بیشتر نقدها معرفی و مرور کتاب هستند/ فضای نقد در دانشگاه‌ها راکد است
گروه ادب: حسین پاینده، علی‌اصغر محمدخانی، امیرعلی نجومیان و محمدرضا ترکی فضای نقد در جامعه دانشگاهی و کشور را در مراسم اختتامیه یازدهمین جشنواره نقد کتاب بررسی کردند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، محمدرضا ترکی، مدرس زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران و برگزیده یازدهمین دوره جشنواره نقد کتاب در اختتامیه این جشنواره گفت: نقد دیروز و امروز ما متفاوت شده است، در سنت ادبی ما نقد بخشی از پروسه تألیف کتاب را شامل می‌شد، اما در روزگار امروز با پدیده شوم و نامطلوب نقد ژورنالیستی که نقدی عصبی، خشن و حزبی است، مواجه هستیم.
وی افزود: اگر امروز می‌نالیم و می‌گوییم که منتقد ما جایگاه واقعی خودش را ندارد و مقالات دانشگاهی قابل پذیرش نیست و دانشگاه نگاه تکنوکراتی به نقد دارد. در حالی که نقد موضوعی فراتر از مرور معرفی یک اثر است و ما شاهد این هستیم که نقد کتاب در همین حد اثر را ارزیابی می‌کند و از سوی دیگر منتقدان امروز ما وجهه خوبی ندارند.
در ادامه این جشنواره علی‌اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی مؤسسه شهر کتاب، به دلایل رونق نگرفتن نقد در کشور اشاره و عنوان کرد: نقد با مسائل ادبی، روانشناسی، اقتصادی و سیاسی و ... مرتبط است. در حوزه نقد تا زمانی که تعارفات برقرار است نمی‌توان نقد کرد و کمتر دیده شده که یک مؤلف از منتقد اثرش تجلیل کند.
وی ادامه داد: پیشنهاد می‌کنم کتاب خوب توسط نویسندگان و منتقدان توصیه شود، چرا که بسیاری از مردم به دلیل سیستم توزیع غلط کتاب در کشور به آن دسترسی ندارند. از سوی دیگر تمام فعالیت‌های فرهنگی کشور در تهران انجام می‌شود و بسیاری از مجلات و نشریات در شهرستان‌ها توزیع نمی‌شوند.
محمدخانی تصریح کرد: در ایران فضای نقد در بیرون از دانشگاه رخ می‌دهد و دانشگاه‌های کشور راکد شده‌اند؛ در حالی که این موضوع در خارج از کشور برعکس است و دانشگاه‌های خارجی بیشتر تولیدکننده هستند و نقد در این فضا رخ می‌دهد؛ چرا که در حوزه‌های علمی و پژوهشی نقد، امتیازی در مجلات دانشگاهی ندارد و یک منتقد برای اینکه یک انتقاد خوب بنویسد حداقل باید شش ماه از زمانش را صرف آن کند که با عدم تأمین مالی دست به این کار نمی‌زند.
پاینده: منتقد به فضای سفید بین سطور نظر دارد
حسین پاینده، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) نیز در ادامه این جشنواره گفت: آنچه تسامحاً نقد کتاب گفته می‌شود، معطوف به معرفی آثار است و اگر به درستی انجام شود مفید خواهد بود. آنچه ما اسم آن را نقد کتاب می‌گذاریم، معرفی و مرور کتاب است.
وی افزود: کارکرد این مقالات این است که با توجه به تعداد زیاد کتاب‌های منتشر شده یک معرفی توصیفی از کتاب ارائه کند تا هدف اول آنها هم معمولا معرفی آثار تازه منتشر شده است. نقد به معنی دقیق کلمه یعنی تبیین معانی متکثر متون اعم از ادبی یا غیرادبی با استناد به روش‌شناسی‌ها و نظریه‌های میان‌رشته‌ای از حوزه‌های مختلف اعم از تاریخ، جامعه‌شناسی، روانشناسی و ... است.
پاینده ادامه داد: کار منتقد یک کار تخصصی است و با استناد به نظریه و به شیوه‌ای نظام‌مند درباره دیدگاه‌های مستتر در متن انجام می‌شود و در واقع منتقد به فضای سفید بین سطور نظر دارد، یعنی به مبانی تصریح نشده و القا شده اشاره دارد. همچنین کار منتقد برشمردن نقصان‌ها و ضعف نیست، متأسفانه مقالاتی که تحت عنوان نقد نوشته می‌شوند نتوانسته‌اند توفیقی کسب کنند و این موضوع عواملی دارد.
وی با اشاره به عوامل ضعف نقد کتاب گفت: ورود نداشتن منتقد به موضوع کتاب، نازل بودن سطح دانش مقاله‌نویس، شتابزده بودن مقالات و تحسین و اهانت به نویسنده به جای بررسی کتاب از جمله ضعف‌های ساختاری نقد کتاب در ایران است؛ چرا که تحسین و مدح و استفاده از کلمات مبالغه‌آمیز از مؤلف است که آفت بزرگی است و در مقابل اهانت و توهین نیز آفت بزرگ به شمار می‌رود. چرا که مدحت وقتی شالوده محکمی نداشته باشد، می‌تواند به مذمت تبدیل شود. کسی که بیش از حد از مؤلف تعریف می‌کند، خطرناک‌ترین فردی است که می‌تواند در بزنگاهی شخصیت شما را به خطر اندازد.
پاینده تصریح کرد: نقد باید عاری از هرگونه جانبداری یا خصومت‌ورزی شخصی نوشته شود و با نگاهی کاملاً عینیت‌گرا نوشته شود، شاید اگر به این مقالات نقد نگوییم و متوجه شویم نقد اصلا به معنای انتقاد نیست، اندکی وضعیت نقد کتاب در کشور بهبود یابد.
نجومیان: جامعه ما نیاز به تحلیل گفتمانی کتاب دارد
امیرعلی نجومیان، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی نیز نقد کتاب را به چهار دسته تفسیری، توصیفی، ارزیابانه و تحلیلی تقسیم کرد و گفت: نقد تحلیلی نقدی است که براساس یک چارچوب نظری شکل می‌گیرد، پس از پیدایش نقدهای مدرن شکل گرفت. از سوی دیگر جامعه ما نیاز به تحلیل گفتمانی کتاب دارد که بر اساس سه محور جایگاه، تأثیرگذاری و کارکرد و نسبت شکل می‌گیرد.
وی ادامه داد: متأسفانه در ایران آنچه مد شده این است که در مقالات به نظریه‌پردازان غربی اشاره می‌کنیم، اما به نظریه‌پردازان ایرانی اشاره‌ای نمی‌کنیم. همچنین کتاب یک فضای گفتمانی است و کتاب را نمی‌توان به عنوان پدیده مستقل بررسی کرد و نقد کتاب در جایگاه و روابط بین گفتمانی آن در جامعه مؤثر است.
در پایان این مراسم که به همت موسسه خانه کتاب برگزار شده بود، از منتخبین یازدهمین جشنواره نقد کتاب با اهدای لوح سپاس، تندیس و جوایز نقدی، تجلیل و قدردانی شد.
