«خليل‌الحصری» در دوره‌های ترتيبی تلاوت قرآن برای «وقف و ابتدا» اهميت ويژه‌ای قائل است
گروه فعاليت‌های قرآنی: توجه ويژه به وقف و ابتدا، اصل ديگری است كه حصری در قرائت خود، چه قرائت تجويد و چه دوره‌های ترتيبی همواره مورد توجه قرار می‌دهد، بخش سوم و پايانی واكاوی شيوه‌های استاد «حصری» در تلاوت ترتيل و اجرای دوره‌های ترتيبی تلاوت قرآن را با هم پی‌می‌گيريم.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، در بخش‌های پيشين گزارش واكاوی شيوه‌های استاد حصری در تلاوت ترتيل و اجرای دوره‌های ترتيبی تلاوت قرآن خوانديم كه اين استاد غير از قرائت‌های تحقيق، دارای سه دوره ترتيبی است كه عبارتند از: «يك دوره تلاوت سی ساعته»، «دوره‌ای در چهل و سه ساعت كه حالت آموزشی دارد» و «دوره‌ای به روايت ورش از نافع».
همچنين با دوره تلاوت قرآن آموزشی اين استاد نيز آشنا شديم و دانستيم كه از ويژگی‌های اين دوره، تأنی و تأمل در تلاوت است و به همين دليل محدود به قالب 30 ساعتی نشده است، زيرا امروزه تصوری وجود دارد كه دوره ترتيبی تلاوت عادی قرآن، حتماً بايستی در 30 كاست يك ساعتی و يا معادل آن خوانده شود و بقيه نيز از آن تبعيت كنند، حال آن‌كه آموزه‌های قرآن و حديث از اين تقيدات قالبی ابا دارند و قرائت قرآن بسته به شرايط سنی و جسمی اشخاص و حالات گوناگون هر شخصی در ساعات شبانه روز و نيز مواضع مختلف قرآن متفاوت است، از اين رو ممكن است گروهی قرآن را در 30 ساعت به پايان برند و عده‌ای در 50 ساعت و شماری ديگر در 20 ساعت.
اصل ديگری كه حصری در قرائت خود، چه قرائت تجويد و چه دوره‌های ترتيبی همواره مورد توجه قرار می‌دهد، مسأله وقف و ابتدا است، گفتنی است خود وی دارای آثار مكتوبی در زمينه علوم قرآنی است كه از آن جمله كتابی با نام «الاهتداء الی معرفة الوقف والابتدا» است كه به فارسی ترجمه شده است.
وی از معدود قاريانی است كه هيچ‌گاه از وقف بر رؤوس آيات تخطی نمی‌كند و در همه قرائت‌های تحقيقی و ترتيبی اين اصل را رعايت كرده است، تنها مورد استثناء همان آيه 151 سوره صافات است كه آن را به آيه بعد و به دليل مفهوم آيه متصل كرده است: «اَلا إِنَّهُم مِن اِفكِهِم لَيقُلوُنَ وَلَــدَ اللّهُ وَإِنَّـهُـم لَكاذِبُونَ».
اين دوره 30 ساعتی وی، نخستين دوره ترتيبی تلاوت شده است كه با سوره‌های «حمد و بقره» آغاز میشود و از سرعت نسبتاً زيادی برخوردار است و اين سرعت محسوس است، البته در بخش‌های بعدی اين سرعت كاهش می‌يابد.
اين دوره دارای زيبايی و متانت خاص خود است و مسائلی كه پيش از اين، مورد اشاره قرار گرفت در آن رعايت شده است، محمود خليل‌الحصری چنان‌كه اشاره شد از يك‌سو به مسأله وقف و ابتدا توجه زيادی دارد و از سوی ديگر برخی مبانی و نظرات خود را اعمال كرده كه در مواردی مغاير با وقف‌های مطلق است، به عنوان مثال در آيه 125 سوره بقره چنين تلاوت كرده است: «وَإذْ جَعَلْنَا الْبَيتَ مَثابَةً لِلنّاسِ وَأمْناً وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إبْراهِيمَ مُصَلّی وَعَهِدْنا (وقف) إلی إبْراهِيمَ وَإسْمعيلَ أنْ طَهِّرَا بَيتِی…» و در بخشی از آيه 102 سوره بقره چنين خوانده است: «وَما يعَلِّمانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّی يقُولا إنّما نَحْنُ فِتْنَة فَلاتَكْفُرْ فَيتَعَلَّمُونَ مِنْهُما…».
در واقع وی از برخی وقف‌های مطلق كه در مصاحف به خط «طاهر خوشنويس»، «حبيب اللّه فضايلی»، «نيريزی»، «رأفت الارزنجانی»، «حامد الآمدی» و ديگران با «ط» مشخص شده‌اند، گذر می‌كند.
اين در حالی است كه در دوره آموزشی به عكس چنين حالتی عمل كرده است، يعنی در جاهايی كه موردی برای وقف مطلق و غير آن وجود ندارد، وقف كرده است، به عنوان مثال در تلاوت آيه 31 سوره «نجم» بدين‌گونه عمل كرده است: «وَلِلّهِ ما فِی السَّماواتِ وَما فِی الأرْضِ (وقف) لِيجْزِی الَّذينَ اَساءُوا بِما عَمِلُوا وَ يجزِی الَّذينَ اَحْسَنوا بِالْحُسْنی» يا آيه 30 سوره ذاريات اين‌گونه خوانده است: «قالُوا كَذلِكِ (وقف) قالَ رَبّكِ (وقف) انَّهُ هُوَ الحَكيمُ العَليمُ»، البته بايد گفت كه حالات وقفی كه به آن‌ها اشاره شد موجب بروز احتمالاتی جديد در معنای آيات میشود و بحث‌هايی را پديد می‌آورد.
درباره دوره روايت ورش وی نيز بايد گفت كه حصری در تلاوت اين دوره دارای قرائتی كند است و وقف‌های شش حركتی روايت «ورش» از نافع باعث كاهش بيشتر سرعت قرائت میشود، اين دوره از كيفيت صوتی خوبی نيز برخودار نيست.
گزارش از سيد جاسم موسوی
منابع:
1 - كتاب زندگی‌نامه قاريان مشهور جهان
2 - گفتگوی نگارنده با استاد «ابوالعينين شعيشع» درباره استاد «محمود خليل‌الحصری»
3 - مصاحبه خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا) با «محمدتقی مروت»، «سيد محسن موسوی بلده» و «مهدی دغاغله» به مناسبت چهارم آذر، سالروز درگذشت استاد «محمود خليل‌الحصری»
4 -مجله قرآنی بشارت
همچنين با دوره تلاوت قرآن آموزشی اين استاد نيز آشنا شديم و دانستيم كه از ويژگی‌های اين دوره، تأنی و تأمل در تلاوت است و به همين دليل محدود به قالب 30 ساعتی نشده است، زيرا امروزه تصوری وجود دارد كه دوره ترتيبی تلاوت عادی قرآن، حتماً بايستی در 30 كاست يك ساعتی و يا معادل آن خوانده شود و بقيه نيز از آن تبعيت كنند، حال آن‌كه آموزه‌های قرآن و حديث از اين تقيدات قالبی ابا دارند و قرائت قرآن بسته به شرايط سنی و جسمی اشخاص و حالات گوناگون هر شخصی در ساعات شبانه روز و نيز مواضع مختلف قرآن متفاوت است، از اين رو ممكن است گروهی قرآن را در 30 ساعت به پايان برند و عده‌ای در 50 ساعت و شماری ديگر در 20 ساعت.
اصل ديگری كه حصری در قرائت خود، چه قرائت تجويد و چه دوره‌های ترتيبی همواره مورد توجه قرار می‌دهد، مسأله وقف و ابتدا است، گفتنی است خود وی دارای آثار مكتوبی در زمينه علوم قرآنی است كه از آن جمله كتابی با نام «الاهتداء الی معرفة الوقف والابتدا» است كه به فارسی ترجمه شده است.
وی از معدود قاريانی است كه هيچ‌گاه از وقف بر رؤوس آيات تخطی نمی‌كند و در همه قرائت‌های تحقيقی و ترتيبی اين اصل را رعايت كرده است، تنها مورد استثناء همان آيه 151 سوره صافات است كه آن را به آيه بعد و به دليل مفهوم آيه متصل كرده است: «اَلا إِنَّهُم مِن اِفكِهِم لَيقُلوُنَ وَلَــدَ اللّهُ وَإِنَّـهُـم لَكاذِبُونَ».
اين دوره 30 ساعتی وی، نخستين دوره ترتيبی تلاوت شده است كه با سوره‌های «حمد و بقره» آغاز میشود و از سرعت نسبتاً زيادی برخوردار است و اين سرعت محسوس است، البته در بخش‌های بعدی اين سرعت كاهش می‌يابد.
اين دوره دارای زيبايی و متانت خاص خود است و مسائلی كه پيش از اين، مورد اشاره قرار گرفت در آن رعايت شده است، محمود خليل‌الحصری چنان‌كه اشاره شد از يك‌سو به مسأله وقف و ابتدا توجه زيادی دارد و از سوی ديگر برخی مبانی و نظرات خود را اعمال كرده كه در مواردی مغاير با وقف‌های مطلق است، به عنوان مثال در آيه 125 سوره بقره چنين تلاوت كرده است: «وَإذْ جَعَلْنَا الْبَيتَ مَثابَةً لِلنّاسِ وَأمْناً وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إبْراهِيمَ مُصَلّی وَعَهِدْنا (وقف) إلی إبْراهِيمَ وَإسْمعيلَ أنْ طَهِّرَا بَيتِی…» و در بخشی از آيه 102 سوره بقره چنين خوانده است: «وَما يعَلِّمانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّی يقُولا إنّما نَحْنُ فِتْنَة فَلاتَكْفُرْ فَيتَعَلَّمُونَ مِنْهُما…».
در واقع وی از برخی وقف‌های مطلق كه در مصاحف به خط «طاهر خوشنويس»، «حبيب اللّه فضايلی»، «نيريزی»، «رأفت الارزنجانی»، «حامد الآمدی» و ديگران با «ط» مشخص شده‌اند، گذر می‌كند.
اين در حالی است كه در دوره آموزشی به عكس چنين حالتی عمل كرده است، يعنی در جاهايی كه موردی برای وقف مطلق و غير آن وجود ندارد، وقف كرده است، به عنوان مثال در تلاوت آيه 31 سوره «نجم» بدين‌گونه عمل كرده است: «وَلِلّهِ ما فِی السَّماواتِ وَما فِی الأرْضِ (وقف) لِيجْزِی الَّذينَ اَساءُوا بِما عَمِلُوا وَ يجزِی الَّذينَ اَحْسَنوا بِالْحُسْنی» يا آيه 30 سوره ذاريات اين‌گونه خوانده است: «قالُوا كَذلِكِ (وقف) قالَ رَبّكِ (وقف) انَّهُ هُوَ الحَكيمُ العَليمُ»، البته بايد گفت كه حالات وقفی كه به آن‌ها اشاره شد موجب بروز احتمالاتی جديد در معنای آيات میشود و بحث‌هايی را پديد می‌آورد.
درباره دوره روايت ورش وی نيز بايد گفت كه حصری در تلاوت اين دوره دارای قرائتی كند است و وقف‌های شش حركتی روايت «ورش» از نافع باعث كاهش بيشتر سرعت قرائت میشود، اين دوره از كيفيت صوتی خوبی نيز برخودار نيست.
گزارش از سيد جاسم موسوی
منابع:
1 - كتاب زندگی‌نامه قاريان مشهور جهان
2 - گفتگوی نگارنده با استاد «ابوالعينين شعيشع» درباره استاد «محمود خليل‌الحصری»
3 - مصاحبه خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا) با «محمدتقی مروت»، «سيد محسن موسوی بلده» و «مهدی دغاغله» به مناسبت چهارم آذر، سالروز درگذشت استاد «محمود خليل‌الحصری»
4 -مجله قرآنی بشارت
