سدهایی که در برابر علم ایجاد کرده‌ایم/ نفی نظام طبقاتی علم در اسلام

حجت‌الاسلام ابراهیم یعقوبیان، مدرس حوزه و دانشگاه در گفت وگو با خبرگزاری بین المللی قرآن (ایکنا)، با انتقاد از وضعیت آموزش عالی، گفت: باید بدانیم که طبقاتی کردن علم درست نیست. در کل در هر چیزی طبقاتی کردن درست نیست. در عرصه اقتصاد حتی در مباحث اقتصاد اسلامی داریم که اقتصاد اسلامی اینگونه است که اگر واقعاً اسلامی باشد اختلاف طبقه درست نمی‌کند، یعنی نتیجه آن درست کردن یک عده‌ پولدار مطلق و یک عده فقیر با وضع بخور و نمیر نیست.

وی افزود: روایات مربوط به مباحث اقتصاد اسلامی را وقتی بررسی می‌کنید نتیجه آن این می‌شود که همه مردم در یک مرتبه نزدیک به هم با هم زندگی می‌کنند. از یک امکانات متناسب برخوردار هستند این سطح درآمدها و ثروت‌ها تفاوت آنچنانی ندارد معنای اقتصاد اسلامی این است قطعاً در حوزه علوم هم اینگونه است.

یعقوبیان ضمن تصریح اینکه نباید علوم را طبقاتی کنیم به ذکر مثالی تاریخی پرداخت و اظهار کرد: می‌گویند انوشیروان در جنگ با رم پول کم آورد و بزرگمهر گفت یک آقای موزه داری یعنی بازرگان کفش گفته است من حاضر هستم تمام پول این لشکر را بدهم فقط شما اجازه بدهید فرزندم درس بخواند و اهل دانش شود. وقتی این خبر را بزرگمهر به انوشیروان داد، او عصبانی شد و گفت: گویا عقلت را از دست دادی، ما در نظامی که درست کرده‌ایم نظام طبقاتی، بچه‌های طبقه پائین تر حق ندارند به آن چیزی که مربوط و ویژه بچه‌های طبقه بالاتر است دست پیدا کنند؛ یعنی درس خواندن و تحصیلات برای فرزندان سلاطین و وزراء است دیگر آنها که تاجر کفش هستند حق ندارند بچه‌هایشان درس بخوانند؛ لذا آنجا شعر معروفی است که درم خواه از موزه خواهان مخواه، اگر می‌خواهی پول بگیری دیگر از اینها نباید چیزی بخواهی، ما از خیر پولشان هم گذشتیم اجازه نمی‌دهیم بچه‌هایشان بیاند درس بخوانند.

وی عنوان کرد: نظام طبقاتی در دوره ساسانی اینقدر شدید بوده که اجازه نمی‌دادند کسی که از طبقه پائین بوده به طبقه بالاتر سوق پیدا کند. این در فضای حکومت ساسانی هست.

نظام طبقاتی در حوزه علوم درست نیست

یعقوبیان گفت: فارغ از چیزی که در جامعه و دنیا می‌گذرد، از نگاه اسلامی، ما نباید طبقه درست کنیم. نظام طبقاتی در حوزه علوم درست نیست. این به معنی نفی تخصص نیست و اصلاً ربطی به آن وادی ندارد.

وی افزود: این شکل و شیوه‌ای که الان ما درست کرده‌ایم انتخاب‌ها در عرصه رشته‌ها و علوم اجبار شده است. ما دیگر انتخابی نداریم. وقتی یک دفترچه می‌گیرد و بیش از صد رشته در آن معرفی می‌کنند بعد این فرد باید صد تا را انتخاب کند تا ببیند در کدام یک از اینها قبول می‌شود به این می‌گویند نظام اجبار نه نظام انتخاب.

در نگاه اسلامی تخصص شرط است

این مدرس حوزه و دانشگاه اظهار کرد: قدم اول این است که نگاهمان را اساساً باید به علم نگاه اسلامی کنیم. در نگاه اسلامی تخصص شرط است. حضرت زهرا(ص) می‌فرماید: نظامی که در آن تخصص نباشد آن نظام قطعاً ساقط خواهد شد. پس حتماً به تخصص نیاز داریم.

وی با بیان اینکه در تخصص و گرایش به علم ما نباید سد ایجاد کنیم، گفت: الان سد عظیم کنکور را درست کرده ایم. ما نباید در پیش علم سد ایجاد کنیم و دیگر اینکه علوم را هم نباید طبقاتی کنیم. اگر علوم را مختص یک عده کنیم و یک عده دیگری را محروم کنیم این آثار و پیامدهای سوء دارد. 

حجت الاسلام یعقوبیان در پاسخ به این سؤال که آیا باید شرایط فراهم شود تا هر کسی هر رشته ای را بتواند انتخاب کند، اظهار کرد: خیر، بلکه هر کسی به اندازه استعداد و توانایی خودش آن رشته ای را که دوست دارد برود.

این مدرس حوزه و دانشگاه عنوان کرد: ما در زمانه‌ای زندگی می‌کنیم که ارزش‎ها کمیتی شده نه کیفیتی به این معنی که انسان‌ها را براساس کمیات ارزیابی می‌کنند. مثلاً شخصی با ضریب هوشی 130 یا 140 نابغه هست پس حتماً انتظار داشته باشیم مهندسی عمران، اکتشاف، نفت، پزشکی و ریاضیات و ... بخواند. شخص دیگری ضریب هوشی مثلا 100 دارد، پس این باید برود رشته‌های دیگری را بخواند و اساساً این را هیچ انتظاری هم نداریم که بخواهد در علوم موفق شود. مادامی که ما انسان‌ها را اینگونه ارزیابی کنیم مطمئن باشید که آن نتیجه لازم را نمی‌گیریم.

وی با ذکر مثالی گفت: اگر می‌خواستیم براساس کمیاتی این چنینی یعنی براساس آن چیزی که اینها در سنجش آیکیو و ای کیو و هوش هیجانی مطرح می‌کنند اگر بخواهیم اینگونه انسانها را تقسیم کنیم آثار نفی آن زیاد است. جناب ملا صالح مازندرانی را ببینید که بهترین شرح را در کافی شریف نوشته است معروف به شرح ملاصالح که بسیار مطرح است. این بزرگوار می‌فرمود من عبرت طلبه‌ها و اهل علم هستم چون من اسم بچه‌هایم را فراموش می‌کنم. همین آدمی که اسم بچه‌هاش را فراموش می‌کند که اگر می‌خواستند امروزی ها بیایند این آقا را با کمیتها بسنجند خوب می‌گفتند این هیچی  نمی‌شود اما این آدم می‌شود مجتهد و کتاب عظیم شرح کافی شریف را می‌نویسد.

یک نظام علمی اسلامی طراحی شود

یعقوبیان اظهار کرد: ای کاش برنامه‌ مناسبی تدوین شود و مسئولان فکری،  فرهنگی جامعه ما و مسئولان آموزشی ما چه در آموزش و پرورش چه در آموزش علوم بنشینند یک نظام علمی اسلامی طراحی کنند. در نظام علمی اسلامی سد جلوی علوم نیست جلوی تحصیل نیست. طبقه درست نمی‌شود. نظام علمی نظام طبقاتی نمی‌شود. انسانها را براساس کمیات ارزیابی نمی‌کنند متاسفانه نظام علمی و آموزشی ما به اینها مبتلا هست.

وی با بیان اینکه انسان، چیزی غیر از اندیشه‌اش نیست، گفت: به جناب مولوی می گویند شما بگویید که انسان یعنی چه، می‌گوید شما اول به چه می‌اندیشید تا من بگویم که انسان یعنی چی. ای برادر تو همان اندیشه ای. اول بگو به چه می‌اندیشی بعد بگویم که انسان هستی یا نه. پس اول باید دانشگاه را تعریف کنیم که از آن چه چیزی می‌خواهیم اگر این سوال جواب داده شود پاسخ همه سؤالات پیدا می‌شود.

این مدرس حوزه و دانشگاه ادامه داد: اگر مراد ما از دانشگاه باز کردن فضای کسب و کار و تجارت علمی باشد این مقدمات اصلاً لازم نیست. اما اگر هدفمان از علم همان باشد که در شرع مقدس اسلام مطرح شده و اینکه اسلام علم را چه چیزی می‌بیند و نگاه اسلام به علم چیست؟ آن وقت باید به شکل دیگری عمل کرد.

یعقوبیان عنوان کرد: علم یک چراغ است. علم شناخت مقدمه یک عشق، شور و اشتیاق سرشار است که ثمره آن عبودیت، اطاعت و بندگی می‌شود. اگر ما آن علمی که اسلام اشاره می‌کند را می‌خواهیم به سطح جامعه بیاوریم و این علوم قرآنی را به این معنا نگاه کنیم، این روش خاص خودش را دارد. باید سد را از جلوی همه بردارید، همه کسانی که استعدادش را دارند و هر کسی که مشتاق است و استعداد را در خودش تشخیص داده باید بتواند به تحصیل علوم بپردازد. خیلی روشنتر اینکه باید نگاه طبقاتی و سدها از جلوی دانشگاه ها برداشته شود.