آيه «إِنَّ اللهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ» مصداق قرآنی فرهنگ عمومی است

پروفسور حسين باهر، عضو هيئت علمی دانشگاه شهيد بهشتی، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) با اشاره به اينكه فرهنگ يك مسئله معنوی است كه مظاهری مادی به نام تمدن دارد، عنوان كرد: آنچه در نگاه اول به يك كشور مشاهده می‌شود تمدن، مظاهر شهرنشينی، شهروندی و ... است و بعد از ساختارها است كه رفتارها مشهود شده و فرهنگ را تشكيل می‌دهد.
وی با اشاره به آيه 11 سوره رعد كه می‌فرمايد: «إِنَّ اللّهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ؛ در حقيقت‏ خدا حال قومى را تغيير نمى‏‌دهد تا آنان حال خود را تغيير دهند» اين آيه را تعريف قرآنی از فرهنگ عمومی دانست و گفت: در قرآن فرهنگ عمومی به عنوان نفس عامه مطرح شده است و تغيير انفس يا نفس عامه به معنی فرهنگ يا خِرَد جمعی است.
باهر ادامه داد: اين خرد جمعی در هر جامعه‌ای متفاوت است؛ يعنی در شهر‌های مذهبی و شهرهای غير مذهبی، تهران و شهرستا‌ن‌ها و ... با هم تفاوت دارد.
وی تصريح كرد: اگر بخواهيم فرهنگ عامه كه مخرج مشترك هر ايرانی است را پيدا كنيم متوجه می‌شويم كه مقداری به سمت مادی‌گرايی، دنياپسندی و ظواهر نامطلوبی از حيات اجتماعی رفته است؛ مثلاً رفتار يك راننده، گفتار يك گوينده، پوشش جوان‌ها و كوشش پيرها تقريباً حالت تدافعی و انفعالی به خود گرفته و بجز در تعداد كمی از افراد، نفس عماره به سمت نفس مطمئنه پيش نرفته است و گرايش به عقب و دنيا بيش از گرايش به آخرت يعنی به آينده است؛ نگاه ما نيز به گذشته است؛ يعنی ما مرده‌پرستی می‌كنيم، به پدر و مادرهای گذشته فخر می‌كنيم و با حال و آينده كاری نداريم.
اين استاد دانشگاه ادامه داد: متأسفانه ما به اينكه بشريت كجاست و ما كجا هستيم كاری نداريم و فقط مطرح می‌كنيم كه ما سعدی، فردوسی و حافظ داشته‌ايم و نمی‌گوييم كه اكنون چه داريم و يا در آينده چه خواهيم داشت.
باهر تصريح كرد: پس فرهنگ حاضر ما رو به گذشته دارد و نه به آينده و به عبارت طنز بايد گفت ما (همه ما) امروز سوار ماشين فردا شده‌ايم و در جاده‌های ديروز حركت می‌كنيم.
وی در پاسخ به اين سؤال كه چطور می‌توان فرهنگ عمومی را به سمت فرهنگ اسلامی سوق داد: گفت: الگو؛ در بينش اسلامی همچنان كه در آيه 21 سوره احزاب مطرح شده است: « لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا؛ قطعا براى شما در [اقتدا به] رسول خدا سرمشقى نيكوست براى آن كس كه به خدا و روز بازپسين اميد دارد و خدا را فراوان ياد مى‏‌كند»؛ حضرت رسول اكرم(ص) الگوی ماست. ما بايد الگوهای خوب داشته باشيم بالا دستی‌ها بايد از هر جهت الگو باشند و اگر مقامات و بالا دستی‌ها دروغ بگويند، نمی‌توانند الگوی مناسبی باشند.
باهر با اشاره به اينكه حضرت امام(ره) و خانواده ايشان الگو بود و به اندازه‌ای شفاف عمل می‌كردند كه مردم از داشته‌ها و عملكرهای ايشان مطلع بودند، با تأكيد بر لزوم عملكرد شفاف مسئولان گفت: اگر فقط بخواهيم در مقابل رسانه‌ها مطلبی را بگوييم و بعد در عمل متفاوت عمل كنيم، نمی‌توانيم انتظار باور و عمل به سخنانمان را از سوی مردم داشته باشيم.
وی ادامه داد: اگر ما دورغ بگوييم نمی‌توانيم از مردم بخواهيم كه دروغ نگويند، حتی اگر بخواهيم هم تأثير ندارد، بخشی از مشكلات ما مربوط به واعظان غير مستعظ است آنهايی كه از قرآن به صورت صريح می‌خوانند اما عمل نمی‌كنند، اين افراد مصداق آيه 44 سوره بقره هستند كه خداوند می‌فرمايد «أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنسَوْنَ أَنفُسَكُمْ وَأَنتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ؛ آيا مردم را به نيكى فرمان مى‏‌دهيد و خود را فراموش مى‏‌كنيد با اينكه شما كتاب [خدا] را مى‏‌خوانيد آيا [هيچ] نمى‏‌انديشيد».