جداسازی متعلمان در آموزش قرآن مفهومی ندارد/ لزوم توجه به عرفان آموزش قرآن
گروه فعاليت‌های قرآنی: يك كارشناس آموزش قرآن با بيان اينكه در بحث آموزش، جداسازی قرآن‌آموزان مفهومی ندارد، گفت: مبنای آموزش قرآن از ابتدا بر اساس سيستم باز بوده است يعنی از همه جنس و سنی می‌توانند در يك كلاس برای تعليم قرآن حضور يابند.
محمدعلی لسانی‌فشاركی، مدير گروه مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در بخش سوم گفت‌وگوی خود با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا) با اشاره به اينكه كتاب‌های خوبی در زمينه آموزش قرآن به چاپ رسيده است، گفت: در حال حاضر بنياد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی كتاب مفيدی را در دست انتشار دارد كه من و يكی از دوستان مشتركاً كار تأليف آن را انجام داده‌ايم.
وی در ادامه با تأكيد بر اينكه هر كس كه بخواهد از همين ساعت آموزش قرآن و دقيق‌تر، آموزش قرآن به صورت خودآموز و مطابق اسوه حسنه را ياد بگيرد اين كتاب و كتاب‌های ديگر از اين دست كاملاً پاسخگو و راه‌گشا خواهد بود. در اين كتاب‌ها بعضی از اصول هم خود به خود برای تبيين قواعد يادگيری قرآن كريم آمده است و كمتر به مبانی پرداخته شده است.
لسانی فشاركی در ادامه تأمين نياز به آموزش قرآن را در داشتن مقالات و كتاب‌های متعددی كه به مبانی آموزش قرآن پرداخته باشد، دانست و افزود: ما معمولاً از مبانی قرآن می‌گذريم و از يك جايی به بعد آموزش قرآن را در دست می‌گيريم و اجرا می‌كنيم. از همان اول كه شخصی روش آموزش را ابداع می‌كند، می‌نويسد و به اجرا در می‌آورد بر مبنای استفاده از مبانی قرار نمی‌دهد، چرا؟ چون می‌گويد من اين آموزش قرآن را برای مثلاً مقطع ابتدايی، بانوان، بزرگسالان و يا برای خردسالان در نظر گرفته‌ام.
مدير گروه مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تصريح كرد: به عبارت بهتر بگويم، اگر بخواهيم دقت كنيم متوجه خواهيم شد كه در حال حاضر آموزش قرآن نمی‌دهيم بلكه كاری را انجام می‌دهيم كه در زمينه آموزش قرآن ممكن است توفيقاتی هم كسب كرده باشد ولی مبنا در اين شيوه آموزش، غايب است. مبنای آموزش قرآن، آموزش همگانی است يعنی اينكه هر كلاس آموزش قرآن بايد باز باشد، گروه‌های سنی مختلف بايد بتوانند كنار هم بنشيند تا آموزش قرآن ببينند.
وی با تأكيد بر اينكه وقتی در آموزش قرآن گروه‌های مختلف را از هم جدا می‌كنيم نشان دهنده اين است كه يك جای كار می‌لنگد، عنوان كرد: در آموزش قرآن بحث جداسازی مفهومی ندارد. ما در طرح جامع آموزش قرآن افراد را از هم جدا نمی‌كنيم و باسواد و بی‌سواد در كنار هم آموزش قرآن می‌بينند. بحث تفكيك در همه زمينه‌ها از تفكيك جنسيتی گرفته تا گروه‌های سنی مختلف، نشان دهنده اين موضوع خواهد بود كه ما مبانی و مبنا را در نظر نگرفته‌ايم.
محمدعلی لسانی‌فشاركی تكليف دادن استاد به قرآن آموز در خارج از كلاس را يكی ديگر از مواردی دانست كه بر اساس مبنای آموزش قرآن صورت نمی‌گيرد و در ادامه اظهار كرد: در بحث آموزش قرآن كريم اصل بر اين است كه معلم و مربی قرآن، تكليف بيرون كلاس نبايد به متعلم قرآن بدهد، اين يك اصل است، مبنای دومی كه در آموزش قرآن بايد مورد توجه قرار گيرد اين است كه آموزش ساده و آسان گرفته شود يعنی وقتی كه آموزش قرآن آغاز می‌شود از همان ابتدا مشكلات با دادن نمره آغاز می‌شود.
وی با تأكيد بر اينكه معلم قرآن حق اينكه به متعلم قرآن بگويد برای جلسه آينده در خانه مثلاً اين قسمت را حفظ كنيد، گفت: آموزش قرآن هر چقدر كه ساده‌تر باشد اثرگذارتر خواهد بود. مطمئناً اگر معلم‌های قرآن، متعلمان را شبانه روز در همه حالات درگير آموزش كنند نتيجه عكس خواهد داد. در حال حاضر بهترين و پيشرفته‌ترين كلاس‌های آموزش زبان آن‌هايی هستند كه تكليف بيرون كلاس از زبان‌آموز نمی‌خواهند و اينها آثاری است كه در واقع آبادی ميخانه ويرانی ماست.
مدير گروه مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با اشاره به اينكه ممكن است عده‌ای بگويند مگر می‌شود در بحث آموزش تكليف دادن وجود نداشته باشد، خاطرنشان كرد: حرف ما اين است كه در آموزش اصولی قرآن اصل بر اين است كه نبايد تكليف داد چون مبنا بر سهل گرفتن و در نظر گرفتن همگان است. ما بايد در امر آموزش بانوی خانه‌دار و ساير متعلمان را در نظر بگيريم.
لسانی فشاركی در ادامه گفت‌وگوی خود با خبرگزاری ايكنا از واژه عرفان آموزش قرآن سخن به ميان آورد و گفت: ما در بحث آموزش قرآن كريم يك حوزه كار نكرده به نام عرفان آموزش قرآن داريم، ما در بسياری از علوم همچون پزشكی و غيره اخلاق مربوط به آن علم را داريم، بهتر است به جای اخلاق آموزش قرآن بگوييم عرفان آموزش قرآن كريم. در اين بخش چيزی كه مطرح می‌شود اين است كه معلم قرآن با چه عرفان و معرفتی بايد به تعليم قرآن بپردازد، متعلم قرآن چه عرفان و معرفتی پيش و بيش از تعليم قرآن بايد توسط اين معلمی كه خودش عارف به عرفان و معرفت آموزش قرآن هست منتقل شود؟ فضای آموزشی قرآن از چه عرفان معرفت خاصی بايد برخوردار باشد.
لسانی‌فشاركی با اشاره به اينكه تاكنون به اين بخش از آموزش قرآن كريم توجهی نشده است، اظهار كرد: عرفان آموزش قرآن كريم كمك زيادی به جذب بيشتر افراد و ريزش نكردن كلاس‌های آموزش قرآن را در پی خواهد داشت. ما از سال 74 گفتيم كه وقتی شما برای كلاس آموزش قرآن فراخوان می‌دهيد و مثلاً 500 نفر ثبت نام می‌كنند هنوز به جلسه سوم و چهارم نرسيده به حدود پنجاه نفر تغيير پيدا می‌كند، وقتی جلسه قرآن روی پنجاه نفر جلسه اول تشكيل می‌شود و بعد از هفت هشت جلسه به سه تا چهار نفر محدود می‌شود اصلاً لازم نيست كسی بيايد و بگويد اين روش درس درست نيست و دارای نقص است. نقص كار هم در نظر نگرفتن مبانی است.
وی با تأكيد بر اينكه وقتی مبنای همگانی بودن در آموزش قرآن كريم ديده نشود طبيعی خواهد بود كه با چنين ريزش‌هايی مواجه خواهيم شد، گفت: اگر همگانی بودن در آموزش قرآن مورد توجه قرار گيرد 50 نفر جلسه اول به 70 تا 80 نفر در جلسات بعدی خواهيد رسيد. برای رواج شيوه آموزش قرآن بر مبنای همگانی مستلزم همت و اهتمام زياد است كه انجام چنين گفت‌‌وگوهايی بسيار مفيد خواهد بود كه اميدوارم ادامه‌دار باشد.
مدير گروه مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه به نمونه‌ای از عرفان آموزش قرآن كريم نزد پيامبر اكرم(ص) اشاره و تصريح كرد:يكی از موارد كه پيامبر اكرم(ص) در آموزش قرآن كريم به آن دقت داشت منت نگذاشتن بر متعلم بود. حتی شخص پيامبر(ص) كه سمت معلمی قرآن را از خداوند متعال دريافت كرده بودند نيز حق منت بر متعلم قرآن به سبب آموزش نداشتند.
لسانی‌فشاركی با تأكيد بر اينكه در هر كلاس قرآن حتی اگر يك قرآن‌آموز وجود داشته باشد معلم فقط معلم نيست و متعلم هم هست و متعلم فقط متعلم نيست بلكه معلم هم خواهد بود خاطرنشان كرد: كلاس قرآن يعنی نظامی كه موظف به اجرای سيره نبوی(ص) در آموزش قرآن باشد. در بحث آموزش قرآن كريم معلم و متعلم هيچ تفاوتی با هم ندارند اينها همكار همديگر برای گسترش دادن تعليم و ترويج قرآن كريم هستند و با هم همكاری می‌كنند شايد نقششان متفاوت باشد ولی از نظر سهيم بودن، ارزشگذاری، و موقعيتی كه نسبت به قرآن دارند هيچ تفاوتی ندارند، هر دو در پيشگاه قرآن يكسان هستند.
مديرگروه مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با تأكيد بر اينكه اينها مسائلی است كه جای‌شان در آموزش قرآن كريم خالی است، افزود: اين قبيل امور بايد مبنا قرار بگيرد و همين‌ها تست‌های خوبی هستند برای انواع روش‌ها و شيوه‌های ابداع شده و نشده آموزش قرآن كريم چه بخواهيم تاريخ روش‌ها و شيوه‌های آموزش قرآن را در نظر بگيريم و چه طراحی و برنامه‌ريزی را برای آينده در نظر بگيريم، همه اينها تعيين كننده هستند. اگر بخواهيم شيوه‌های آموزش را آسيب‌شناسی كنيم اينها ملاك‌های آسيب‌شناسی هستند و اگر بخواهيم اين شيوه‌ها را آزمايش كنيم زمينه‌های خوبی برای بررسی آن‌ها خواهد بود.
وی در ادامه با تأكيد بر اينكه هر كس كه بخواهد از همين ساعت آموزش قرآن و دقيق‌تر، آموزش قرآن به صورت خودآموز و مطابق اسوه حسنه را ياد بگيرد اين كتاب و كتاب‌های ديگر از اين دست كاملاً پاسخگو و راه‌گشا خواهد بود. در اين كتاب‌ها بعضی از اصول هم خود به خود برای تبيين قواعد يادگيری قرآن كريم آمده است و كمتر به مبانی پرداخته شده است.
لسانی فشاركی در ادامه تأمين نياز به آموزش قرآن را در داشتن مقالات و كتاب‌های متعددی كه به مبانی آموزش قرآن پرداخته باشد، دانست و افزود: ما معمولاً از مبانی قرآن می‌گذريم و از يك جايی به بعد آموزش قرآن را در دست می‌گيريم و اجرا می‌كنيم. از همان اول كه شخصی روش آموزش را ابداع می‌كند، می‌نويسد و به اجرا در می‌آورد بر مبنای استفاده از مبانی قرار نمی‌دهد، چرا؟ چون می‌گويد من اين آموزش قرآن را برای مثلاً مقطع ابتدايی، بانوان، بزرگسالان و يا برای خردسالان در نظر گرفته‌ام.
مدير گروه مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تصريح كرد: به عبارت بهتر بگويم، اگر بخواهيم دقت كنيم متوجه خواهيم شد كه در حال حاضر آموزش قرآن نمی‌دهيم بلكه كاری را انجام می‌دهيم كه در زمينه آموزش قرآن ممكن است توفيقاتی هم كسب كرده باشد ولی مبنا در اين شيوه آموزش، غايب است. مبنای آموزش قرآن، آموزش همگانی است يعنی اينكه هر كلاس آموزش قرآن بايد باز باشد، گروه‌های سنی مختلف بايد بتوانند كنار هم بنشيند تا آموزش قرآن ببينند.
وی با تأكيد بر اينكه وقتی در آموزش قرآن گروه‌های مختلف را از هم جدا می‌كنيم نشان دهنده اين است كه يك جای كار می‌لنگد، عنوان كرد: در آموزش قرآن بحث جداسازی مفهومی ندارد. ما در طرح جامع آموزش قرآن افراد را از هم جدا نمی‌كنيم و باسواد و بی‌سواد در كنار هم آموزش قرآن می‌بينند. بحث تفكيك در همه زمينه‌ها از تفكيك جنسيتی گرفته تا گروه‌های سنی مختلف، نشان دهنده اين موضوع خواهد بود كه ما مبانی و مبنا را در نظر نگرفته‌ايم.
محمدعلی لسانی‌فشاركی تكليف دادن استاد به قرآن آموز در خارج از كلاس را يكی ديگر از مواردی دانست كه بر اساس مبنای آموزش قرآن صورت نمی‌گيرد و در ادامه اظهار كرد: در بحث آموزش قرآن كريم اصل بر اين است كه معلم و مربی قرآن، تكليف بيرون كلاس نبايد به متعلم قرآن بدهد، اين يك اصل است، مبنای دومی كه در آموزش قرآن بايد مورد توجه قرار گيرد اين است كه آموزش ساده و آسان گرفته شود يعنی وقتی كه آموزش قرآن آغاز می‌شود از همان ابتدا مشكلات با دادن نمره آغاز می‌شود.
وی با تأكيد بر اينكه معلم قرآن حق اينكه به متعلم قرآن بگويد برای جلسه آينده در خانه مثلاً اين قسمت را حفظ كنيد، گفت: آموزش قرآن هر چقدر كه ساده‌تر باشد اثرگذارتر خواهد بود. مطمئناً اگر معلم‌های قرآن، متعلمان را شبانه روز در همه حالات درگير آموزش كنند نتيجه عكس خواهد داد. در حال حاضر بهترين و پيشرفته‌ترين كلاس‌های آموزش زبان آن‌هايی هستند كه تكليف بيرون كلاس از زبان‌آموز نمی‌خواهند و اينها آثاری است كه در واقع آبادی ميخانه ويرانی ماست.
مدير گروه مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با اشاره به اينكه ممكن است عده‌ای بگويند مگر می‌شود در بحث آموزش تكليف دادن وجود نداشته باشد، خاطرنشان كرد: حرف ما اين است كه در آموزش اصولی قرآن اصل بر اين است كه نبايد تكليف داد چون مبنا بر سهل گرفتن و در نظر گرفتن همگان است. ما بايد در امر آموزش بانوی خانه‌دار و ساير متعلمان را در نظر بگيريم.
لسانی فشاركی در ادامه گفت‌وگوی خود با خبرگزاری ايكنا از واژه عرفان آموزش قرآن سخن به ميان آورد و گفت: ما در بحث آموزش قرآن كريم يك حوزه كار نكرده به نام عرفان آموزش قرآن داريم، ما در بسياری از علوم همچون پزشكی و غيره اخلاق مربوط به آن علم را داريم، بهتر است به جای اخلاق آموزش قرآن بگوييم عرفان آموزش قرآن كريم. در اين بخش چيزی كه مطرح می‌شود اين است كه معلم قرآن با چه عرفان و معرفتی بايد به تعليم قرآن بپردازد، متعلم قرآن چه عرفان و معرفتی پيش و بيش از تعليم قرآن بايد توسط اين معلمی كه خودش عارف به عرفان و معرفت آموزش قرآن هست منتقل شود؟ فضای آموزشی قرآن از چه عرفان معرفت خاصی بايد برخوردار باشد.
لسانی‌فشاركی با اشاره به اينكه تاكنون به اين بخش از آموزش قرآن كريم توجهی نشده است، اظهار كرد: عرفان آموزش قرآن كريم كمك زيادی به جذب بيشتر افراد و ريزش نكردن كلاس‌های آموزش قرآن را در پی خواهد داشت. ما از سال 74 گفتيم كه وقتی شما برای كلاس آموزش قرآن فراخوان می‌دهيد و مثلاً 500 نفر ثبت نام می‌كنند هنوز به جلسه سوم و چهارم نرسيده به حدود پنجاه نفر تغيير پيدا می‌كند، وقتی جلسه قرآن روی پنجاه نفر جلسه اول تشكيل می‌شود و بعد از هفت هشت جلسه به سه تا چهار نفر محدود می‌شود اصلاً لازم نيست كسی بيايد و بگويد اين روش درس درست نيست و دارای نقص است. نقص كار هم در نظر نگرفتن مبانی است.
وی با تأكيد بر اينكه وقتی مبنای همگانی بودن در آموزش قرآن كريم ديده نشود طبيعی خواهد بود كه با چنين ريزش‌هايی مواجه خواهيم شد، گفت: اگر همگانی بودن در آموزش قرآن مورد توجه قرار گيرد 50 نفر جلسه اول به 70 تا 80 نفر در جلسات بعدی خواهيد رسيد. برای رواج شيوه آموزش قرآن بر مبنای همگانی مستلزم همت و اهتمام زياد است كه انجام چنين گفت‌‌وگوهايی بسيار مفيد خواهد بود كه اميدوارم ادامه‌دار باشد.
مدير گروه مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه به نمونه‌ای از عرفان آموزش قرآن كريم نزد پيامبر اكرم(ص) اشاره و تصريح كرد:يكی از موارد كه پيامبر اكرم(ص) در آموزش قرآن كريم به آن دقت داشت منت نگذاشتن بر متعلم بود. حتی شخص پيامبر(ص) كه سمت معلمی قرآن را از خداوند متعال دريافت كرده بودند نيز حق منت بر متعلم قرآن به سبب آموزش نداشتند.
لسانی‌فشاركی با تأكيد بر اينكه در هر كلاس قرآن حتی اگر يك قرآن‌آموز وجود داشته باشد معلم فقط معلم نيست و متعلم هم هست و متعلم فقط متعلم نيست بلكه معلم هم خواهد بود خاطرنشان كرد: كلاس قرآن يعنی نظامی كه موظف به اجرای سيره نبوی(ص) در آموزش قرآن باشد. در بحث آموزش قرآن كريم معلم و متعلم هيچ تفاوتی با هم ندارند اينها همكار همديگر برای گسترش دادن تعليم و ترويج قرآن كريم هستند و با هم همكاری می‌كنند شايد نقششان متفاوت باشد ولی از نظر سهيم بودن، ارزشگذاری، و موقعيتی كه نسبت به قرآن دارند هيچ تفاوتی ندارند، هر دو در پيشگاه قرآن يكسان هستند.
مديرگروه مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با تأكيد بر اينكه اينها مسائلی است كه جای‌شان در آموزش قرآن كريم خالی است، افزود: اين قبيل امور بايد مبنا قرار بگيرد و همين‌ها تست‌های خوبی هستند برای انواع روش‌ها و شيوه‌های ابداع شده و نشده آموزش قرآن كريم چه بخواهيم تاريخ روش‌ها و شيوه‌های آموزش قرآن را در نظر بگيريم و چه طراحی و برنامه‌ريزی را برای آينده در نظر بگيريم، همه اينها تعيين كننده هستند. اگر بخواهيم شيوه‌های آموزش را آسيب‌شناسی كنيم اينها ملاك‌های آسيب‌شناسی هستند و اگر بخواهيم اين شيوه‌ها را آزمايش كنيم زمينه‌های خوبی برای بررسی آن‌ها خواهد بود.
