هجری قمری مطابق با 25 ژانويه 1998 ميلادی
